به گزارش خبرنگار مهر، آیت‌الله سید محمدمهدی حسینی‌همدانی صبح دوشنبه در نهمین جلسه کرسی تلاوت قرآن که با موضوع دعا در قرآن برگزار شد، اظهار کرد: آدابی که در قرآن کریم برای دعا و درخواست از خدای تعالی مطرح شده به بعضی از آن‌ها اشاره کردیم. چند مورد دیگر هم به‌مرور اشاره می‌کنم تا ان‌شاءالله برسیم به خود دعا؛ یعنی دعاهایی که در قرآن کریم مطرح است که دو دسته است؛ بعضی از دعاها مسائل مادی و دنیایی است و بعضی مسائل آخرتی و معرفتی است.
وی بیان کرد: مطلبی را که روز گذشته عرض کردم و تتمه آن برای امروز ماند این بود که ما برای دعا لازم است که آگاه باشیم که از خدای تعالی چه چیزی می‌خواهیم. دعا باید از روی آگاهی باشد. بعضی وقت‌ها انسان ندانسته چیزی را می‌خواهد که به صلاح او نیست و برای او شر است. همین شر را در قالب خیر از خدا می‌خواهد و فکر می‌کند این شر، خیر اوست و اصرار هم دارد که این خیر برایش واقع شود.
نماینده ولی فقیه در استان البرز تصریح کرد: در آیه ۱۱ سوره مبارکه اسرا فرمود «وَیَدْعُ الْإِنْسَانُ بِالشَّرِّ دُعَاءَهُ بِالْخَیْرِ وَکَانَ الْإِنْسَانُ عَجُولًا» انسان همان‌طور که خواستار خیر است خواستار شر است؛ یعنی فکر می‌کند که دارد خیر می‌خواهد و البته انسان شتاب‌زده و عجول است و تأمل کافی در خواسته‌هایش ندارد. به عواقب کار عنایت ندارد. مصلحت‌ها را در نظر نمی‌گیرد و گرفتار می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: اتفاقاً عرض کردم یکی از علل تأخیر اجابت دعا شاید همین عدم آگاهی انسان باشد که خدا دعای او را به تأخیر می‌اندازد چون اگر در همان زمان اجابت شود آثار بدی با آن دعا برای شخص به وجود می‌آید. گاهی دعا اگر در زمانی که داعی خواسته انجام شود به صلاح او نیست و خود این هم که اجابت نمی‌شود باز یک باب دیگری از ابواب رحمت الهی است؛ چون خدای تعالی به بندگانش مهربان و رئوف رحیم است؛ و می‌داند خواسته‌ای که او دارد به صلاحش نیست؛ اجابت را به تأخیر می‌اندازد. چون خیر و مصلحت داعی را می‌خواهد تأخیر در اجابت دارد. خود تأخیر در اجابت یک رحمتی است از خدای تعالی که بلافاصله تا شخص خواست اجابت نمی‌شود؛ چون او شر را می‌خواهد و چیزی را می‌خواهد که به مصلحتش نیست.
علل تأخیر در اجابت دعا در کلام امیرالمؤمنین (ع)
آیت‌الله حسینی‌همدانی گفت: امیرالمؤمنین سلام‌الله‌علیه فرمودند: هرگز تأخیر در اجابت دعا تو را ناامید نگرداند. (اینکه دست به دعا برمی‌داریم بعضی وقت‌ها ما عجله هم داریم وقت هم تعیین می‌کنیم؛ میگوییم تا آخر هفته این کار درست شود تا دو روز دیگر این مشکل برطرف شود) حضرت فرمودند: هرگز تأخیر در دعا تو را ناامید نکند چون بخشش خداوند به نیت او بستگی دارد. (چیزی که خدا می‌خواهد اعطا کند در مقابل خواسته شما باید ببینیم نیت کجاست) چه‌بسا در برآوردن حاجت تأخیر شود تا به این وسیله خواننده را پاداش بزرگ‌تری امیدوار را بخشش بیشتری دهد؛ و بسا باشد که چیزی بخواهی و به تو داده نشود اما دیر یا زود بهتر از آن به تو داده شود یا برای خیر و مصلحت تو از تو دریغ شده است؛ و بسا خواسته‌ای که اگر برآورده شود موجب نابودی و تباهی دین تو گردد. (فکر می‌کنیم خواسته آخرتی هم هست درخواست هم می‌کنیم اما دین و آخرتمان از دست می‌رود و نابود می‌شود این است که باید بدانیم چه چیزی را می‌خواهیم).
