خبرگزاری مهر، گروه استانها- علی قاسمعلی: پرورش کرم ابریشم یا نوغانداری، پیشینه تاریخی چند هزار ساله دارد، این صنعت از هزاره‌های گذشته تاکنون در بخش‌های مختلفی از ایران از جمله مناطق شرقی استان گلستان و به طور خاص شهرستان مینودشت رواج دارد.
برخورداری مناطق شرقی گلستان از آب و هوای مطلوب و خاک مناسب، بستر مناسبی برای رشد و نمو درختان توت به عنوان یکی از اصلی‌ترین پیش شرط‌های گسترش صنعت ابریشم بافی را آماده کرده تا گلستان «رتبه سوم تولید پیله تر ابریشم» در کشور را به خود اختصاص دهد.
با وجود تمام فراز و نشیب‌های تاریخی در صنعت ابریشم بافی اما در سالیان اخیر توجه به این صنعت بیشتر شده است. در دهه ۸۰ به سبب برخی بی تدبیری‌ها شاهد افول این صنعت بودیم اما با اصلاح رویکردهای نادرست و حل برخی دغدغه‌ها و گسترش حمایت‌های دولتی این حرفه خرد و خانگی در گلستان رو به گسترش است.
با وجود آنکه چرخه تولید ابریشم در استان گلستان کامل نیست و بیشترین سهم ارزش افزوده ناشی از فعالیت‌های این صنعت در استان‌های دیگر تحصیل می‌شود اما فعالان ابریشم بافی در گلستان تلاش می‌کنند تا این صنعت همچنان مانا و ماندگار بماند.
نوغانداری یا پرورش کرم ابریشم هر ساله از اوایل اردیبهشت با شکوفایی درختان توت در مناطق مستعد این حوزه در استان گلستان آغاز می‌شود.
فعالیت ۴۲۰۰ نوغاندار در گلستان
چهار هزار و ۲۰۰ بهره بردار در شهرستان‌های رامیان، کلاله، گالیکش، مراوه تپه، آزادشهر، گنبدکاووس و علی آبادکتول با تکیه بر وجود هزار و ۵۰۰ هکتار توتستان واقع در حاشیه زمین‌های زراعی یا باغی به کار پرورش کرم ابریشم مشغول هستند.
سال قبل در استان گلستان از پرورش هفت هزار و ۵۰۰ جعبه تخم نوغان، مقدار ۲۸۰ تُن پیله تر ابریشم تولید شد که این استان رتبه سوم کشوری تولید این محصول را بعد از گیلان و خراسان رضوی دارد.
کمبود درخت توت
یکی از فعالان نوغانداری در گلستان در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: ایجاد توتستان‌های مناسب با استفاده از نهال‌های اصلاح شده با تولید برگ بیشتر و کیفی‌تر یکی از مهم‌ترین پیش شرط‌های توسعه فعالیت نوغانداری محسوب می‌شود.
محمدعلی غلامی افزود: به دلایل اقتصادی تعدادی از فعالان نوغانداری در دهه ۸۰ درختان و توتستان‌های خود را در مناطق شرقی گلستان در قطع کردند و هم اینک در برخی حوزه‌ها با کمبود درخت توت مواجه هستیم.
هر جعبه تخم نوغان ۱۰ میلیون تومان درآمد دارد غلامی گفت: برای پرورش کرم ابریشم نیاز به تخصص و یا حضور در کارگاه‌های آموزشی پر هزینه نیست، بلکه با حداقل اطلاعات و بهره گیری از تجربیات افراد قدیمی می‌توان وارد این رشته شد.
وی افزود: معمولاً نوغانداران با تهیه جعبه‌های حاوی تخم نوغان که در سال جاری قیمت آن ۲۰ هزار تومان است می‌توانند بین هشت تا ۱۰ میلیون تومان درآمدزایی کنند و این فرایند در کمتر از ۴۵ روز اتفاق می‌افتد.
غلامی گفت: نوغانداری از جمله مشاغلی است که به مباحث زیرساختی مانند آب، برق و انرژی و یا دارو و درمان نیاز ندارد.
امکان ۳ نوبت پرورش کرم ابریشم در گلستان
وی بیان کرد: شرایط اقلیمی در گلستان به نحوی است که در صورت مدیریت توتستان‌ها می‌توان چهارماه برگ تازه تهیه کرد و به روایتی امکان سه نوبت پرورش کرم ابریشم در گلستان وجود دارد.
غلامی ادامه داد: به طور معمول هر جعبه تخم نوغان برای تبدیل شدن به پیله کرم ابریشم به یک تن برگ و شاخه درخت توت نیاز دارد و به طور متوسط حدود ۴۲ کیلو پیله تولید می‌کند.
