خبرگزاری مهر - گروه هنر- زهرا منصوری: حالا پر بیراه نیست که اگر بگویم همان سینمایی که در مقطعی رو به احتضار بود، این روزها دارد آرام آرام جان می‌گیرد، که اگر بگوییم صندلی‌های سینما دیگر کمتر سکوت و سکون را تجربه می‌کنند، که اگر بگوییم با آنکه نفس‌هایش به نفس‌های مخاطب گره خورده و در پس روزهای پر تب و تاب و پر التهاب این تنفس به شماره افتاده بود اما باز هم کم کم دارد قد راست می‌کند و نور امیدی برافروخته است، این را نه مدیران سینمایی که داده‌های آماری می‌گویند!
با آنکه بارها مدیران و کارشناسان سینمایی برای درمانش آسمان و ریسمان بافته بودند، گاه ضعفش را به قدرت‌گیری شبکه نمایش خانگی و تولید انبوه فیلم و سریال در همین بستر منتسب کرده بودند، گاه علاجش را در بالا بردن قیمت بلیت‌ها می‌دانستند اما این معجزه پرده نقره‌ای است که نشان داده اگر فیلمی نخستین مؤلفه‌های جذابیت را داشته باشد این مخاطبان باز هم راهی به سالن‌های سینما پیدا می‌کنند، این سینما هنوز محل رجوعشان است تا بشود بارقه‌های امید را همچنان دید.
همه این توصیف‌ها اما به این معنا نیست که حالا بهترین و بی‌رقیب‌ترین فیلم‌های تاریخ سینما روی پرده سینماهاست و مخاطب ایرانی تماشاگر روزآمدترین و خلاق‌ترین فیلم‌هاست، نه، این‌طور نیست، همه می‌دانیم کمیت این سینما هنوز هم لنگ است اما آن روزهای خالی از مخاطب سینماها مگر فراموش شدنی است؟ مگر آن آمارهای تماماً ضررش کتمان‌شدنی است؟ همه اینها برای این است که بدانیم مسیر سینما از آن حضیض تا این عزیز شدن چگونه پیموده شده است.
واقعیت این است که اگر از ترکیب اکران نوروزی متشکل از «غریب»، «فسیل»، «عروس خیابان فرشته» و «بچه‌های طوفان»، فیلم «فسیل» به کناری گذاشته می‌شد سینما هنوز هم داشت برای بقا دست و پا می‌زد، این فیلم اما حالا بخش بزرگی از فروش سینماها را به دوش کشیده و توانسته است علاوه بر ثبت رکوردی تازه از منظر فروش، مخاطبان را راضی نگه دارد.
در گزارش پیش رو قصد داریم ضمن بازخوانی اعداد و ارقام مربوط به عملکرد فیلم‌ها در ژانرهای مختلف در دو بازه اکران سال ۱۴۰۰ و اکران نوروز ۱۴۰۲، نیم‌نگاهی به ظرفیت اکران فیلم‌های هر یک از این ژانرها در فصل جدید اکران سینماها داشته باشیم و به این سوال پاسخ دهیم که نمایندگان هر یک از ژانرها چگونه می‌توانند تا پایان سال جاری در پروژه احیای «سینمای ایران» سهم پررنگ‌تری داشته باشند؟
یک مرور؛ وضعیت اکران فروردین ۱۴۰۲ چگونه بود؟
همزمانی عید نوروز امسال با ایام ماه مبارک رمضان، بسیاری را نسبت به توفیق فیلم‌های اکران نوروز ۱۴۰۲ ناامید کرده بود و کمتر کسی انتظار داشت که مجموع فروش و مهمتر از آن «تعداد مخاطبان» سینمای ایران در نوروز امسال حتی از آمار ثبت‌شده در بازه زمانی مشابه در نوروز سال گذشته هم پیشی بگیرد و شاهد بهبود وضعیت گیشه‌ها باشیم.
پیش‌تر و در گزارشی آماری به این اتفاق مبارک پرداختیم و به این نکته مهم اشاره کردیم که اگر بازه زمانی اکران نوروز ۱۴۰۲ را از ۲۵ اسفند ۱۴۰۱ تا ۱۴ فروردین ۱۴۰۲ در نظر بگیریم، مجموع مخاطبان سینمای ایران بالغ بر یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر بوده است که این آمار در قیاس با آمار ۸۶۸ هزار مخاطب اکران نوروز ۱۴۰۱ نشان‌دهنده یک جهش قابل توجه است.
