خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: بحران اوکراین حدود ۲ ماه پیش، یکسالگی خود را پشت سرگذاشت و تا به امروز کمتر بازیگر مؤثری برای میانجیگری و حل وفصل این بحران پیشقدم شده‌است.
در کنار اعلام آمادگی برزیل و عربستان برای میانجیگری، چین هم وارد گود شده‌است؛ کشوری که هم انگیزه و هم توان کافی را برای حل اختلافات بزرگ و فرسوده دارد. باز شدن گره روابط ایران و عربستان به دست سران پکن نیز نشان داد که می‌توان روی چین بیش از هر بازیگر دیگری حساب باز کرد.
«شی جین پینگ» رئیس‌جمهوری چین چند روز پیش برای اولین بار از زمان آغاز بحران با «ولودیمیر زلنسکی» همتای اوکراینی به صورت تلفنی گفت وگو کرد؛ این نخستین گفت وگوی آنها در ۲۱ ماه اخیر به شمار می‌رفت. آخرین تماس تلفنی زلنسکی با رئیس‌جمهوری چین به ماه ژوئیه سال ۲۰۲۱ یعنی شش ماه پیش از آغاز تهاجم روسیه برمی‌گردد.
در جریان این گفت وگوی تلفنی اما مهم، رئیس‌جمهوری چین خواستار «مذاکره» بین مسکو و کی‌یف شد و تاکید کرد که پکن همواره طرفدار «صلح» بوده‌است و نمایندگان ویژه برای بحث در مورد بحران جنگ به این کشور می‌فرستد.
در مقابل، زلنسکی هم ضمن استقبال از پیشنهاد همتای چینی، خواستار تعمیق روابط میان دو کشور شد و گفت وگوی صورت‌گرفته را «طولانی و قابل توجه» توصیف کرد. سخنگوی رئیس‌جمهوری اوکراین نیز گفت که مکالمه تلفنی رؤسای جمهوری دو کشور «تقریبا یک ساعت» طول کشید.
اگرچه این نخستین گفت وگوی تلفنی دو رئیس‌جمهور از آغاز بحران به شمار می‌رفت اما چین چندی پیش با رونمایی از طرح ۱۲ ماده‌ای خود نشان داد که در این مسیر عزمی راسخ دارد.
رونمایی از محتوای طرح ۱۲ ماده‌ای پکن
اگرچه کشورهایی چون عربستان و برزیل هم برای میانجیگری اعلام آمادگی کرده‌اند اما چین اولین و آخرین کشوری است که تا کنون طرحی ابتکاری و مدون برای برون‌رفت از بحران اوکراین ارائه داده‌است.
وزارت خارجه چین پنجم اسفند ماه پارسال از طرح ۱۲ ماده‌ای خود برای صلح در اوکراین که شامل آتش‌بس و پایان تحریم‌های غرب علیه روسیه است، رونمایی کرد؛ طرحی که با استقبال هر دو طرف درگیر رو به رو شد.
به دنبال رونمایی چین از سند ابتکاری خود در یکسالگی شروع این جنگ، «ولودیمیر زلنسکی» رئیس جمهور اوکراین گفت که قصد دارد با شیء جین پینگ همتای چینی خود دیدار کند. همزمان «دیمیترو کولبا» وزیر امور خارجه اوکراین در گفت وگو با شبکه تلویزیونی «الشرق» با تاکید بر اینکه کشورش طرح صلح پکن را رد نکرده و درحال بررسی آن است، ابراز امیدواری کرد که رئیس جمهور چین با زلنسکی دیدار کند.
پاسخ روسیه نیز به این طرح ابتکاری چین مثبت بود و «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه به همتای چینی خود گفت که مسکو طرح پکن برای خاتمه دادن به بحران اوکراین را مورد بررسی قرار خواهد داد.