نوغاندار گلستانی گفت: اگر بخواهیم زمان تفریق تخم برای تبدیل شدن به کرم را از فرایند پرورش کرم ابریشم خارج کنیم به طور متوسط هر جعبه تخم نوغان روزانه ۳۰ کیلوگرم برگ توت نیاز دارد که این عدد در روزهای نخست بسیار اندک و در روزهای منتهی به برداشت به بیش از ۱۰۰ کیلو و بیشتر می‌رسد.
وی افزود: یکی از مواردی که در سال‌های اخیر به عنوان یک دغدغه برای پرورش دهندگان کرم ابریشم تبدیل شده است امنیت توتستان‌ها و درخت‌های توت است، متأسفانه با توجه به افزایش قیمت چوب شاهد قطع درختان توت توسط افراد ناشناس و سارقان هستیم که این موضوع خسارت‌های پرشماری را به فعالان پرورش کرم ابریشم وارد کرده است و ضرورت دارد تا مراکز خرید چوب از خریداری چوب توت امتناع کنند.
واحد نخ ریسی صنعتی نداریم
غلامی گفت: فقدان واحدها و مراکز تبدیلی بزرگترین معضل پرورش کرم ابریشم در گلستان است؛ در استان گلستان هیچ واحد صنعتی نخ ریسی وجود ندارد و به جز چند واحد نخ ریسی خانگی و یک واحد نیمه صنعتی در گالیکش با ظرفیت محدود، همه تولیدات اهالی گلستان به سایر استانها ارسال می‌شود.
وی ادامه داد: بر اساس برخی برآوردها از یک جعبه تخم نوغان می‌توان رقمی تا حدود ۱۵۰ میلیون تومان ارزش افزوده تولید کرد، در حالی که حداکثر قیمت یک جعبه تخم نوغان حدود ۲۰ هزار تومان است.
غلامی گفت: استان‌های آذربایجان، خراسان گیلان، مازندران و گلستان از جمله استان‌های فعال در حوزه پرورش نوغان داری هستند و بیشتر پیله‌ها به خراسان و گیلان منتقل می‌شود.
وی عنوان کرد: با وجود آنکه می‌توان با حداقل سرمایه گذاری فرصت‌های اشتغال زایی بسیاری را در حوزه پرورش کرم ابریشم ایجاد کرد اما حمایت لازم و کافی از سوی بانک‌ها انجام نمی‌شود.
نوغاندار گلستانی گفت: در حال حاضر نوغانداری همانند صنعت معدن زغال سنگ است، به زبان ساده‌تر یعنی آنکه سختی‌ها و مشقت‌های آن برای اهالی گلستان بوده و سود و منفعت بالای این بخش در سایر استانها حاصل می‌شود.
وی ادامه داد: با تمام مباحث و شعارهایی که از سوی مدیران و برخی افراد مسئول برای حمایت از نوغانداری مطرح می‌شود اما در بخش پایانی امور که به بانک‌ها منتهی می‌شود با مشقت‌های بسیاری روبرو هستیم، تعداد زیادی از بانک‌ها حتی فعالان پرورش کرم ابریشم را به عنوان بهره بردار بخش کشاورزی نمی‌پذیرند.
توزیع ۵۲ هزار نهال توت اصلاح شده در گلستان
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی گلستان در خصوص نوغانداری به خبرنگار مهر گفت: نوغانداری یکی از فرصت‌های اشتغالزایی بسیار مناسب در استان گلستان است که می‌تواند با حداقل سرمایه گذاری تعداد مشاغل متعدد و البته ارزش افزوده مطلوبی را ایجاد کند.
صاحب نیک اندیش افزود: امکان بکارگیری از ظرفیت زنان خانه دار، مددجویان تحت پوشش نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد و سازمان بهزیستی و دیگر جوانان جویای کار فاقد تخصص از جمله ظرفیت‌ها و مزیت‌های مطلوب نوغان داری نسبت به سایر مباحث اشتعالزایی است.
وی گفت: این اداره کل طرح حمایت مالی از پرورش دهندگان به ویژه دهک‌های یک یا پنج جامعه را طی تفاهم نامه‌ای بین جهاد کشاورزی و کمیته امداد امام خمینی (ره) به اجرا درآورده است.
نیک اندیش ادامه داد: علاوه بر این، حمایت از متقاضیان علاقمند به سرمایه‌گذاری در حوزه ایجاد صنایع تبدیلی یا ایجاد زنجیره کرم ابریشم در استان در اولویت بوده و نمونه آن حمایت از یک سرمایه‌گذاری برای ایجاد زنجیره کرم ابریشم در شهرستان آزادشهر شامل ایجاد توتستان، ایجاد سالن‌های پرورش، تفریغ (زمینه‌سازی شرایط خروج کرم از تخم) و استقرار صنایع نخ ریسی، است.