با پایان ماه فروردین آمار همچنان نشان‌دهنده ادامه سیر صعودی استقبال از فیلم‌های در حال اکران در سینماهاست و با توجه به اتمام ماه مبارک رمضان و افزایش شانس استقبال از سانس‌های پیش از اذان مغرب در سینماها، می‌توان به شتاب گرفتن این صعود هم امیدوار بود.
براساس آمار ثبت شده در سامانه سمفا، مجموع فروش فیلم‌های امسال سینمای ایران تا پایان فروردین‌ماه ۷۸ میلیارد تومان بوده است که با افزودن رقم حدودی ۲۴ میلیارد تومان فروش فیلم‌های اکران شده از سال گذشته در همین بازه زمانی، می‌توان مجموع فروش سینمای ایران در فروردین‌ماه ۱۴۰۲ را بالغ‌بر ۱۰۲ میلیارد تومان بوده است. این رقم در قیاس ما مجموع فروش ۵۵ میلیارد تومانی فروردین ۱۴۰۱ نشان دهنده رشد قریب به صددرصدی مجموع فروش سینمای ایران دارد.
این افزایش تنها مربوط به مجموع فروش سینما نیست و از نظر تعداد مخاطبان هم سینمای ایران در فروردین ۱۴۰۲ در مجموع میزبان بالغ بر ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار مخاطب بوده است که این آمار در مدت مشابه در فروردین ۱۴۰۱ تنها یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر بوده است که این آمار نشان دهنده افزایش ۶۰۰ هزار نفری مخاطبان فروردینی سینمای ایران در سال جاری نسبت به سال گذشته است.
فیلم‌های کمدی؛ هر خنده‌ای معجزه نمی‌کند!
نمی‌توان انتظار دیگری هم داشت؛ فیلم‌های کمدی هنوز هم حرف اول و آخر را در گیشه می‌زنند. در اکران سال ۱۴۰۱ مسعود اطیابی با دو فیلم «انفرادی» و «بخارست» فاتح بلارقیب گیشه‌ها بود و توانست با این دو فیلم در مجموع فروش ۱۳۰ میلیارد تومانی را تجربه کند!
فیلم «سگ‌بند» با فروش ۴۲ میلیارد تومان هم شرایطی مشابه در گیشه سال گذشته داشت و این سه فیلم توانستند بخش عمده‌ای از بار فروش سینمای ایران در یک سال نه‌چندان معمولی را به دوش بکشند و اجازه ندهند چراغ سینماها خاموش شوند.
فیلم «فسیل» در یک ماه توانست پرفروش‌ترین فیلم سال گذشته یعنی «انفرادی» را پشت سر بگذارد و این اتفاقی ویژه برای سینمای ایران به حساب می‌آید. «فسیل» که تهیه‌کنندگی آن را ابراهیم عامریان یعنی همان تهیه‌کننده «انفرادی» برعهده دارد، چنان شتابی در سیر صعودی فروش در گیشه دارد که اصلاً دور از انتظار نیست که تبدیل به اولین فیلم ۱۰۰ میلیارد تومان تاریخ سینمای ایران شود.
البته در همین اکران نوروز ۱۴۰۲ یک فیلم کمدی دیگر به نام «عروس خیابان فرشته» هم بود که نتوانست گلیم خود را از آب بیرون بکشد تا ثابت شود هر فیلم خنده‌داری قرار نیست گیشه‌ای تضمین‌شده داشته باشد!
در همین راستا هم هر چند فیلم «آهنگ دو نفره» در قالب یک فیلم کمدی به ترکیب فیلم‌های عید فطر راه پیدا کرده است، اما باید اعتراف کرد که این فیلم هم بیشتر از جنس تجربه‌های شکست‌خورده‌ای همچون «عروس خیابان فرشته» به‌حساب می‌آید و بعید است ظرفیت کافی برای پشت‌سر گذاشتن «فسیل» و یا حتی نزدیک‌شدن به رقم فروش آن را داشته باشد.
سینمای ایران برای ماه‌ها باقی‌مانده از سال ۱۴۰۲ حداقل به ۳ یا ۴ فیلم دیگر با ظرفیت فروش فیلم «فسیل» نیاز دارد تا بتواند چرخه اقتصادی خود را در حال حرکت نگه دارد.
فیلم‌های اجتماعی؛ زخم‌هایی که باید دید
سینمای اجتماعی دایره گسترده‌ای از آثار را در بر می‌گیرد اما توفیق برخی نمایندگان این جنس سینما در گیشه طی یک دهه گذشته، به‌وضوح ثابت کرده است که اگر قرار باشد فیلم‌های کمدی رقیبی جدی در فرآیند فتح گیشه داشته باشند، حتماً رقیب‌شان نماینده‌ای از سینمای اجتماعی خواهد بود.