دال مرکزی طرح پکن، دو اصل «کاهش تنش» و «اهمیت میز مذاکره» بود. در این طرح آمده‌است که همه طرف‌ها باید عقلانیت و خویشتن‌داری از خود نشان دهند و از دامن زدن به تنش‌ها و اتخاذ اقدامات برای تشدید درگیری‌ها و خارج شدن اوضاع از کنترل جلوگیری و به تماس بین روسیه و اوکراین و از سرگیری گفت‌وگوهای مستقیم و کاهش تنش تدریجی کمک کنند.
چین در این سند پیشنهادی خود نوشته‌است که مذاکرات صلح باید آغاز شود. گفت‌وگو و مذاکره تنها راه حل بحران اوکراین است و همه تلاش‌ها برای حل مسالمت‌آمیز بحران باید مورد تشویق و حمایت قرار بگیرند.
در مجموع این طرح ۱۲ ماده‌ای را می‌توان به این صورت خلاصه کرد: لحاظ شدن منافع و نگرانی‌های امنیتی مشروع همه کشورها، کنار گذاشته شدن ذهنیت جنگ سردی، رد تأمین امنیت منطقه‌ای از طریق تقویت بلوک‌های نظامی، شدت‌یابی کمک‌های انسانی و بشردوستانه، اهمیت تبادل زندانی میان روسیه و اوکراین، ضرورت احترام به قوانین و حقوق بین‌المللی از سوی همه طرف‌ها، اجتناب از حمله به تأسیسات غیرنظامی، احترام به حقوق زنان، کودکان و زندانیان جنگی، تضمین صادرات غلات به بازارهای جهانی، جلوگیری از گسترش سلاح‌های اتمی، حفظ امنیت نیروگاه‌های اتمی و منع گسترش سلاح‌های بیولوژیک و شیمیایی.
روابط راهبردی چین با مسکو؛ نقطه ضعف یا قوت؟
روبط راهبردی چین و روسیه به عنوان محور ضدغربی بر کسی پوشیده نیست؛ موضوعی که باعث تردد دیپلماتیک میان مقامات مسکو و پکن شده‌است. در حالی که زلنسکی و شیء بعد از حدود ۲ سال تنها یکبار آن هم به صورت تلفنی گفت وگو داشته‌اند اما شیء و پوتین از آن زمان پنج بار گفت وگو کرده‌اند که ۲ بار حضوری بوده‌است.
چین تاکنون تصمیم روسیه مبنی بر الحاق چهار منطقه از شرق اوکراین به خاک خود را به رسمیت نشناخته‌است. پکن در سال ۲۰۱۴ نیز الحاق شبه جزیره کریمه به خاک روسیه را به رسمیت نشناخت. با این حال و باجود اعلام بی‌طرفی چین در جریان بحران اوکراین و احترام به تمامیت ارضی این کشور اما منتقدان نگاه مثبتی به میانجیگری چین ندارند.
نگاه بدبینانه آمریکا و مواضع دو پهلوی مقامات این کشور را می‌توان نمونه‌ای از فرافکنی جریان مخالف دانست. آمریکا که در پی توافق ایران و عربستان با میانجیگری چین، بشدت نگران کمرنگ شدن نقش خود در منطقه غرب اسیا و تحولات جهانی است، به رغم اعلام طرح صلح پکن برای جنگ اوکراین، اذعان کرد از تلاش‌های چین برای میانجیگری در این جنگ عمیقاً نگران است.
فراتر از آن، کاخ سفید حتی ادعا می‌کند هر چارچوبی که پکن ارائه کند «یکطرفه خواهد بود و فقط دیدگاه روسیه را منعکس می‌کند»؛ رویکردی که باعث بروز یک شکاف و واگرایی در جبهه غرب شده‌است و اروپایی که به شدت از بحران اوکراین متاثرند، راه خود را از آمریکا جدا کرده‌اند.
