خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل؛ اگرچه پدیده مهاجرت به اروپا برای سالیان متمادی به عنوان یک معضل و مساله در این منطقه مطرح بوده است، اما «بحران مهاجرت اروپا» بصورت مشخص پس از تشدید بحران داخلی در سوریه و سرازیر شدن سیل بی سابقه مهاجران و پناهندگان سوری به سوی اروپا نمایان شد که طی آن گفته می‌شود بیش از ۱.۴ میلیون نفر در قالب مهاجر، آواره و پناهنده درخواست ورود به مرزهای اروپا را داشتند.
عمده این مهاجران را سوری‌ها تشکیل می‌دادند ولی تعداد قابل توجهی از اتباع کشورهای افغانستان، نیجریه، عراق، پاکستان و اریتره نیز در میان آنها وجود داشتند. هجوم این حجم از مهاجران و آوارگان به مرزهای اروپا در کنار تعداد قابل توجه مهاجرانی که از منطقه بالکان به دلایل اقتصادی تمایل به مهاجرت به نواحی مرکزی و غربی اروپا را دارند، مکانیسم‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی این منطقه را با اختلال و چالش‌های جدی مواجه کرده است. بسیاری از مهاجرانی که به قصد ورود به مرزهای اروپا کشورهایشان را ترک کرده اند در ترکیه، اردن و لبنان در اردوگاه‌های پناهجویان زندگی می‌کنند و این کشورها سالیانه کمک‌های مالی و حمایتی قابل توجهی را از اروپا برای میزبانی مهاجران و جلوگیری از حرکت آنها به سمت قاره سبز دریافت می‌کنند.
مهاجران برای ورود به مرزهای اروپا تا قبل از سال ۲۰۱۵ معمولاً از مسیر عبور از دریای مدیترانه، لیبی و سپس ایتالیا را انتخاب می کردندکه با فروپاشی دولت لیبی، وقوع جنگ داخلی و از دست رفتن کنترل این کشور بر مرزهای خود فرایند عبور مهاجران از این مسیر تشدید شده است. اما پس از سال ۲۰۱۵ و تشدید بحران سوریه، مهاجران عمدتاً سوری و بعضاً افغانستانی و عراقی از مسیر دریای اژه به سمت اروپا حرکت کرده اند در حالی که مسیر دریای مدیترانه مهاجران را مستقیم به غرب اروپا می‌رساند و امکان دسترسی به نواحی مرکزی و شمالی این منطقه را فراهم می‌کرد، دریای مدیترانه مهجران را به سمت شرق اروپا راهنمایی می‌کند و الزاماً به معنی پایان آوارگی آنها نیست، چرا که بسیاری از مهاجران در کمپ‌های پناهندگی کشورهای اروپای شرقی با وضعیتی معمولاً اسفناک زندگی می‌کنند و این کمپ‌ها شاهد بروز انواع جرایم و خشونت‌هایی است که مورد هیچ گونه رسیدگی قرار نمی‌گیرند.
گذشته از انباشت مهاجران در مناطق اطراف اروپا، تعداد بالایی از آوارگان و پناهندگان توانسته اند که وارد مرزهای اروپا شوند. اگرچه بخشی از این مهاجران در ساخت‌های اجتماعی و فرهنگی اروپا ادغام شده اند، اما بخش قابل توجهی از آنها با حفظ هویت‌های اجتماعی، فرهنگی و به ویژه مذهبی خود، موجب بروز حساسیت‌هایی در برخی از کشورهای اروپایی شده اند و علاوه بر محدودیت‌هایی که دولت‌های اروپایی در این زمینه ایجاد کرده اند، اقدامات مجرمانه علیه مهاجران به ویژه مسلمانان نیز تشدید شده است که بعنوان نمونه می‌توان از وقوع بیش از ۷۰۰ مورد جرم و جنایت علیه مسلمانان فرانسه فقط طی یک سال اشاره کرد.
بحران مهاجران در اروپا با ابعاد و گستردگی قابل توجهی که دارد آثار و پیامدهای مهمی را متوجه کشورهای اروپایی کرده است. یکی از دلایل اقبال عمومی جامعه بریتانیا به برگزیت و خروج از اتحادیه اروپا مسائل و مشکلاتی بود که مهاجران با تردد در سطح اتحادیه و ورود به قلمرو کشورهای مختلف ایجاد کرده بودند، لذا بحث مهاجران به نوعی به ویژه برای اتحادیه اروپا یک مساله موجودیتی و مرتبط با بقا محسوب می‌شود. بصورت کلی آثار و پیامدهای بحران مهاجرت برای کشورهای اروپایی و اتحادیه اروپا را می‌توان در قالب موارد زیر بیان کرد:
امکان فعالسازی سازوکارهای حقوق بشری
اقدامات و سیاست‌های ضدمهاجرتی اروپا و نقض بعضاً گسترده حقوق بشر توسط کشورهای اروپایی که سیاست‌های اتحادیه را اجرا می‌کنند، زمینه را برای طرح مباحث حقوق بشری در سطح نهادهای بین المللی مانند سازمان ملل متحد و شورای حقوق بشر این سازمان را فراهم کرده است. در گزارشی که ۲۱ فوریه سال ۲۰۲۲ میلادی توسط کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد تهیه و منتشر شده، نسبت به افزایش خشونت و نقض حقوق بشر در مرزهای اروپا در رابطه با پناهندگان و مهاجران هشدار داده شده است. به ویژه فجایعی که در رابطه با مهاجرانی که در مرزهای دریایی غرق و ناپدید می‌شوند، ظرفیت فعال سازی مکانیسم‌های حقوق بشری نهادهای بین المللی و منطقه‌ای را علیه کشورهای اروپایی دارند.
