فریدون برکشلی رئیس گروه مطالعات انرژی وین در گفت و گو با خبرنگار مهر، با اشاره به همه‌گیری کرونا و تأثیرات آن بر بازار جهانی نفت، گفت: حالا یک ماه تمام از سه ماهه دوم سال ۲۰۲۳ گذشت و بازار جهانی نفت هنوز، واکنشی نسبت به توقف سیاست صفر-کرونای چین و بازگشت این کشور به بازار، از خود نشان نداده است. چین بیش از بیست سال موتور رشد تقاضای جهانی نفت بوده است، اما پس از همه‌گیری کرونا و اعمال قرنطینه‌های شدید، این موتور از نفس افتاد و طرف تقاضا در بازار به شدت آسیب دید. اما حالا هم، بازار با تردید به آینده رشد پرشتاب گذشته تقاضای چین نگاه می‌کند. شاید دو دلی بازار نسبت به رشد تقاضای چین منبعث از عوامل فراساختاری است که به آن خواهیم پرداخت.
تقاضای جهانی نفت
وی ادامه داد: در طرف تقاضا, بازار برای نزدیک به سال بی صبرانه در انتظار بازگشت چین به عنوان مهم‌ترین نقش آفرین بخش تقاضای انرژی بود. زیرا که کرونا، به بخش تولید و خدمات و تمامی زنجیره ارزش، لطمه زده بود. از آنجا که چین برای چند دهه، عمده ترین مصرف کننده انرژی و مواد اولیه خام و تولید کننده و عرضه کننده محصولات تمام ساخته یا نیمه ساخته شده، مصرفی بود، پیش بینی‌ها بر روی بازگشت چین معطوف شده بود. چین از دسامبر ۲۰۲۲، سیاست قرنطینه کامل را متوقف کرد و از ژانویه ۲۰۲۳ به شرایط کم و بیش عادی بازگشت. اما طی همین مدت بازار نفت اتفاقات مهمی را تجربه کرده بود.
این کارشناس ارشد انرژی توضیح داد: بزرگ‌ترین حادثه بازار نفت جنگ اوکراین از اکتبر ۲۰۲۲ بود. بیشتر تحلیل گران بر این باور بودند که جنگ در مدت کوتاهی تمام می‌شود. اما جنگ طولانی شد و در همان اوایل دو خط لوله انتقال گاز طبیعی از روسیه به اروپا، منهدم شد. بازار نفت از زمان جنگ جهانی دوم، این چنین پشت به پشت با بحران مواجه نشده بود. اروپا و تعدادی دیگر از کشورهایی که وابستگی زیادی به منابع نفت، گاز و فرآورده روسیه بودند، با سرعت برنامه‌های متنوع سازی منابع تأمین جایگزین را شروع کردند. اولین جایگزین هم واردات نفت، فرآورده و ال. ان. جی از آمریکا بود. البته با قیمت‌های بالا و تا چهار برابر قیمتی که قبلاً برای واردات از روسیه پرداخت می‌کردند. اتحادیه اروپا، تصمیم خود را گرفته و می‌خواهد به هر قیمت واردات از روسیه را به حداقل برساند.
عرضه نفت و عوامل فراساختاری مرتبط با طرف عرضه
برکشلی اضافه کرد: آمریکا سیاست اعمال سقف قیمت ۶۰ دلار در هر بشکه را برای معاملات نفت خام روسیه را عملیاتی کرد. از ۵ فوریه خریدارانی که از اعمال سقف ۶۰ دلار در هربشکه برای نفت روسیه، تخلف می‌کردند، تحت تحریم‌های ثانویه آمریکا قرار می‌گرفتند. شرکت‌های بیمه گر که بیش از ۸۰ درصدشان اروپایی هستند هم مجاز به بیمه نفت روسی، بیش از قیمت ۶۰ دلار نبودند.
وی ادامه داد: در عمل آنچه که اتفاق افتاد، بر پایی اصل قیمت‌های توافقی بود. روسیه نفت خود را با تخفیف‌های زیاد به مشتریان عرضه کرد. نکته قابل توجه این است که در واقعیت صادرات نفت و فراورده‌های روسی، قدری هم افزایش پیدا کرده است. حدود ۶۸ درصد نفت خام اورال به چین صادر می‌شود. لیکن، پس از پالایش به سایر کشورها منجمله اروپا، ژاپن، کره جنوبی و حتی آمریکا صادر می‌شود. بر همین اساس هست که گشایش بازار چین پس از توقف قرنطینه‌های سخت گیرانه، کماکان مصرف کننده بزرگی که قبلاً بازار می‌شناخت نیست. در واقع چین با خرید، پالایش و ذخیره سازی نفت خام‌های ارزان روسیه، حالا خود به رقیبی برای اوپک (پلاس)، مبدل شده است.