نمونه این واگرایی را می‌توان در مواضع اعلامی و اعلانی «امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهوری فرانسه در سفر به چین مشاهده کرد. ماکرون که پیشتر گفته بود در دیدار با رهبر چین تلاش خواهد کرد مسیری مشترک با چین را برای صلح در اوکراین ایجاد کند، به همتای خود گفت: «تجاوز روسیه به اوکراین ضربه‌ای به ثبات بین‌المللی وارد کرده است. می‌دانم که می‌توانم روی شما حساب کنم تا روسیه را بر سر عقل بیاورید تا همه به میز مذاکره بازگردند.»
بنابراین ماکرون در حالی دست به دامان چین برای میانجیگری و پایان دادن به بحران اوکراین شده که فرانسه روزهای سختی را پشت سر می‌گذارد. در این کشور اروپایی، اعتراضات به قانون بازنشستگی شدت گرفته‌است به طوری که تنها در روزهای اخیر ۱۸۰ نفر دستگیر شده‌اند.
کشورهایی که چین را بهترین گزینه برای میانجیگری می‌پندارند، از شراکت راهبردی مسکو- پکن و تاثیری که چین بر روسیه می‌گذارد، آگاهند. همان‌گونه که ماکرون پیش از ملاقات با شی جین پینگ گفته بود که از نفوذ پکن در روسیه برای ایجاد صلح در اوکراین استفاده می‌کند.
افزون بر اثرگذاری چین بر روسیه، اعتبار بین‌المللی پکن و دوری گزیدن این کشور از تنش‌ها، مداخله‌گری و ماجراجویی در عرصه خارجی باعث شده که به عنوان میانجیگری با ظرفیت بالا مطرح شود. بنابراین چین در امورات کشورهای دیگر معمولاً دخالت نمی‌کند و در خصوص جنگ روسیه علیه اوکراین نیز تلاش کرده‌است که بی‌طرف باقی بماند حال آنکه کشورهای غربی به گونه‌ی آشکار طرف اوکراین را گرفته‌اند.
موانع پیش پای سران پکن برای میانجیگری موثر
تردیدی وجود ندارد که میانجیگری میان اوکراین و روسیه، حضور چین در اروپای شرقی را افزایش می‌دهد جایی که پکن تلاش کرده‌است با دولت‌های دیگر روابط برقرار کند. این موضوع باعث شکایت برخی از مقامات اروپایی مبنی بر تلاش چین برای به‌دست آوردن اهرم فشار بر اتحادیه اروپا شده‌است.
همچنین حل وفصل بحرانی با این وسعت و اهمیت، به دولت شی نقش بزرگ‌تر و پررنگ‌تری در دیپلماسی بین الملل اهدا می‌کند. از نگاه ناظران، این مهم به‌عنوان بخشی از یک کارزار کلی برای بازگرداندن چین به آنچه که حزب کمونیست حاکم به‌عنوان یک رهبر سیاسی و اقتصادی لازم می‌داند و برای ایجاد نظمی جهانی که به نفع پکن است، دنبال شده‌است.
مانع اصلی پیش پای چین، آمریکا است که به شدت از افزایش وزن سیاسی پکن در عرصه بین‌المللی و تبعات آن هراس دارد. کاخ سفید به این نکته واقف است که چین بازیگری با پتانسیل بالاست که توانسته جای پای خود را در کشورهای عربی منطقه و بین متحدان دیرینه آمریکا همچون عربستان محکم و با موفقیت اختلاف هفت ساله تهران و ریاض را با میانجیگری خود، حل فصل کند.
در مجموع، حل وفصل بحران اوکراین به عنوان بزرگ‌ترین بحران حال حاضر جهان از سوی بزرگ‌ترین رقیب آمریکا هرگز به مذاق کاخ‌سفیدنشینان خوش نخواهد آمد به ویژه اینکه آنها در این بحران، سمت یک طرف دعوا را گرفته‌اند. این در حالی است که چین در مواضع اعلانی و اعمالی خود هرگز جانب یک طرف را نگرفته و ضمن دفاع از تمامیت ارضی اوکراین، از کمک تسلیحاتی به روسیه نیز اجتناب کرده‌است.