مثل شیرینی
وی اظهار کرد: مثال قشنگی را علمای اخلاق و اساتید ما زده‌اند. مثلاً فرزندی دارید. فرزند شما بیمار شده. بیماری سختی گرفته. مثلاً پزشک به او گفته نباید شیرینی‌جات بخورد. شیرینی برای او سم است و اگر بخورد بیماری او تشدید می‌شود و زحمت بچه بیشتر می‌شود و در معرض خطر جدی قرار می‌گیرد. اتفاقاً این بچه هم هیچ درکی از چیزی ندارد جز همین شیرینی؛ و دائم می‌آید سمت شما و از شما شیرینی می‌خواهد. اصرار هم دارد؛ یعنی هر وقت از او بپرسی چه می‌خواهی می‌گوید شیرینی. این مادر مهربان رئوف عاقبت‌اندیش که همه مصلحت‌های این بچه را می‌داند، می‌داند که این شیرینی الان به صلاح نیست و اگر بخورد گرفتارتر می‌شود و مریضی‌اش بیشتر می‌شود. مضرات این شیرینی را می‌داند و این طفل هم مطلع نیست که برایش ضرر دارد. فقط شیرینی را می‌بیند. از روی مهربانی است که به او شیرینی نمی‌دهد؛ اما زمان دیگری که حالش خوب شد در اختیار او می‌گذارد.
امام جمعه کرج بیان کرد: حال ما با خدای تعالی در رابطه با دعاها این‌گونه است. ما خیلی شیرین است برایمان چیزی که می‌خواهیم. خواسته ما برای ما خیلی مهم است. فکر می‌کنیم بهترین مصلحت ما همین است اما خدا با احاطه قیومی که دارد و توجهی که به مصلحت بنده دارد و توجهی که به آینده بنده‌اش دارد، خلقی است که خودش کرده و زوایای وجودی او را می‌داند و می‌داند که چه چیزی به صلاح او هست و چه چیزی به مصلحت او نیست، اصرار و الحاحِ او را نگه می‌دارد. البته خواهیم گفت که یکی از کارهای ما اصرار و الحاح است. ما البته باید اصرار را داشته باشیم. بحثش را ان‌شاءالله خواهم گفت با قید حیات؛ ولی فعلاً داریم میگوییم چرا خدای تعالی تأخیر می‌اندازد؛ چون اصلاً به صلاح ما نیست که این کار را بکند.
انسان همیشه فکر می‌کند خواسته‌اش به مصلحت اوست
وی تصریح کرد: اگر دعاکننده بفهمد که چه می‌خواهد و از روی آگاهی طلب کند قطعاً چیزی که به مصلحتش نیست را نمی‌خواهد. دیده‌اید گاهی افراد در حال غضب میگویند خدایا مرگ مرا برسان. از روی ناراحتی این دعا را کرده. این دعای حقیقی نیست. دعای از روی اراده نیست. دعای به مصلحت نیست. خدای تعالی هم اجابتش نمی‌کند.
آیت‌الله حسینی‌همدانی خاطرنشان کرد: انسان همیشه در دعایش فکر می‌کند مصلحت را می‌خواهد. آنجا که شر می‌خواهد فکر می‌کند که مصلحتش همین است. یک کسی باید برای او بگوید چیزی که الان می‌خواهی ظاهرش مصلحت است؛ اما یک هفته دیگر، یک ماه دیگر، یک سال دیگر کاری در این مسیر انجام خواهد شد که نتیجه‌اش جهنم است. این را می‌خواهی؟ بعد می‌گوید نه نمی‌خواهم. اصلاً این دعا را دیگر نمی‌کنم. چون آگاهی و آشنایی ندارد درخواستش این‌طور می‌شود. لذا یکی از آداب دعا این است که دعا از روی آگاهی باشد.
