خبرگزاری مهر، گروه استانها: اوضاع و احوال صنعت نشر کتاب، رنجی گران است که سالهاست اهالی کتاب با آن دست به گریبان هستند، اما بر حجم این اندوه در یکی، دو سال گذشته بیش از همیشه افزوده شده است.
بی‌تردید نگاهی کوتاه به شمارگان کتابهای انتشار یافته، قیمتها، کسب و کار کم رونق کتاب فروشی‌ها و شنیدن گلایه‌های مؤلفان و ناشران در ماه‌های اخیر بیش از هر زمان دیگری از تنگناهای موجود نشان دارد. تنگنایی که چشم انتظار گشایش و حمایت متولیان امر است.
اردیبهشت همیشه برای اهالی کتاب در سراسر ایران یادآور برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است. امسال اما سی و چهارمین دوره این نمایشگاه با حضور ۲۷۰۰ ناشر داخلی، ۱۰۰ ناشر خارجی و ۲۰۰ کتاب‌فروش در دو بخش حضوری و مجازی برگزار شد. البته ناگفته نماند که کتابفروش‌ها تنها در بخش مجازی این نمایشگاه فعالیت داشتند. و بنا بر اظهارات مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان ۱۰ ناشر از این استان به صورت حضوری و ۲۰ ناشر به صورت مجازی در نمایشگاه کتاب امسال حضور داشتند.
«رضا ثقتی» همچنین ۳۰ اردیبهشت‌ماه امسال در مراسم روز گیلان که در نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد، گفت: وضعیت چاپ و نشر در گیلان، وضعیت قابل قبولی است و یکی از معدود استان‌هایی هستیم که تفویض اختیار ممیزی کتاب به ما اعطا شده است.
وی فروش کتاب در گیلان را نیز دارای آمار قابل قبولی دانست و یادآور شد: با وجود افزایش قیمت کتاب، در این بخش دارای رشد ۱۸ درصدی نسبت به قبل هستیم.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان اضافه کرد: طی هماهنگی با معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پس از چند سال وقفه، نمایشگاه کتاب در تابستان امسال در استان برپا شود.
رکود صنعت نشر
با وجودی که مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان، وضعیت چاپ و نشر در این استان را قابل قبولی دانسته اما واقعیت این است که ناشران و مؤلفان گیلانی نیز همچون دیگر فعالان این عرصه در سطح کشور از وضعیت موجود گله‌مند هستند. وقتی صحبت از صنعت نشر کتاب به میان می‌آید، پیش از همه فعالیت ناشران در اذهان جان می‌گیرد. گفتنی است که فعالیت ناشران به دو دسته کلی تقسیم می‌شود.
دسته اول ناشرانی هستند که بر اساس معیارهای خویش، آثار ارائه شده از سوی نویسندگان را بررسی کرده و آنهایی را که مناسب برای چاپ تشخیص می‌دهند با سرمایه خود منتشر و توزیع می‌کنند. و اما دسته دوم ناشرانی هستند که با دریافت هزینه انتشار کتاب از نویسنده اثر اقدام به چاپ آن می‌کنند و نسخ انتشار یافته را به نویسنده تحویل می‌دهند. شکی نیست که تفاوت بین این دو نوع عملکرد بسیار است اما، بی‌تردید تازیانه تورم و گرانی هر دو گونه فعالیت را تحت تأثیر قرار داده است.
افزایش سرسام آور قیمت کاغذ و هزینه‌های سنگین این صنعت از سویی و کم‌رونق شدن فروش کتاب از سوی دیگر بار مضاعفی است که فعالان صنعت نشر بر دوش دارند. باری که انتظار می‌رود از سنگینی آن با توجه و حمایت متولیان امر در سطح ملی و استانی کاسته شود.
امکانات کم و هزینه‌های بالا مانع حضور شهرستانی‌ها در نمایشگاه کتاب
«محمدعلی امیرگل» مدیر انتشارات سپیدرود در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: تاکنون حدود ۲۳۰ عنوان کتاب در زمینه‌های گیلان شناسی، شعر گیلکی، نهضت جنگل، علمی و کودک منتشر کرده است.
وی حضور در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برای ناشران شهرستانی را دشوار دانست و با بیان اینکه تا کنون سه بار در نمایشگاه مجازی کتاب شرکت کرده‌ام، گفت: امسال هم تنها در نمایشگاه مجازی حضور داشتم.