رئیس گروه مطالعات انرژی وین اضافه کرد: هندوستان هم سود زیادی کسب می‌کند. حدود ۲۵ درصد نفت خام روسیه به هند می‌رود و پس از پالایش به بقیه دنیا صادر می‌شود. هند هم مانند چین، ظرفیت پالایشی بالایی دارد، اما مخازن کافی برای ذخیره سازی در اختیار ندارد. نفتکش هایی که نفت روسیه را به هند حمل می‌کنند، ناچارند برای مدت طولانی در بنادر و یا در سطح آب توقف داشته باشند که این خود هزینه تمام شده برای هر بشکه نفت خام را افزایش می‌دهد. البته لازم است در نظر داشت که تداوم صادرات نفت خام روسیه الزاماً به معنای درآمد بیشتر نیست، زیرا که آمریکا با تحریم بانک مرکزی روسیه و مسدود ساختن سیستم سوییفت، امکان نقل و انتقالات مالی را برای روسیه و برای خریدان نفت روسیه تقریباً ناممکن ساخته است.
تحریم‌های بانکی و بازار جهانی نفت
وی با اشاره به اینکه تحریم‌ها به یک ابزار جنگ اقتصادی بدون هزینه تبدیل شده است در این زمینه توضیح داد: در واقع یکی از دلایل تعجیل روسیه برای سامان دادن به گروه بریکس، برای طراحی و راه اندازی احتمالی نظام بانکداری مستقل از سیستم بریکس است. کشورهای عضو بریکس و بریکس پلاس در ماه اکتبر در آفریقای جنوبی، گرد هم می آیند تا در خصوص برپایی نظام نقل و انتقالات پولی، اعتباری و بانکی میان اعضا برنامه ریزی کنند. واقعیت این است که تحریم برای واشنگتن به یک ابزار جنگ اقتصادی مهم تبدیل شده است. جنگی، بدون هزینه و برپایه دیکتاتوری دلار.
برکشلی اضافه کرد: بازار جهانی نفت از بابت تحریم‌های آمریکا لطمات زیادی دیده است. شاید مهم‌تر از موضوع عرضه و فروش نفت و فرآورده، مساله توقف سرمایه گذاری در کشورهای دارای ذخایر مهم مانند ایران، ونزوئلا و حالا روسیه است. در فقدان سرمایه گذاری ذخایر نفت و گاز کشورها، برای تأمین آینده انرژی کشورها با مشکلات جدی مواجه خواهد شد. شرکت‌های نفتی و صاحبان تکنولوژی‌های برتر در کشورهای تحت تحریم و کشورهای تحریم پذیر، سرمایه گذاری نمی‌کنند. این روند برای تمامی بازار جهانی نفت، خطرناک است.
وی با اشاره به اینکه تصمیم اوپک پلاس منجر به افزایش قیمت نفت شد، توضیح داد: اوپک پلاس از سوم آوریل معادل ۱/۳ میلیون بشکه در روز از تولید جمعی خود کاست. با احتساب ۰/۵ میلیون بشکه در روز که روسیه کاهش ان را از قبل اعلام کرده بود، اوپک پلاس در مجموع ۱/۸ میلیون بشکه در روز از تولید جمعی خود کاست. تحرکات روانی بازار، به یک هفته هم نکشید و مجدداً قیمت‌های جهانی نفت در آستانه ۸۰ دلار در هر بشکه متوقف ماند.
این کارشناس ارشد انرژی ادامه داد: هنگامی که اوپک پلاس تصمیم به کاهش تولید جمعی گرفت، قیمت‌ها به زیر ۷۰ دلار رسیده بودند. در در هفته اول آوریل قیمت دبلیو. تی. آی به ۶۸ دلار و چند سنت رسیده بود. در حقیقت تصمیم اوپک پلاس برای کاهش سقف تولید، استواری قیمت را در آستانه ۸۰ دلار نگاه داشت.
رئیس گروه مطالعات انرژی وین افزود: اما این الزاماً پایان ماجرا نیست، بازار زمستان را پشت‌سر گذارده است. خریداران امروز برای پر کردن ذخایر نفت و فرآورده می خرند. پر کردن ذخایر برای زمستان ۲۰۲۴ را تقریباً سه ماه زودتر شروع کرده‌اند. خریداران عمده برای آمادگی زمستان سال بعد خریدهای خود را آغاز کرده و تقاضای امروز برای مصرف نیست. از سوی دیگر آمریکا که تصمیم داشت خرید برای ذخایر استراتژیک خود را برای آوریل و مه، آغاز کند، این تصمیم را به تأخیر انداخته است.