راه‌های نجات و نابودی خودت را بشناس
وی گفت: در آیه ۱۱ سوره مبارکه اسرا فرمود «وَیَدْعُ الْإِنْسَانُ بِالشَّرِّ دُعَاءَهُ بِالْخَیْرِ وَکَانَ الْإِنْسَانُ عَجُولًا» انسان عجول است. عجله‌اش نمی‌گذارد تأمل کند و اطراف خواسته‌اش را دقت کند و مصلحتش را در نظر بگیرد. خیلی وقت‌ها با تأمل و آرامش، اگر انسان اطراف قضیه را نگاه کند می‌فهمد که مصلحتش چیست. با مشورت می‌فهمد مصلحتش چیست و می‌تواند آن را درخواست کند.
نماینده ولی فقیه در استان البرز اظهار کرد: ذیل آیه ۱۱ اسرا روایتی از امام صادق علیه در بحار مرحوم مجلسی نقل می‌کند که امام صادق علیه‌السلام فرمودند: راه‌های نجات و نابودی خودت را بشناس (دارد به ما یاد می‌دهد که دعایت از روی علم و آگاهی باشد) راه‌های نجات و نابودی خودت را بشناس تا مبادا از خدا چیزی را به گمان اینکه نجات تو در آن است بخواهی. حال‌آنکه سبب نابودی تو می‌شود. خداوند عزوجل فرموده است که؛ بعد حضرت به همین آیه استناد کرد.
وی بیان کرد: این‌ها دستورالعمل است. ما اگر مصلحت خودمان را خوب بفهمیم باید مثلاً بگوییم خدایا آنچه خیر است که برای بندگانت می‌خواهی برای ما بخواه. در روزی بگو آنچه باعث حفظ آبروی ما و سعادت دنیا و آخرت ما است برای ما بخواه. در شب‌های قدر معمولاً اشاره کردم که موقع دعا در مقام عمل، اخلاص بخواهید. در مقام علم، معرفت بخواهید. حتی ثروت هم نخواهید؛ چون همیشه به صلاح انسان نیست. ثروت انسان را نابود می‌کند. باید همیشه از خدا حفظ آبرو بخواهید. امام سجاد علیه‌السلام این را به ما یاد داد. اگر بگویی خدایا آبروی مرا حفظ کن خدا، هم به تو آبرو می‌دهد هم مالت را مدیریت می‌کند به‌اندازه آبرویت؛ اما اگر ثروت بخواهی معلوم نیست آبرویت حفظ شود.
صلاح کار خودت را به خدا آموزش نده
آیت‌الله حسینی‌همدانی تصریح کرد: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: (این روایت یک تذکر جدی است) خداوند تبارک‌وتعالی فرمود: آدمیزاد، بنده من، ای مخلوق من، از فرمانی که به تو داده‌ام اطاعت کن (گفته‌ام این‌گونه باش، باش. گفته‌ام این‌گونه نباش، نباش. در مقام دعا آن‌گونه که من گفتم عمل کن) و صلاح کار خود را به من آموزش نده. دقت کنید که این روایت چقدر قشنگ است. می‌گوید صلاح کار خودت را به من آموزش نده. ما در دعا به خدا می‌گوئیم که برای ما این کار را بکن، این کار را نکن، این‌طور و آن‌طور حاجات ما را برآورده کن. داریم به خدا آموزش می‌دهیم. می‌گوید من صلاح تو را بهتر از خودت میدانم.
