خبرگزاری مهر – گروه استانها: استان مرکزی در ایام نوروز جزو سه استان پر تردد کشور است ولی به دلیل ناشناخته ماندن جاذبه‌های متنوع و جذاب این استان از جمله اماکن دیدنی و گردشگری، تنها آن را استانی برای عبور تلقی می‌کنند.
در این مطلب قصد داریم دیدنی ترین اماکن گردشگری شهرستان خمین را در قالب عکس و نوشته مرور کنیم.
شهرستان خمین، جنوبی‌ترین شهرستان استان مرکزی محسوب می‌شود. از شمال به شهرستان اراک و سربند، از شرق به محلات، از جنوب به گلپایگان (استان اصفهان) و از غرب به الیگودرز (استان لرستان) محدود می‌شود. وسعت این شهرستان ۲۲۶۷ کیلومتر مربع است. مرکز آن در شهر خمین در ارتفاع ۱۸۰۰ متر از سطح دریا واقع گردیده است. شهرستان خمین دارای یک شهر، دو بخش و هفت دهستان به مرکزیت شهر خمین است و فاصله آن تا مرکز استان (اراک) ۶۰ کیلومتر است.
بیت تاریخی امام خمینی (ره)
معروف ترین جاذبه گردشگری خمین، خانه قدیمی ای است که امام خمینی (ره) کودکی و نوجوانی خود را در آن گذرانده است.
این خانه که در حاشیه شمالی رودخانه خمین در محله قدیمی سرپل قرار دارد، میراث تاریخی با ارزشی است که مورد بازدید خیل عظیمی از ایران گردان و جهانگردان است و بدون تردید در آینده نیز مشتاقان بسیاری را به خود جلب خواهد کرد. این خانه از بناهای دوره قاجار است و حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد. معماری این بنا نیز همانند معماری خانه‌های ایران متناسب با اقلیم خمین و استان مرکزی ساخته شده است و مصالح اصلی به کار رفته در آن نیز ازخشت، گل و چوب است. متأسفانه برج جنوبی بنا طی سالیان گذشته از بین رفته است.
این بنا توسط پدربزرگ حضرت امام، مرحوم حاج سید احمد در سال ۱۲۵۵ قمری از شخصی به نام محسن خان به قیمت ۹۰ تومان خریداری شده است. برادر بزرگ حضرت امام در خاطراتشان نقل کرده‌اند، این خانه پناهگاه مردم در روزهای ناخوش حمله یاغیان به خمین بوده است.
در هنگام یورش یاغیان به دلیل بزرگ بودن و وجود بخش‌های مختلف همه در این خانه اجتماع کرده و زنان و کودکان در اتاق‌های متعدد بیتوته می‌کردند و مردان بر بالای برج‌ها از حریم قلعه دفاع می‌کردند و مهاجمان را به عقب می‌راندند.
پدر بزرگ و پدر حضرت امام هر دو از روحانیون محترم و تفنگدار بودند. حضرت امام یکی دو بار در سخنان خویش هم اشاره فرمودند که به همراه برادرشان از فراز این برج‌ها به سوی اشرار نشانه می‌رفتند و تیر می‌انداختند. پدر امام - مرحوم حاج سید مصطفی - در همین خانه متولد شد.
امام و دو برادر و سه خواهرشان نیز در همین خانه متولد شدند و در همین خانه نیز برخی دروس مقدماتی را آموختند. حضرت امام در سن ۱۹ سالگی این خانه را برای ادامه تحصیل ترک کردند و به اراک و سپس به قم عزیمت نمودند، لیکن همچنان به این خانه‌ی پدری رفت و آمد می‌کردند.
خانه‌ی تاریخی خانواده حضرت امام (ره) علاوه بر جاذبه‌های تاریخی و سیاسی، از نظر معماری نیز در خور تأمل و توجه است و همین ویژگی آن نیز می‌تواند به عنوان یک عامل مهم در برنامه ریزی توسعه جهانگردی منطقه مؤثر واقع شود.
مشخصات معماری
این بنای تاریخی حدود ۲۵۰۰ متر مربع مساحت دارد و شامل پنج بخش؛ حیاط اندرونی، حیاط بیرونی، حیاط دارای شبستان، حیاط موروثی امام (ره) و واحدهای ارتباطی و خدمات است.
حضرت آیت الله خمینی (ره) در یکی از اتاق‌های حیاط دار شبستان این خانه پا به عرصه گیتی گذاشت. این خانه در ابتدا دارای دو درب ورودی خروجی بود اما بعدها بر حسب ضرورت پنج ورودی دیگر با آن اضافه شد. از خصوصیات این خانه، ارتفاع سطح خانه نسبت به کف حیاط آن است. به طوری که دیگر قسمت‌های مسکونی آن روی مصطبه (کرسی) قرار گرفته‌اند.
