خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل؛ روابط ترکیه و ایران از قرن پانزدهم میلادی یعنی از زمان امپراتوری عثمانی در ترکیه و حکومت صفوی در ایران همواره متأثر از مذهب سنت در خلافت عثمانی و مذهب شیعه در حکومت صفوی تحت‌الشعاع رقابت‌های ژئوپلیتیک و ایدئولوژیک بوده است. پس از اینکه امپراتوری عثمانی بر اثر پیمان سور بعد از جنگ جهانی اول از هم پاشید، ترکیه امروزی به رهبری مصطفی کمال معروف به آتاتورک پایه‌ریزی شد. در دوران پهلوی روابط ایران و ترکیه مبتنی بر الگوی رقابت و همکاری بود؛ اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و به‌خصوص بعد از حوادثی مانند تحولات جهان عرب، الگوی تعارض در روابط فی‌مابین هم نمایان شد. البته به طور کلی سطح تنش در روابط ایران و ترکیه اگرچه در بعضی مواقع مانند بحران سوریه افزایش پیدا کرده و گاهی حتی شکل خصومت‌آمیز هم به خود گرفته است؛ ولی همواره به شکل کنترل شده بوده و دو طرف سعی کرده‌اند با درک ملاحظات طرف مقابل در مواقع بحرانی به جای تشدید تنش‌ها به مدیریت تنش‌ها بپردازند.
در این میان تأثیر تغییر دولت‌ها در روابط دو کشور هم متغیر مهمی است که باید به بررسی آن پرداخت. در حال حاضر یکی از پرشورترین و نزدیک‌ترین رقابت‌های انتخاباتی در ترکیه بین رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور فعلی و کمال قلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق در جریان است. در این دوره از انتخابات ترکیه، تقریباً همه احزاب مخالف اردوغان در یک ائتلاف انتخاباتی به نام اتحاد ملت برای پایان‌دادن به دو دهه حکومت او منسجم شده‌اند. نتایج آخرین نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که قلیچدار اوغلو با اختلاف اندکی پیشتاز است؛ ولی رأی افراد مردد همچنان می‌تواند مؤثر باشد.
تاکید بر روابط با ایران
اردوغان و قلیچدار اوغلو هر دو بر تقویت روابط با ایران تأکید دارند. بااین‌حال جهان‌بینی این افراد بر رفتار سیاسی و روابط منطقه‌ای آنها تأثیرگذار خواهد بود. ایران باید در برنامه بلندمدت خود با کشور ترکیه فارغ از اینکه قدرت در اختیار چه فردی است روابط مستحکم و رو به گسترشی را برنامه‌ریزی کند؛ ولی درعین‌حال باید برای تأمین منافع خود متناسب با چرخش قدرت در این کشور تاکتیک‌های مؤثری را نیز به کار گیرد.
در شرایط حاضر ایران با نحوه بازیگری ترکیه به رهبری اردوغان آشنایی دارد، همان‌طور که اردوغان هم شناخت دقیقی از سیاست در ایران پیدا کرده است. در طول بیش از دو دهه حکومت اردوغان تعداد رفت‌وآمدهای دیپلماتیک بین دو کشور بسیار زیاد بوده و هر دو طرف بر اهمیت گسترش روابط تأکید داشته‌اند. اسلام‌گرا بودن اردوغان جذابیت زیادی برای دولت ایران ایجاد کرده بود و در سال‌های ابتدایی روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه نزدیکی دو کشور را در پی داشت، مخصوصاً اینکه روابط ترکیه با اسرائیل به سردی گرایید و در مقاطعی هم کاملاً قطع شد.
در سمت دیگر پیروزی قلیچدار اوغلو هم می‌تواند عوارضی را در روابط دو کشور ایجاد کند. قلیچدار اوغلو میراث‌دار آتاتورک و کاندیدای غرب‌گرای انتخابات ترکیه است که وعده داده توجه بیشتری به آزادی، دمکراسی و حقوق بشر داشته باشد و ترکیه را به غرب نزدیک کند. او حتی وعده داده است که با اتخاذ سیاست‌های مناسب ترکیه را به عضویت اتحادیه اروپا در خواهد آورد. قلیچدار اوغلو همچنین وعده داده است که ساختار سیاسی ترکیه را به حالت قبل یعنی جمهوری پارلمانی تغییر خواهد داد. واضح است که تمایل آشکار قلیچدار اوغلو به سمت تعامل بیشتر با غرب به معنی شکل‌گیری نوعی تضاد مواضع در روابط تهران و آنکارا در بسیاری امور خواهد بود؛ زیرا به طور طبیعی ترکیه‌ای که سیاست اصلی و رسمی‌اش مبتنی بر پیوستن سریع به اتحادیه اروپا و نزدیکی به غرب باشد حتماً باسیاست کشورهای غربی در مورد ایران همراهی بیشتری خواهد کرد و در اعلام مواضع هم هماهنگی بیشتری با آنها نشان خواهد داد.
بااین‌حال یک دولت تازه به معنی فرصت‌های تازه هم هست. به‌طورکلی قلیچدار اوغلو حداقل تاکنون تمایل کمتری نسبت به اردوغان برای درپیش‌گرفتن یک سیاست توسعه‌طلبانه از خود نشان داده است. به همین دلیل احتمال کاهش تعارضات ایدئولوژیک بین دو کشور در صورت پیروزی آقای قلیچداراوغلو وجود دارد. همچنین انتظار می‌رود تنش‌های هویتی در منطقه قفقاز هم حداقل در کوتاه‌مدت کاهش یابد؛ زیرا هم علی‌اف با حضور ناشیانه در میتینگ اردوغان کار سختی برای اثبات وفاداری به دولت جدید خواهد داشت و هم اینکه اصلاحات دمکراتیک مدنظر آقای قلیچدار اوغلو و نیز تلاش برای بازگرداندن ساختار سیاسی به روال سابق می‌تواند تمرکز آنکارا را از مسائل منطقه‌ای کم کند. این مهم می‌تواند در کوتاه مدت فرصت مناسبی برای ایران در مناطق مختلف به‌خصوص در قفقاز و سوریه ایجاد کند تا به استحکام و تقویت مواضع خود بپردازد.
در نهایت نکته مهمی که باید در نظر داشت این است که نباید تصور کرد بعد از انتخابات ترکیه و پیروزی هر کدام از طرفین سیاست‌های این کشور دچار تحول بنیادین خواهند شد، زیرا ترکیه یک قدرت منطقه‌ای رو به پیشرفت است که هم سرنوشت عمیقی با غرب دارد و درعین‌حال منافع زیادی در روابط با شرق هم برای خود متصور است. همچنین در روابط منطقه‌ای خود با رقبای سنتی مانند ایران روبرو است که باعث می‌شود با وجود تغییر دولت‌ها اما چهارچوب‌های کلی سیاست‌های این کشور همچنان پابرجا بمانند. ترکیه در منطقه و در روابط خود با همسایگان یک سری منافع حیاتی دارد که تحت زعامت هر دولتی برای تأمین آنها تلاش خواهد کرد؛ بنابراین آن چیزی که در روابط ترکیه با ایران و منطقه بعد از انتخابات ممکن است تغییر کند، بیشتر تغییرات تاکتیکی است؛ اگرچه در صورت موفقیت قلیچدار اوغلو و نهایی‌شدن عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا بعضی تغییرات رفتاری ترکیه ملموس‌تر خواهد بود.