وی خاطرنشان کرد: خدای متعال حکیم است و چیزی حکمت خدا را تغییر نمی‌دهد؛ لذا ممکن است انسان چیزی را حتی مخلصانه و مضطرانه از خدای تعالی را بخواهد اما چون مصلحتش نیست، حکمت الهی اقتضا می‌کند که این درخواست برآورده نشود. این قاعده یادتان باشد. خدا حکیم است.
نماینده ولی فقیه در استان البرز گفت: شما در این شب‌های ماه مبارک رمضان دعای افتتاح را می‌خوانید. ان‌شاءالله هر شب هم می‌خوانید. در یک‌بخشی از آن می‌فرماید: «فَإِنْ أَبْطَأَ عَنِّی عَتَبْتُ بِجَهْلِی عَلَیْکَ، وَلَعَلَّ الَّذِی أَبْطَأَ عَنِّی هُوَ خَیْرٌ لِی لِعِلْمِکَ بِعاقِبَهِ الْأُمُورِ» می‌گوید خدایا من دعا می‌کنم و تو دعای من را به تأخیر می‌اندازی. این برای من خوب است. چرا؟ چون علم داری به عاقبت امور.
وی اظهار کرد: اینکه میگویم بفهمیم چه می‌خوانیم برای همین است. این معرفت انسان است و ما در این دعاها معرفت را یاد می‌گیریم که باید چگونه از خدا درخواست کنیم. به هر جهت اگر انسان عالم بشود و به خدای تعالی معرفت پیدا کند، این را می‌فهمد که خدا با بندگانش چگونه رفتار می‌کند و ما باید از خدا چگونه بخواهیم و چه مقدار بخواهیم و کجا بخواهیم.
استغفار باعث اجابت دعا می‌شود
آیت‌الله حسینی‌همدانی بیان کرد: یکی دیگر از آداب دعا کردن که ما از قرآن می‌فهمیم که در پذیرش و اجابت دعا هم مؤثر است استغفار و توبه است؛ یعنی استغفار باعث اجابت دعا می‌شود. خدای تعالی چه زمانی به حرف ما عنایت می‌کند و توجه می‌کند و درخواست ما را اجابت می‌کند؟ یکی از آدابش این است که در روایات دارد که قبل از خواسته‌تان درود بر پیغمبر و آل پیغمبر بفرستید، بعد خواسته‌تان را بخواهید و بعد درود بر پیغمبر و آل بفرستید؛ و در این روایات دارد که قبل از صلوات استغفار کنید. بخشی از این مطالب را ما از روایات یاد می‌گیریم و بخشی را از آیات قرآن.
وی تصریح کرد: در آیه ۶۱ سوره مبارکه هود در قسمتی از این آیه می‌فرماید: «… فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُجِیبٌ» اول استغفار کنید، سپس به سمت او توبه کنید که قطعاً پروردگار من نزدیک است و زود جواب می‌دهد.
بحث توبه گسترده و متنوع است
امام جمعه کرج ادامه داد: پس بنابراین یکی از آدابی که موقع دعا کردن ما از قرآن کریم یاد می‌گیریم این است که خداوند می‌فرماید توبه کنید. بحث توبه در قرآن مفصل است. آیات متعددی هم دارد و موضوعات متنوعی برای توبه هست. در ادعیه هم آمده؛ در روایات هم بحثش آمده. یادم هست که یک سال سی شب اینجا راجع به توبه صحبت کردم. فقهی و اخلاقی و معرفتی مباحثی راجع به توبه در سی شب ماه رمضان صحبت شد.