امیرگل اضافه کرد: امکانات برای حضور شهرستانی‌ها در نمایشگاه کتاب تهران کم بوده و هزینه‌هایی نظیر اجاره غرفه، رفت و آمد و اسکان، امکان حضور را دشوار کرده است.
این فعال فرهنگی یادآور شد: تقریباً ۲۰۰ ناشر در گیلان وجود دارند که عملاً حدود ۲۰ تا ۳۰ ناشر فعال و مابقی غیرفعال هستند.
امیرگل با اشاره به انتشار بیش از ۵۰ عنوان کتاب از سوی این انتشاراتی طی دو سال گذشته ادامه داد: امروز کتاب‌ها بیشتر به صورت دیجیتال در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد و تعداد نسخ های چاپی بسیار کم است.
وی با بیان اینکه در واقع فقط تعداد بسیار کمی از کتاب‌ها ممکن است دارای شمارگان ۵۰۰ یا هزار نسخه باشند، اضافه کرد: غیر از تعدادی کتاب که مانند بعضی دیگر از ناشران گیلانی از حوزه هنری سفارش گرفته‌ام، بسیاری از کتابهای انتشار یافته با هزینه پرداخت شده از سوی مؤلفان به چاپ رسیده‌اند. بدین ترتیب که مؤلف، انتشار کتابی را به ما سفارش می‌دهد و ما اثر او را دریافت و صفر تا ۱۰۰ امور انتشارش با شمارگانی که از سوی مؤلف تعیین شده و بر اساس قراردادی که فی‌مابین ناشر و مؤلف منعقد شده، انجام می‌دهیم.
این ناشر گیلانی ادامه داد: در نهایت نیز کتاب‌ها به مؤلف تحویل داده می‌شود. البته از آنجا که دارای یک کتابفروشی هم هستم برای دیده شدن کار از ظرفیت کتابفروشی نیز استفاده می‌کنم و در برخی سایت‌های معرفی کتاب نیز آثار انتشار یافته معرفی می‌شوند.
امیرگل در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: اگر ناشری احتمال بدهد، کتابی مورد توجه مخاطبان قرار گیرد و فروش خوبی داشته باشد، برای انتشار آن سرمایه گذاری انجام می‌دهد که البته این اتفاق خیلی کم می‌افتد. چنانچه از حدود ۲۳۰ عنوان کتاب منتشر شده توسط انتشاراتی ما شاید برای حدود ۵ عنوان کتاب، سرمایه گذاری انجام شده باشد و مابقی با هزینه مؤلفان به چاپ رسیده است.
معضلی به‌نام توزیع
این ناشر گیلانی وضعیت توزیع کتاب را یکی از مشکلات موجود در صنعت نشر گیلان عنوان کرد و گفت: با وجود اینکه کتابهای ما قابل اعتنا هستند اما امکان توزیع کتاب‌ها در پایتخت و استان‌های دیگر کشور برای ما فراهم نیست.
وی اضافه کرد: از سوی دیگر با توجه به تعداد ناشران در استان، تعاونی ناشران گیلانی تشکیل نشده است، در حالی که انتظار می‌رود تحت حمایت اداره کل ارشاد گیلان برای ایجاد تشکلی ویژه ناشر اقداماتی صورت بگیرد.
یکی از نویسندگان گیلانی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: یافتن ناشری که حاضر به سرمایه‌گذاری برای انتشار اثر باشد بسیار دشوار است.
وی با بیان اینکه نباید از یاد برد که ناشران شهرستانی به ندرت حاضر به سرمایه‌گذاری برای انتشار اثری هستند. اما این همه ماجرا نیست و وقتی مولفی با پرداختِ هزینه انتشار موفق به چاپ اثرش می‌شود، با مشکل بزرگ توزیع مواجه می‌شود. چرا که خود باید کتاب‌هایش را دست بگیرد و نسبت به فروش آن یا توزیعش در کتابفروشی‌ها اقدام کند.
انتشارات یک بنگاه اقتصادی است اما...
«حمید بلوری متمدن» مدیر اجرایی نشر بلور در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: ناشران گیلانی اتحادیه ندارند چرا که تعداد ناشران فعال در این استان به حد نصاب قانونی نمی‌رسد. البته یک دوره هم برای تشکیل اتحادیه تلاش شد اما این موضوع به جایی نرسید.
