خبرگزاری مهر - گروه استانها- علی قاسمعلی: همانند بخشی از فناوری‌ها یا اکتشافات بشری، سازه آبی قنات هم به عنوان یکی از ابداعات ایرانیان سابقه چند هزار ساله دارد، ابتکار و خلاقیتی بی مثال که از گذشته تاکنون نقش مهمی در تأمین آب شرب یا زراعت در سرزمین پارس برعهده داشته است.
قنات‌ها، این شاهکار مهندسی ایرانی هر جا که احداث شد، آبادانی آن منطقه را به دنبال داشت و از گذشته‌های دور، تمدن ساز بوده و همواره با طبیعت همزیستی بسیار خوبی داشته است.
البته بهره گیری از این فناوری کهن منحصر به ایران نبوده و بر اساس منابع تاریخی موجود در سایر کشورها آفریقایی، آمریکایی و آسیای شرقی هم انواع مختلفی از قنات‌ها وجود دارد.
قنات‌ها به علت ماهیت فنی و عملکرد خاص خود در هر شرایط آب و هوایی کارایی دارند و خشکسالی و یا کمبود بارش‌ها این منبع آبی را از دسترس زارعان خارج نمی‌کند اما با گسترش سلطه غول خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها استفاده از منابع آبی نوین در دستور کار قرار گرفت.
در استان گلستان حدود ۹۰ درصد منابع آبی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و بر اساس آمارهای رسمی بارش‌ها در سال گذشته حدود ۳۶ درصد کاهش یافته است لذا توجه به قنات‌ها و احیای آن می‌تواند در جبران بخشی از کمبودها و کاستی‌های موجود در تأمین منابع آب در گلستان مؤثر باشد.
از حدود نیم قرن پیش تاکنون شرایط منابع آبی در گلستان و سهم و نقش هر یک از روش‌های استخراج آب از دل زمین تغییر کرده است. تحولات بنیادین در ابعاد گوناگون زندگی روستانشینان، افزایش کمی و کیفی محصولات کشاورزی، گسترش کشاورزی مکانیزه، رشد مساحت اراضی زیر کشت و دیگر موارد سبب شد تا زارعان برای استحصال بیشتر آب به روش‌های جدیدی روی بیاورند.
حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق با استفاده از موتورهای دیزل یا برق برای استحصال آب بیشتر از اعماق چند صد متری زمین و پر کردن قنات‌ها از جمله مباحثی بود که مانایی و حیات کاریزها را به مخاطره انداخت.
هرچند با توجه به وضعیت فعلی بارش‌ها و خشکسالی‌ها اندک قنات‌های فعال در گلستان کفاف نیاز آبی استان را نمی‌دهند اما با احیای مجدد آنها بو هره گیری از تکنولوژی نوین و تلفیق روش‌های سنتی با امروزی مانند آبیاری‌های تحت فشار می‌توانیم شاهد ارتقای بهره وری از منابع آب موجود در استان گلستان باشیم.
ترمیم و مرمت قنات‌ها که در سال‌های اخیر به عنوان یکی از رویکردهای وزارت نیرو و جهاد کشاورزی در دست اقدام است یقین تأثیرات بسزایی در بازگشت قنات‌ها به دوران شکوفایی خود ایفا خواهد کرد.
حیات ۱۸۰ رشته قنات در گلستان
کارشناس طرح بازسازی و نوسازی قنوات گلستان در خصوص قنات‌ها به خبرنگار مهر گفت: حدود سه درصد آب مورد نیاز بخش کشاورزی استان توسط قنوات تأمین می‌شود و از این سازه‌ها سالانه افزون بر ۴۳ میلیون مترمکعب آب برداشت می‌شود.
۹۰ درصد قنوات گلستان در دشت‌ها واقع شده و تخریب آنها باعث از بین رفتن زراعت می‌شود حسین خیرآبادی افزود: همچنین آبدهی قنات‌های گلستان که حدود ۷۰ رشته آن فصلی است از حدود دو لیتر تا ۶۰ لیتر بر ثانیه و عمق مادرچاه (اولین چاه) از پنج تا ۳۳ متر نوسان دارد.
وی گفت: از مجموع قنات‌های گلستان، ۱۸۰ رشته دایر بوده و قدیمی ترین کاریز استان هم با طول فعلی حدود دو هزار و ۵۰۰ متر و قدمت افزون بر هزار سال در روستای «سرکلاته» کردکوی همچنان پابرجا است.
خیرآبادی بیان کرد: بیش از ۹۰ درصد قنوات استان در دشت‌ها استان واقع شده که تخریب آنها باعث از بین رفتن اراضی کشاورزی حاصلخیز می‌شود.
وی گفت: در مجموع اعتبارات سال گذشته ۹.۵ میلیارد تومان برای مرمت و احیای مجموعاً حدود ۳۰ رشته قنات پیش بینی شده بود که عملیات اجرایی نیمی از این قنوات در دست اقدام است.
کارشناس طرح بازسازی و نوسازی قنوات گلستان افزود: براساس آخرین آمارها حدود ۲۵ مقنی دارای رتبه پیمانکاری از سوی سازمان مدیریت هستند.