وی خاطرنشان کرد: توبه در همه علوم هم مطرح می‌شود؛ چون هم خدا توبه می‌کند، هم انسان توبه می‌کند؛ بنابراین هم در مباحث کلامی مطرح است، هم در مباحث فقهی مطرح است. چون هرچه مربوط به اعمال انسان باشد در فقه و اخلاق مطرح می‌شود و هرچه مربوط به فعل و کارهای خدای تعالی است در مباحث کلامی مطرح می‌شود. در آیات داریم که انسان به سمت خدا توبه می‌کند؛ پس وقتی انسان توبه می‌کند در اخلاق و احکام بحث می‌کنیم؛ لذا می‌گوئیم توبه واجب است و وجوب فوری دارد. از آن‌طرف هم می‌گوئیم که خدا به سمت انسان برمی‌گردد «یتوب علیهم» هست و توبه بندگانش را می‌پذیرد؛ پس می‌شود کار خدا که در مباحث اعتقادی و کلامی صحبت می‌کنیم؛ که آیا بر خدا لازم است توبه را بپذیرد یا نپذیرد که بحث خودش را دارد. لذا در قرآن کریم بحث توبه مهم است.
خدا اجازه داده که توبه کنیم و توبه را هم می‌پذیرد
آیت‌الله حسینی‌همدانی گفت: چند آیه را برای شما می‌خوانم. اول اینکه خدا خودش اجازه داده که توبه کنیم. سفارش کرده که اهل توبه باشیم. مثلاً در آیه ۵۴ بقره اشاره می‌کند به زمانی که حضرت موسی علیه‌السلام به قومش گفت که شما گوساله‌پرست شدید و به خودتان ظلم و ستم کردید باید توبه کنید. «وَإِذْ قَالَ مُوسَی لِقَوْمِهِ یَا قَوْمِ إِنَّکُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَکُمْ بِاتِّخَاذِکُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلَی بَارِئِکُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ عِنْدَ بَارِئِکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ» شما به خودتان ظلم کردید به خاطر اینکه گوساله‌پرست شدید.
وی اظهار کرد: خیلی عجیب است؛ جنگ ادراکی و جنگ شناختی همین است. کسانی که توحید دارند موحد هستند و دارند خدا را پرستش می‌کنند، یک‌دفعه می‌بینید عاملی می‌آید خیلی نرم کسانی را که موحد بودند به فاصله ۴۰ روز زیاد هم طول نکشید، گوساله را درست کردند و این گوساله را کردند بت و آن‌ها هم بت‌پرست شدند. این جنگ ادراکی است. جنگ شناختی است. از قدیم هم بوده و الان هم دارند به روش‌های دیگری گوساله‌های مختلفی را برای انحراف فکری و ذهنی جامعه به خورد جامعه می‌دهند. گوساله‌های فکری و ذهنی فراوان است.
نماینده ولی فقیه در استان البرز بیان کرد: فرمود: به خودتان ظلم کردید و گوساله را معبود خودتان کردید. برگردید به سمت خدا. باید توبه کنید. گفتند توبه ما چیست؟ گفت افرادی که گوساله‌پرست شدید خودتان خودتان را بکشید. افتادند به جان هم. بعد می‌فرماید «فَتَابَ عَلَیْکُمْ» وقتی آن‌ها در مقام توبه آن کار را کردند، خدای تعالی توبه آن‌ها را پذیرفت.
وی تصریح کرد: توبه خدا همیشه با «عَلی» می‌آید. توبه ما با «اِلی» می‌آید. ما باید به سمت خدا توبه کنیم. خدا «فَتَابَ عَلَیْکُمْ» به ما برمی‌گردد اما از جایگاه علو درجه. خدای تعالی «هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ» توبه پذیر است. این راجع به اصل توبه است که سفارش به توبه کرده و آیاتش هم متعدد است.
آیت‌الله حسینی‌همدانی خاطرنشان کرد: آیه ۲۵ سوره مبارکه شورا «وَهُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ وَیَعْفُو عَنِ السَّیِّئَاتِ وَیَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ» این توبه‌ای را که شما می‌کنید باید بپذیرد خدا در آیاتی اشاره می‌کند که خدا پذیرنده توبه است.
وی گفت: یا در آیه ۱۰۴ سوره مبارکه توبه که درباره توبه پذیری خداست می‌فرماید: «أَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ وَیَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ» آیا نمی‌دانستند که فقط خداوند توبه را از بندگانش می‌پذیرد و صدقات را می‌گیرد و خداوند توبه پذیر و مهربان است؟!