در اکران سال ۱۴۰۱ دو فیلم «علف‌زار» و «ملاقات خصوصی» مهمترین فیلم‌های اجتماعی سینمای ایران بودند که با تکیه بر ظرفیت‌های داستانی و البته ترکیب بازیگران توانستند عملکردی بسیار خوب در گیشه داشته باشند. فیلم‌های دیگری همچون «تی‌تی» و «ابلق» هم از فیلم‌های پرفروش سینمای اجتماعی در سال گذشته بودند.
در میان این فیلم‌ها که همگی فروشی بالغ بر ۲۰ میلیارد تومان در گیشه داشتند، فیلم «ملاقات خصوصی» توانست در ترکیب فیلم‌های اکران نوروز ۱۴۰۲ هم باقی بماند و با عبور مجموع فروشش از مرز ۲۷ میلیارد تومان، عنوان پرفروش‌ترین فیلم غیرکمدی سال را از آن خود کند.
سوژه ملتهب در کنار ترکیب استاندارد بازیگران، از مهمترین عوامل تأثیرگذار در موفقیت فیلم‌های اجتماعی به حساب می‌آیند که هر چند هر یک روایت‌گر یک زخم هستند اما مخاطبان را به تماشای خود در سالن سینما فرامی‌خوانند.
«سه کام حبس» و «جنگ جهانی سوم» را می‌توان دو نماینده مهم سینمای اجتماعی در ترکیب فیلم‌های اکران عید فطر به‌حساب آورد. دو فیلمی که محسن تنابنده ایفاگر نقش اصلی در آن‌ها است و از نظر انتخاب سوژه و حواشی فرامتن، ظرفیت بالایی برای جذب مخاطب به سالن سینما دارند.
با توجه به فیلم‌های مهمی که از دو جشنواره اخیر فیلم فجر در صف اکران باقی مانده‌اند، باید دید آیا پرفروش‌ترین فیلم غیرکمدی اکران ۱۴۰۲ یکی از همین دو فیلم اکران عید فطر خواهد بود یا در آینده این آثار رقیبان جدی‌تری هم پیدا خواهند کرد.
فیلم‌های دفاع مقدسی؛ لطفاً کلیشه‌ای نباشید!
سینمای دفاع مقدس در یک دهه گذشته هیچ‌گاه وضعیتی تضمین‌شده در گیشه نداشته است. این مسئله هم ریشه در کیفیت فیلم‌های این ژانر طی دهه‌های قبل‌تر دارد. ژانری که زمانی تنها ژانر بومی سینمای ایران به حساب می‌آمد و از منظر خلق قهرمان، توانسته بود حضوری تعیین‌کننده و جریان‌ساز در گیشه هم داشته باشد، آرام‌آرام گرفتار کلیشه‌هایی شد که در میانه دهه ۷۰ جان این جریان را گرفت و در دهه ۸۰ آن را به‌طور کامل به محاق برد.
این جریان در نیمه دهه ۹۰ باردیگر با ورود فیلمسازان جوان‌تر و باانگیزه به میدان فیلمسازی و عبور از برخی کلیشه‌ها توانست جان تازه‌ای بگیرد. «موقعیت مهدی» تازه‌ترین نماینده این جریان جدید بود که علاوه‌بر درخشش در جشنواره فیلم فجر در اکران سال ۱۴۰۱ هم توانست عملکرد موفقی داشته باشد.
این فیلم سینمایی با کارگردانی و نقش‌آفرینی هادی حجازی‌فر تنها فیلم دفاع مقدسی اکران سال گذشته به حساب می‌آید که در مجموع ۱۲.۵ میلیارد تومان فروش داشت و در جدول پرفروش‌ترین فیلم‌های سال رتبه دوازدهم را به‌دست آورد.
در اکران نوروز ۱۴۰۲ هم احتمالاً به پشتوانه تجربه موفق اکران نوروزی «موقعیت مهدی»، فیلم «غریب» در ترکیب اکران نوروزی قرار گرفت. فیلمی که از نظر ظرفیت‌های فروش، چیزی کم از «موقعیت مهدی» نداشت اما یک فاکتور مهم مانع توفیق آن در گیشه شد.