وی با بیان اینکه دریافت پروانه نشر هزینه چندانی ندارد، افزود: برخی اقدام به دریافت این پروانه می‌کنند اما فعالیت چندانی در حوزه نشر ندارند و این موضوع در سراسر کشور مشاهده می‌شود. چنان که در گیلان از حدود ۲۰۰ نفری که داری پروانه نشر هستند، حدود ۱۰ تا ۱۵ نفر به اندازه معقول به کار نشر مشغولند و حدود ۳۰ تا ۴۰ نفر هم گاهی کار می‌کنند. اما واقعیت این است که انتشارات یک بنگاه اقتصادی است و نیازمند امکانات و فعالیت خاص خویش است.
این فعال عرصه نشر درباره حضور خود در نمایشگاه کتاب گفت: ما امسال در بخش کودک حضور داشتیم اما سالهای قبل در سه بخش عمومی، کودک و آموزشی شرکت می‌کردیم.
وی اضافه کرد: در نمایشگاه پارسال به نسبت هزینه‌ای که کردیم، فروش نداشتیم اما امسال نسبت هزینه و فروش برای ما نسبت به سال گذشته معقول تر بود.
بلوری با اشاره به هزینه‌های بسیار زیاد حضور در نمایشگاه به ویژه برای ناشران شهرستانی گفت: بسیاری از ناشران امکان حضور به صورت فیزیکی در نمایشگاه را ندارند و با اینکه تمایل بعضی از ناشران برای حضور در نمایشگاه انگیزه مادی و سودآوری نیست اما برای اینکه متضرر نشوند، حضور پیدا نکردند.
وی همچنینی قیمت کاغذ را یکی از مشکلات بزرگ ناشران دانست و رفع چنین معضلاتی را در گرو چاره‌اندیشی در سطح ملی دانست و تصریح کرد: یکی از اقداماتی که صورت گرفته توجه به تولید کاغذ داخلی است اما این نوع کاغذ تنها برای بعضی کتاب‌ها نظیر کتب کمک‌درسی قابل استفاده است و از یاد نباید برد که برخی از چاپخانه‌ها حاضر به استفاده از این نوع کاغذ نیستند.
بلوری افزایش هزینه‌هایی نظیر صحافی و چاپ را از جمله عوامل افزایش قیمت کتاب و کاهش فروش آن با توجه به وضعیت اقتصادی مردم دانست و یادآور شد: وقتی شمارگان کتاب ۵۰ تا ۲۰۰ نسخه باشد، خود کتاب به ما می‌گوید که اقتصادی نیست.
چالش توزیع و مؤلفان و ضرورت حمایت متولیان امر
چالش توزیع از منظر نگاه مولفانی که با هزینه خود نسبت به انتشار کتاب مبادرت می‌ورزند، مسئله دیگری را نیز مطرح می‌سازد. چرا که وقتی مولفی با پرداخت هزینه چاپ کتاب، موفق به انتشار اثر خود می‌شود، معمولاً توزیع اثر نیز بر عهده خود او است و در واقع وی باید کتاب‌هایش را در دست بگیرد و نسبت به فروش یا توزیع آن در کتابفروشی‌ها اقدام کند.
صنعت نشر کتاب در گیلان از جهات مختلف نیازمند بررسی چالش‌ها و حمایت است. غیرفعال بودن شمار بسیاری از ناشران گیلانی، کیفیت آثار انتشار یافته، روند توزیع کتاب‌ها، هزینه‌های انتشار و مشکلات کتابفروشی‌ها از جمله موارد حائز اهمیت در این حوزه هستند. به نظر می‌رسد برگزاری جلسات منظم با ناشران، بررسی دقیق روند فعالیت ناشران، ایجاد تشکلی منسجم برای ناشران و تلاش برای کاهش مشکلات این صنعت در استانی با پیشینه ارزشمند فرهنگی گیلان، انتظاری بزرگ نباشد.
با وجود پیگیری‌ها فراوان متأسفانه خبرگزاری مهر موفق به دریافت و انعکاس اطلاعات لازم در خصوص فعالیت ناشران در این استان، اقدامات صورت گرفته از سوی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی این استان در راستای حمایت از صنعت نشر کتاب، آسیب شناسی و چاره‌اندیشی مشکلات موجود در این عرصه نشد.