نوع مصالح ساختمانی این خانه در ابتدا، گل و خشت بوده ولی نما و روکش برخی از قسمت‌ها از جنس سنگ است.
جلوخان‌هایش که بخش نسبتاً وسیعی است به صورت فرو رفتگی در کنار مسیر و در جلوی در اصلی قرار دارد و در اصلی این خانه در پیش خان قرار دارد و این در دو لنگه بوده و هر لنگه متشکل از چند ردیف تخته ضخیم طولی است.
پس از عبور از ورودی که در کنار یکی از اتاق‌ها قرار دارد وارد فضایی کاملاً سربسته به نام هشتی می‌شویم که یک هشت ضلعی کامل است و بعد از هشتی در راهرویی طویل و کم عرض و تاریکی قرار می‌گیریم که به آن دالان می‌گویند.
این خانه نیز مانند سایر خانه‌های ایرانی در شهرهای مختلف، سلسله مراتبی برای ورود به فضای باز حیاط دارد و دالان مانع ورود ناگهانی به فضای داخل عمارت است. وجود حوض و عنصر آب در کنار ساختار معماری بنا یکی دیگر از ویژگی‌های معماری ایرانی بوده که در این خانه نیز به چشم می‌خورد به طوری که در هر چهار حیاط آن وجود حوض‌های دایره شکل و هشت ضلعی و در یکی از حیاط‌ها حوضی به شکل قلب فضایی بسیار زیبا و دل انگیز را ایجاد کرده است.
این خانه علاوه بر اینکه منزل شخصیت بسیار مهم در تاریخ کشورمان است خود نیز دارای جذابیت‌های معماری و فضایی زیبا و ساده‌ایست که هر بازدیدکننده‌ای را در فضاهای مختلف خود به آرامش و لذت عمیقی فرو می‌برد.
خانه حضرت امام خمینی (ره) در سال ۱۳۷۵ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۷۴۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. اگر چنانچه به شهرستان خمین سفر کردید از این خانه زیبا نیز دیدن کنید.
سنگ نگاره‌های خمین؛ راوی تاریخ ۴۰ هزار ساله ایران
تاریخ هر کشوری به منزله هویت آن کشور است و در کشور ایران یکی از آثار تاریخی که بسیار معروف بوده و مورد توجه قرار گرفته است بنای تخت جمشید بوده که باستان شناسان قدمت آن را در حدود ۲۵۰۰ سال تخمین زده اند. حال آنکه در استان مرکزی سنگ نوشته‌هایی وجود دارد که قدمت آن به ده‌ها هزار سال پیش و زمانی که انسان‌ها حتی زبانی برای نوشتن نداشتند، باز می‌گردد.
سنگ نگاره‌های تیمره منطقه‌ای باستانی و صخره‌ای در اطراف شهر خمین است که ۲۱ هزار سنگ‌نگاره اسرارآمیز و شگفت‌انگیز را در دل خود جای داده است. این سنگ نگاره‌ها با نقوشی منحصر به فرد ۴۰ هزار سال تاریخ کشور را روایت می‌کنند و حرف‌های زیادی برای گفتن به گردشگران دارند.
مسیر دسترسی
تیمره سرچشمه‌های رود اناربار است و قدیمی ترین نشانه‌های تمدن بشری در این نقطه یافت شده است. تیمره منطقه‌ای بین شهرستان‌های خمین و محلات از استان مرکزی و شهرستان گلپایگان از استان اصفهان است که مرکز آن دقیقاً دهستان تیمره است و کوه‌های این دهستان کهن‌ترین و متمرکزترین سنگ نگاره‌های جهان را در خود جای داده است.
یکی از مهم‌ترین و شاید کامل‌ترین مجموعه‌های سنگ نگاره جهان، نمادها، کتیبه‌ها و سنگ نگاره‌های تاریخی منطقه تیمره و دهستان تیمره است. این سنگ نگاره‌ها ناشی از تجربیات عینی و باورهای اعتقادی و فرهنگی نیاکان ما است. با مروری بر صفحه‌های صخره‌ای سخت منطقه تیمره در می‌یابیم که چگونه انسان‌های اولیه دانش و تجربه کسب شده خود را از طریق این نمادها به نسل‌های بعد از خود انتقال داده اند.
بزرگ‌ترین تابلوی سنگی کشور در منطقه تیمره به مساحت ۴۰ هزار متر مربع به تصویر کشیده شده که به کتیبه بزرگ معروف است. در این تابلوی سنگی بیش از ۱۵۰ نقش یک جا جمع شده است که رازگشایی از این سنگ نگاره به تنهایی سال‌ها کار پژوهشی در سطح بین المللی نیاز دارد.