صداوسیما که سال گذشته برای «موقعیت مهدی» به عنوان محصول سینمایی خود سنگ تمام گذاشته بود، این بار در تبلیغ فیلم «غریب» تعلل به خرج داد و ضعف اطلاع‌رسانی درباره این فیلم، بخش عمده‌ای از مخاطبان بالقوه‌اش را که طبیعتاً کمتر اهل سینما رفتن در ایام ماه مبارک رمضان بودند، از سبد گیشه آن خارج کرد. «غریب» در چنین شرایطی تا پایان فروردین‌ماه تنها ۷.۵ میلیارد تومان فروش داشته و باید دید آیا با اتمام ماه مبارک رمضان و جدی‌تر شدن پخش تبلیغات تلویزیون فیلم شاهد تغییر در فروش این فیلم خواهیم بود؟
حالا فیلم «دسته دختران» هم از ژانر دفاع مقدس، در ترکیب فیلم‌های اکران عید فطر قرار گرفته است. فیلمی که از نظر ارزش‌های سینمایی و دوری از کلیشه‌ها می‌تواند در کنار «موقعیت مهدی» و «غریب» قرار بگیرد اما مانند آن‌ها، توفیق‌ش در گیشه به‌شدت نیازمند پشتیبانی در چرخه تبلیغات است.
با حمایت صداوسیما و موفقیت دو فیلم «غریب» و «دسته دختران» می‌توان وضعیت قابل قبولی را برای فیلم‌های دفاع مقدسی در مدت زمان باقی مانده از اکران سال جاری پیش‌بینی کرد.
فیلم‌های کودک و نوجوان؛ مخاطبی که یک نفر نیست!
یکی از ویژگی‌های مهم فیلم‌های کودک و نوجوان، جنس متفاوت مخاطبان این آثار است. به این معنا که مخاطبان این گروه از فیلم‌ها از منظر گیشه، معمولاً «یک نفر» نیستند و از آنجایی که هر کودک و یا نوجوان برای تماشای فیلم مورد علاقه خود در حداقلی‌ترین حالت یکی از اعضای خانواده را به همراه می‌آورد، به همین دلیل مخاطب بالقوه این فیلم‌ها در کمترین وضعیت ممکن با ضریب دو برابر به فعلیت می‌رسند.
عملکرد فیلم‌های کودک و نوجوان با پرچم‌داری انیمیشن‌های سینمایی در سال گذشته به معنای واقعی کلمه درخشان بود. «پسر دلفینی» در این میان با فروش ۲۳.۵ میلیارد تومانی توانست عنوان پنجمین فیلم پرفروش سال را هم از آن خود کند. «لوپتو» دیگر انیمیشن سینمایی سال گذشته که اکرانش در ایام نوروز ۱۴۰۲ هم ادامه داشت و تنها در همین بازه توانست ۱.۵ میلیارد تومان فروش داشته باشد، در مجموع رقم ۲۰ میلیارد تومان را در گیشه ثبت کرده که رقمی قابل توجه است. «جزیره فضایی»، «بام‌بالا» و «بازیوو» هم دیگر فیلم‌های کودک و نوجوان در اکران ۱۴۰۱ بودند که عملکرد قابل دفاعی در گیشه داشتند.
در ترکیب فیلم‌های اکران نوروز ۱۴۰۲ متأسفانه هیچ فیلم کودکی در نظر گرفته نشده بود و برای مخاطبان نوجوان هم فیلم از پیش بازنده «بچه‌های طوفان» روانه پرده شد که خب تنها عایدی‌اش از یک ماه اکران ۳۰ میلیون تومان بوده است!
حالا «بابا سیبیلو» قرار است سینمای کودک و نوجوان را در اکران عید فطر نمایندگی کند که متأسفانه باید اذعان کرد که به استناد مواد تبلیغاتی فیلم، نه می‌توان به کیفیت سینمایی و محتوایی آن امیدوار بود و نه شانسی برای فروش در گیشه دارد. واقعیت این است که ای کاش مدیران سینمایی و برنامه‌ریزان اکران در سینمای ایران اجازه قطع شدن زنجیره استقبال از فیلم‌های کودک که سال گذشته با «پسر دلفینی» آغاز شد و تا همین امروز با «لوپتو» ادامه پیدا کرده است را ندهند.
اکران یک فیلم کودک و نوجوان استاندارد و قابل دفاع برای دعوت مخاطبان این گروه سنی به سالن‌های سینمایی در آینده نزدیک، می‌تواند تضمین‌کننده ادامه این جریان در سینمای ایران باشد وگرنه هیچ امیدی به امثال «بابا سیبیلو» نیست!