تشدید اختلاف بین اعضای اتحادیه و همسایگان اروپا
بروز و تشدید اختلاف میان کشورهای عضو و غیرعضو اتحادیه اروپا را می‌توان یکی از مهمترین آثار و پیامدهای بحران مهاجرتی اروپا در سطح منطقه‌ای دانست. کشورهای غیر عضو اتحادیه اروپا که عمدتاً در اروپای شرقی مستقر هستند انتقادات شدیدی نسبت به سیاست‌های مهاجرتی کشورهای عضو اتحادیه اروپا دارند. برخی از این کشورها مانند صربستان تحت فشارهای شدیدی از سوی اتحادیه اروپا برای اعمال سیاست‌های ضدمهاجرتی سخت گیرانه تری قرار دارند. نوامبر سال گذشته میلادی الوا یوهانسون، کمیسیر امور داخلی اتحادیه اروپا در اعلام نظری اظهار داشت گه باید فشار بر تمام کشورهای جنوب منطقه بالکان افزایش یابد تا امکان ورود مهاجران را متوقف کنند.
تضعیف انسجام میان اعضا
بحران مهاجران موجب تضعیف انسجام میان اعضای اتحادیه اروپا نیز شده است. از سال ۲۰۱۵ که تعداد پناهجویان و مهاجران عازم اروپا به اوج خود رسیده است، تا کنون آلمان بخش عمده پناهجویان را به کشور راه داده است در حالیکه لهستان و مجارستان حتی حاضر نشده اند سهمیه‌ای را که اتحادیه اروپا برای آنها تعیین کرده بپذیرند. مسائلی از این دست موجب شده است که اختلافات شدیدی میان اعضای اتحادیه اروپا بروز پیدا کند. علاوه بر این کشورهای غرب و شمال اروپا سایر کشورهای عضو اتحادیه را به تسهیل تعمدی عبور مهاجران به سمت سایر کشورها متهم می‌کنند تا جایی که تبلیغات وسیع روی این موضوع -به عنوان یکی از دلایل- موجب پیروزی جنبش برگزیت در بریتانیا و خروج این کشور از اتحادیه اروپا شد.
امتیازگیری از اروپا بابت همکاری در حوزه مهاجران
حساسیت ویژه اروپایی‌ها در جلوگیری از ورود مهاجران به قلمرو اروپا موجب شده است کشورهایی که در مسیر عبور مهاجران قرار دارند هم محل رجوع دولت‌های اروپایی برای انجام اقدامات مقابله‌ای علیه مهاجران قرار گیرند و هم امکان چانه زنی و امتیازگیری از کشورهای اروپایی را داشته باشند. به عنوان مثال کمیسیون اروپا روز دوازدهم دسامبر ۲۰۲۲ اعلام کرد که تنها به منظور افزایش نظارت و کنترل مرزها در شرق ترکیه یک بسته تشویقی دیگر به مصوبات قبلی خود می‌افزاید. بر این اساس، بودجه‌ای بالغ بر ۲۲۰ میلیون یورویی برای نظارت بر مرزهای ترکیه در نظر گرفته شد. با این تصمیم، مجموع کمک‌های اتحادیه اروپا به ترکیه در سال ۲۰۲۲ به رقم یک میلیارد و ۲۳۵ میلیون یورو خواهد رسید.
بروز مشکلات اقتصادی
ورود پرشمار مهاجران در قالب آوراه، پناهجو و پناهنده مشکلات عدیده ی اقتصادی را برای دولت‌های اروپایی در پی دارد. یکی از مهمترین موضوعاتی که در پی مهاجران مطرح می‌شود اختصاص محل اسکان برای آنها است. در بسیاری کشورهای اروپایی با ورود مهاجران قیمت خرید و اجاره مسکن با افزایش چشمگیری مواجه شده است که بصورت طبیعی نارضایتی مردم بومی را در پی دارد. عمده ترین تأثیر مهاجران بر اقتصادهای اروپایی، «افزایش بیکاری»، «تحمیل بار اضافی بر بودجه عمومی» و «فشار بر ظرفیت‌های زیرساختی» است.
ظهور جنبش‌های افراطی
مهاجران و مسائلی که ورودو حضور آنها در کشورهای اروپایی در پی دارد موجب فعال شدن گروه‌های افراطی در این کشورها شده است. بعنوان نمونه گروه راست افراطی فرانسوی موسوم به «نسل هویت طلب» آوریل سال ۲۰۱۸ در نواحی مرزی کوه‌های آلپ در فرانسه کنترل مرز با ایتالیا را به دست گرفته و در آوریل گذشته درخواست مسدود شدن این منطقه را کردند. بصورت کلی «مهاجرات» یکی از محرک‌ها و ریشه‌های اصلی رشد و خیزش جنبش‌ها و جریان‌های راست – و ملی گر- در اروپا است. در این چارچوب احزاب راست افراطی مانند «حزب ملی بریتانیا» و «جبهۀ ملی» در فرانسه در واکنش به محورهایی مانند افزایش میزان بیکاری، افزایش نرخ مالیات، کاهش سطح رفاه زندگی و دسترسی به آموزش فعالیت می‌کنند که یکی از علل مستقیم و غیرمستقیم آنها ورود حجم پرشمار مهاجران است.
نویسنده: سالار نامدار وندایی