کهن‌ترین خط کشف شده در ایران نیز متعلق به سنگ نگاره‌های تیمره خمین است و همچنین یک سوم الگوی کتیبه‌های خطی و تصویری موجود در باغ کتیبه‌های کاخ نیاوران، متعلق به تیمره است.
چندی پیش طی بررسی‌های کارشناسان در منطقه تیمره خمین، سنگ نگاره‌هایی کشف شد که مشابهت زیادی به نقش زیگورات‌ها در جهان دارد. کشف این نشانه‌ها و قدمت بالای آنها در مقایسه با سنگ نگاره‌های مربوط به معابد نیایشی جهان در کشورهای دیگر، این تفکر را برمی انگیزد که ساختار معابد نیایشی جهان نیز ابتدا از این منطقه سرچشمه گرفته است.
گستردگی و فراوانی سنگ‌نگاره‌ها، تنوع تکنیک‌های حکاکی، قدمت آنها و… باعث شده تا یکی از گسترده‌ترین نقوش صخره‌ای ایران در این منطقه قرارگیرد. آن زمان که خط و نگارشی وجود نداشته و آدمی مجبور بوده، مجموعه اطلاعات معیشتی و شکار، حفاظت، اعلام خطر، آئین و رسومات و شیوه زندگی را از طریق نقش و نگاره‌ها به دیگران منتقل کند، این سنگ نگاره‌های منحصر به فرد به وجود آمد.
با بررسی‌های صورت گرفته، تصاویر پستاندارانی همانند بزکوهی، قوچ، پلنگ، گرگ، گوزن، شیر، گراز، آهو، گورخر، شتر و پرندگانی همانند کبک، بوقلمون، هد هد و درنا، بیشترین نگاره‌های این منطقه را تشکیل می‌دهد.
دستکندها و شهرهای زیرزمینی و تاریخی
دستکندها یا شهرهای زیرزمینی که در گذر ناملایمات تاریخ، با هدف ایجاد سرپناه و محافظت جان ساکنان شهر ایجاد شده‌اند، رمز و رازهای نهفته‌ای در دل خود دارند که پرده برداشتن از این رازها تصویری شفاف از زندگی تاریخی بر روی ما می‌گشاید.
دستکندهای شهرستان خمین یکی از بهترین مکان‌های تاریخی برای تحقیق و مکاشفه درباره زندگی تاریخی انسان است. به گفته کارشناسان و پژوهشگران بیشترین دستکندهای شناسایی شده کشور در شهرستان خمین به ثبت رسیده است که با معماری کهن و ماهرانه و دالان‌های تو در توی اسرارآمیز و حیرت آور از جاذبه‌های دیدنی این شهر به حساب می آیند.
نمونه جذاب این دستکندها و شهرهای زیرزمینی، «گور دخمه» روستای سرکوبه است که به ثبت آثار ملی ایران نیز رسیده است.
این دستکندها با کاربری مسکونی در دوره سلجوقیان و ایلخانیان با معماری ماهرانه‌ای بنا شده و شامل فضای عمومی سالن، راهروها و اتاق‌ها برای زیست انسانی است. همچنین مشخص شده جمعیت ساکن در این شهرهای زیرزمینی به طور دسته‌جمعی از این شهر زیرزمینی مهاجرت کرده‌اند.
دستکندهای خمین بدون استفاده از هیچ‌گونه مصالح ساخت انسان و تنها با استفاده از ابزارهای کندمان ایجاد شده و به صورت مسیرها و گذرهای تنگ و تاریک با شعبات متعدد هستند.
راهروها و دالان‌های موجود در این شهرهای زیرزمینی نمادی از کوچه و خیابان امروزی است و نظم و جداسازی محل زندگی انسان‌ها از محل نگهداری احشام و آب‌انبارهای این شهر نیز بیانگر زندگی اجتماعی در این شهرهای تاریخی است.
تاکنون ۱۱ دستکند در این شهرستان شناسایی شده که وجود آنها در این خطه آینه‌ای از تحولات سیاسی و اجتماعی در سده ششم و هفتم هجری است.
هدف از ایجاد اغلب این دستکندها استتار محل زیست و خفای انسانی در برابر دشمنان خارجی بوده و محوریت اشتراک آنان در زمینه معماری، وجود کریدورهای تنگ و تاریک و متعدد است که جلوه عجیبی دارد اما کارویژه مهمی را در یک بازه تاریخی خاص در حفظ و بسط امنیت و زیست مردم آن خطه در ناملایمات حاکم برعهده داشته است.
با توجه به جذابیت‌های دستکندها می‌توان با پیشنهادات سازنده و جذاب، تغییر کاربری و استفاده از ظرفیتشان، در راستای توسعه صنعت گردشگری، درآمدزایی و ایجاد اشتغال گام‌های مهمی برداشت.