وی خاطر نشان کرد: پیش بینی‌ها حکایت از ان دارد که اوپک پلاس ناچار باشد که تا قبل از پایان سه ماهه سوم سال، مجدداً تولید جمعی خود را کاهش دهد. شاید کاهشی در حد یک میلیون بشکه در روز اجتناب ناپذیر باشد. بیشتر کشورهای عضو اوپک و منجمله جمهوری اسلامی ایران، بودجه‌های سالانه خود را بر پایه نفت ۸۰ دلاری تنظیم کرده‌اند. لذا در صورتی که بازار نسبت به تصمیم قبلی اوپک پلاس توجه نکنند، باید در انتظار موج جدیدی از کاهش سقف تولید اوپک پلاس باشیم.
به گفته برکشلی در سال‌های گذشته عربستان سعودی، در اوپک نقش تولید کننده شناور را داشت. به این معنا که اوپک یک سقف تولید داشت و هر کشوری هم سهمیه‌ای داشت. عربستان تنها عضو فارغ از سهمیه اوپک بود. این جایگاه شناور به اوپک اجازه می‌داد تا متناسب با شرایط بازار و سطح دلخواه قیمت، عربستان تولید خود را تنظیم کند.
این کارشناس انرژی افزود: عربستان در سال‌های دهه ۱۹۸۰ از این نقش کنار کشید و در خواست کرد تا مانند بقیه اعضای سازمان سهمیه داشته باشد. خودداری عربستان از ادامه نقش شناوری از ان بابت بود که بقیه اعضای سازمان تمام ظرفیت تولید خود را عرضه می‌کردند و تنها عربستان بود که برای ثبات بازار، ناچار به خویشتن داری بود. اینکه بحث تولید کننده شناور را عرض کردم، به این دلیل است که حالا مجدداً عربستان و تا حدی امارات متحده عربی، تولید کنندگان شناور شده‌اند. سایر اعضا، تمام ظرفیت خود را تولید و صادر می‌کنند و تنها اعضای دارای ظرفیت مازاد همین دو کشور هستند.
رئیس گروه مطالعات انرژی وین با اشاره به اینکه جنگ اوکراین همانند شیوع کرونا در برهه‌ای از زمان نقش به سزایی داشت در این زمینه توضیح داد: برای بازار جهانی نفت، حالا جنگ اوکراین، عادی شده است. قضیه اوکراین برای بازار جهانی نفت چیزی مانند کرونا است. در مقطعی ساعقه‌وار آسیب زد و ثبات بازار را تحت الاشعاع قرار داد. حالا چیزی مربوط به گذشته است. در اوایل دهه ۱۹۹۰ و هنگامی که پس از حمله صدام به کویت، آمریکا به عراق حمله کرد و در چند روز نزدیک به ۵/۷ میلیون بشکه در روز، نفت از بازار و مدار عرضه خارج شد. بازار واکنش روانی شدیدی داشت و در مدت کوتاهی شرایط بازار کم و بیش عادی شد. این موضوع در تحریم نفت ایران و ونزوئلا هم دیده شد.
وی در خاتمه اضافه کرد: در این میان و با وجود تحریم‌های نفتی بر ضد ایران، شرایط بدین صورت است که در صورت تضعیف قیمت‌ها و در نتیجه کاهش تولید اوپک پلاس، شرایط برای ایران تغییر نمی‌کند. زیرا ایران هنوز تا رسیدن به سهمیه رسمی خود راه درازی در پیش دارد. زیرا پیش از جنگ اوکراین، بخش اعظم نفت روسیه از طریق دریایی به اروپا حمل می‌شد. با شروع جنگ و اعمال تحریم‌های اعضای پیمان اتلانتیک شمالی، نفت روسیه متوجه شرق آسیا شد. این بدین معناست که نفتکش‌ها، حالا مسافت طولانی‌تری را باید طی کنند. تقریباً چهار برابر، مسیر اروپا. در عین حال عملیات کشتی به کشتی برای تغییر هویت نفت و هزینه‌های توقف و بیمه برای حجم عظیم نفت روسیه، بازار عملیات حمل و نقل نفت برای ایران هم گران‌تر شده است. بر اساس شرکت‌های رصد حمل و نقل نفت، روسیه حدود ۶۵۰ نفتکش را برای عملیات مربوط به جا به جایی نفت خود در اختیار گرفته است.