خیرآبادی بیان کرد: احیا و مرمت قنات توسط مقنیان خبره انجام می‌شود و بیشتر مقنیان فعال فعلی از افراد میانسال و مسن تشکیل شده است و جوانان رغبتی برای فراگیری این فن و حرفه اصیل ایرانی از خود نشان نمی‌دهند.
خیرآبادی گفت: یک مقنی کاربلد باید در مباحثی مانند عملیات لایروبی و ریزش‌برداری کوره قنات، بازکردن میله چاه‌های مسدود قنات، حفر میله چاه جدید، بغل تراشی و نوکنی کوره قنات، کول گذاری مسیر کوره قنات، طوقه‌چینی و در پوش‌گذاری میله چاه‌های قنات، چهار طاق زنی، لایروبی هرنج قنات و اصلاح و بازسازی مظهر قنات، خاکبرداری و خاکریزی اطراف میله چاه‌ها تبحر داشته باشد.
وی گفت در حال حاضر عملیات مرمت و بهسازی قنات‌ها با آورده ۱۵ درصدی مالکان و کشاورزان و ۸۵ درصدی دولت انجام می‌شود.
مشکلات چاه‌ها در خصوص قنات‌ها صدق نمی‌کند
مدیر حفاظت آب‌های زیرزمینی آب منطقه‌ای گلستان هم به خبرنگار مهر گفت: قنات‌ها به عنوان یک شریان حیاتی در مبحث آب در زمره میراث فرهنگی کشور قرار می‌گیرند و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند زیرا برخلاف سایر منابع، می‌توانند خود را با شرایط اقلیمی و بارشی وفق دهند.
حسن درویشی افزود: مشکلات و مباحثی که در حوزه چاه با آن دست به گریبان هستیم در خصوص با قنوات موضوعیت ندارد.
وی ادامه داد: به عنوان مثال هنگامی که در دوره خشکسالی سفره آب زیرزمینی افت می‌کند برخی از بهره برداران چاه‌های کشاورزی با تقویت قدرت موتور مبادرت به استحصال غیرقانونی و چند برابر حد مجاز از آبخوان می‌کنند که این امر موجب تنش در آبخوان و خسارت به ساختمان چاه می‌شود اما در همین شرایط میزان خروجی آب از مظهر قنات‌ها به صورت ثقلی متغیر بوده و هیچ آسیبی به آبخوان‌ها وارد نمی‌کند.
درویشی ادامه داد: اکثر قنات‌های استان دارای بهره برداران مشاع هستند و شرکت آب منطقه‌ای آمادگی دارد تا برای این مالکان و بهره برداران پروانه استحصال آب صادر کند.
وی گفت: مالکانی که بتوانند پروانه دریافت کنند از مساعدت‌های جهاد کشاورزی برای مرمت و بهسازی قنات بهره مند خواهند شد.
درویشی بیان کرد: تعیین حجم آورده آب قنات‌های گلستان نیازمند سنجش آبدهی به صورت لحظه‌ای در مظهر قنات و فرایندی طولانی بوده که این عدد در سالیان گذشته احصاء نشده است.
امسال ۱۰۰ رشته قنات احیا می‌شود
مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی گلستان هم به خبرنگار مهر گفت: ۳۴۴ رشته قنات ثبت شده در استان داریم و ۱۵۰ رشته ثبت نشده هم در استان شناسایی شده است.
علی نصرتی افزود: در سال گذشته از محل اعتبارات ملی استان ۲۲ رشته قنات بازسازی و نوسازی شده و چهار میلیارد تومان برای آن هزینه شده است.
وی بیان کرد: در سال جاری هم ۴۵ میلیارد تومان برای نوسازی قنات‌ها در نظر گرفته شده که تاکنون ۹ میلیارد آن تخصیص یافته است.
طبق گفته نصرتی امسال برنامه ریزی شده ۱۰۰ رشته قنات در گلستان بازسازی شود که بازسازی و احیای ۱۲ رشته تاکنون آغاز شده است.
مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی گلستان ادامه داد: قنات‌ها نقش بسزایی در استان داشته و آب بدون صرف انرژی و پمپاژ هستند.
نصرتی بیان کرد: میزان استحصال آب قنوات گلستان ۵۰ میلیون مترمکعب بوده و ۱۲۵ هزار هکتار از اراضی را پوشش می‌دهند.
وی عنوان کرد: تفاهم‌نامه ای با قرارگاه امام حسن (ع) منعقد شده که ۳۰۰ رشته قنات استان، طی سه سال با ۴۰۰ میلیارد تومان احیا شود.
مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی گلستان گفت: ۵۰ درصد قنات‌های گلستان در گرگان واقع شده، ۱۰ درصد در غرب استان و ۴۰ درصد در شرق استان ثبت شده است.
به گزارش خبرنگار مهر، کمبود آب و خشکسالی امسال موجب شده سطح آب سفره‌ها و آبخوان‌ها در بعضی نقاط گلستان با افت تراز چندین متری مواجه شود بنابراین می‌توان با احیای قنات‌های موجود و با جمع آوری آب‌های سطحی کمک مؤثری به تأمین آب کرد و فشار را از روی منابع زیرزمینی برداشت تا عبور از دوره سخت خشکسالی با مشقت‌های کمتری همراه باشد.