نیک‌اندیش از توزیع ۵۲ هزار نهال توت اصلاح شده برای ایجاد توتستان در گلستان طی سال قبل خبر داد و گفت: امسال هم برنامه‌ریزی شده تا ۵۶ هزار نهال توت اصلاح شده برای ایجاد توتستان در این استان تهیه و در اختیار پرورش دهندگان علاقمندان قرار گیرد.
توزیع ۶۷۰۰ جعبه تخم نوغان
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی گلستان ادامه داد: جهاد کشاورزی گلستان با توجه به قدمت دیرینه پرورش پیله‌تر ابریشم در این خطه، در افق سال ۱۴۰۴ ویژه برنامه‌هایی برای استفاده هرچه بهتر از این ظرفیت در رونق اقتصادی روستاییان منطقه از جمله توزیع ۱۵ هزار جعبه تخم نوغان را پیش بینی کرده است.
وی گفت: سال گذشته هفت هزار و ۵۵۰ جعبه نوغان به استان گلستان اختصاص یافت که این عدد در سال جاری به هشت هزار جعبه افزایش یافت و از زمان آغاز توزیع تخم نوغان تاکنون ۶ هزار و ۷۰۰ جعبه توزیع شده است.
نیک اندیش افزود: فعالیت نوغانداری در شهرهای گالیکش، آزادشهر، مینودشت، رامیان، علی آبادکتول و گنبدکاووس در حال انجام است و در این بین شهرستان مینودشت به سبب برخی ویژگی‌های اقلیمی و سبغه تاریخی، بیشترین تعداد بهره برداران و فعالان حوزه پرورش کرم ابریشم را به خود اختصاص داده است.
وی بیان کرد: بر اساس نرخ مصوب قیمت هر جعبه تخم نوغان ۲۰ هزار تومان تعیین شده و مقرر است هر کیلو پیله تر کرم ابریشم به قیمت ۱۵۶ هزار تومان از بهره برداران خریداری شود.
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی گلستان افزود: به طور متوسط حدود هشت هزار جعبه تخم نوغان در گلستان توزیع می‌شود که این عدد در استانی مانند گیلان به ۴۰ هزار جعبه هم می‌رسد، به همین نسبت میزان واحدهای فرآوری و کارخانجات وابسته به صنعت ابریشم در استان گیلان به عنوان یکی از استان‌های پیشرو بیشتر از گلستان است.
وی ادامه داد: در سفر اخیر رئیس مرکز توسعه نوغانداری کشور مقرر شد تا گلستان از سال آینده به تولید کننده نهال توت تبدیل شود و این امر نقش بسزایی در افزایش بهره وری و توسعه صنعت نوغانداری و کرم ابریشم خواهد داشت.
نیک اندیش گفت: برخی دغدغه‌های بازرگانی و مبحث فرآوری از جمله موضوعاتی است که باید با برنامه ریزی بیشتر برای آنها چار اندیشی عاجل کرد.
نوغان‌های چینی و وارداتی
کارشناس کرم ابریشم معاونت بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی گلستان هم به خبرنگار مهر گفت: جعبه‌های نوغان شامل دو الی سه هزار تخم نوغان هستند که در فاصله زمانی حدود ۴۳ روزه به لار و سپس به پیله ابریشم (گلوله‌ای سفید رنگ) تبدیل می‌شوند که از آنها در کارخانجات نخ ریسی، نخ ابریشمی تولید می‌کنند.
محسن دیلم کتولی افزود: در سال جاری هشت هزار جعبه نوغان برای گلستان پیش بینی شده که از این تعداد ۶ هزار جعبه از نوع نوغان‌های وارداتی از کشور چین و دو هزار جعبه از نوغان‌های بومی ایران تشکیل شده است.
وی گفت: براساس داده‌ها و اطلاعات موجود، هر جعبه نوغان به طور متوسط حدود ۳۴ کیلوگرم پیله ابریشم تولید می‌کند که این رقم در برخی از موارد به ویژه در جعبه‌هایی با نوغان‌های چینی تا ۴۳ کیلو هم افزایش می‌یابد.
دیلم کتولی بیان کرد: به طور کلی تخم نوغان به هر میزان که از برگ مطلوب‌تری استفاده کند تولید آن افزایش می‌یابد؛ برگ‌هایی با پروتئین بیشتر تولید پیله ابریشم را به طرز چشمگیری افزایش می‌دهند.
به گزارش خبرنگار مهر، صنعت ابریشم گلستان پس از تجربه تلخ در دهه هشتاد، در سالیان اخیر با حمایت‌های دولت و دست اندرکاران مرکز توسعه نوغانداری کشور و البته همراهی روزافزون اهالی شرق گلستان، در مسیر مثبت قرار گرفته و نشانه‌های رونق و شکوفایی این صنعت کهن به وضوح نمایان است و برای تداوم و مانایی همت همگانی نیاز است.