موسی حقانی رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر در گفتگو با مهر، با اشاره به قیام ۱۵ خرداد سال ۴۲ و آغاز نهضت امام خمینی (ره)، گفت: برای درک اتفاقی که در پانزده خرداد ۱۳۴۲ در کشورمان افتاد و نیز تحولاتی که بعد از آن شکل گرفت باید در وضعیت و شرایط سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی آن زمان کشور، دقت کرد.
وی افزود: نوع رابطه‌ای که رژیم پهلوی با اسرائیل، آمریکا و انگلستان داشت که بعد از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ در کشور به‌وجود آمده بود، از عوامل مهم شکل‌گیری نهضت ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ بود.
این کارشناس سیاسی و تاریخ معاصر در تشریح عوامل شکل‌گیری قیام ۱۵ خرداد، اظهار داشت: قبل از ۱۵ خرداد سال ۴۲ شاهد کودتای آمریکایی- انگلیسی در ۲۸ مرداد سال ۳۲ هستیم که مسیر حرکت ایران را تغییر داد.
وی ادامه داد: با کودتا رویاهای کشور با شکست مواجه شد. آرزوهایی که در پی ملی شدن صنعت نفت داشتیم بر باد رفت و شرایطی بدتر از قبل ملی شدن صنعت نفت بر ایران حاکم شد. شاه ایران را کاملاً در اختیار آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها و عوامل آنها که فرقه ضاله بهائیت بود، قرار داد؛ به گونه‌ای که آمریکایی‌ها بعد از کودتای ۲۸ مرداد توانستند جا پای خود را که از قبل به دنبالش بودند، به دست بیاورند.
حقانی در ادامه با اتفاق‌های اوایل دهه ۴۰ خورشیدی، تصریح کرد: این اتفاق‌ها منجر به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، اصلاحات ارضی و انقلاب به اصطلاح سفید شاه و تصویب کاپیتولاسیون در اوایل دهه ۴۰ شد. در نتیجه دیگر به جز انگلیسی‌ها، آمریکایی‌ها نیز در ایران حضور داشتند و فشار مضاعفی را بر مردم ایران وارد می‌کردند، اسرائیل هم به که عنوان عامل استعمار در منطقه ما نفوذ گسترده‌ای پیدا کرده بود. متأسفانه فرهنگ ایرانی جای خود را به بی‌بند و باری غربی می‌داد. این مسائل موجب نگرانی حضرت امام شده بود.
حضور روحانیت در رأس تحول خواهی مردم ایران
وی ادامه داد: البته گروه فداییان اسلام نیز این نگرانی‌ها را قبل از سال ۴۲ داشتند. در بازجویی‌های نواب صفوی این نگرانی‌ها در خصوص تسلط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دشمنان در ایران مطرح شده بود اما کسی که توانایی داشت بعد از خفقان ناشی از کودتای ۲۸ مرداد سال ۳۲ و اعدام فداییان اسلام در مقابل این وضعیت بایستد و یک حرکت بزرگ سیاسی و اجتماعی را در ایران راه اندازی کند، امام خمینی بود.
این کارشناس تاریخ‌پژوه با اشاره به حضور روحانیت در رأس تحول خواهی مردم ایران، گفت: مردم در سال ۴۲ شرایط موجود را درک می‌کردند و به دنبال قائدی می‌گشتند تا بتوانند پشت سر او قرار بگیرند و به او اقتدا کنند. در گذشته هم مردم به مرجعیت اعتقاد داشتند همان طور که در مشروطه و ماجرای ملی شدن صنعت نفت هم اینگونه بود و همواره یک شخصیت روحانی در رأس جریان‌ها قرار می‌گرفت، زیرا مردم به رهبری دینی اعتقاد داشتند و البته همچنان نیز اینگونه است.
وی تأکید کرد: حضرت امام به خاطر نفوذ آمریکا، انگلیس و به یغما رفتن منافع و استقلال کشور و نیز خطراتی که اسلام و قرآن و دین مردم را تهدید می‌کرد، در سال ۱۳۴۲ به این نتیجه رسید که نمی‌شود با نصیحت و تذکر زبانی مسیری را که پهلوی در پیش گرفته است، تغییر دهد به همین خاطر حضرت امام قیام خود را با ایستادگی و همت مردم آغاز کردند. قیامی که با ۱۵ سال ایستادگی در ۲۲ بهمن سال ۵۷ منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد.
حقانی با اشاره به نسل جوان و ضرورت آگاه‌سازی آنان، متذکر شد: باید به نسل جوان خود بگوییم که حرکتی را که حضرت امام آغاز کرد، در جهت صیانت از ایران و استقلال ایران بود زیرا بعد از تصویب کاپیتولاسیون، آمریکایی‌ها در ایران دست به هر جنایتی می‌زدند و هیچکس نمی‌توانست از آنها شکایت کند و اگر شکایتی هم می‌شد، هیچ مرجعی نمی‌توانست شکایت او را بررسی کند.
طبق پیش‌بینی امریکایی‌ها در سال ۷۵ از بدهکارترین کشورهای جهان می‌شدیم
وی در خصوص عقب ماندگی کشور در قبل از انقلاب، تصریح کرد: در حالی‌که در دوره پهلوی تحریمی علیه ایران نبود و نفت قابل توجهی فروخته می‌شد، اما متأسفانه ایران در همه زمینه‌ها و به لحاظ زیر ساخت‌ها کشوری عقب مانده محسوب می‌شد. در سال ۵۷ آمریکایی‌ها ارزیابی‌شان این بود که شاه می‌تواند بر انقلاب مردم غلبه کند اما اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، ایران در سال ۱۳۷۵ یکی از بدهکارترین کشورهای جهان خواهد بود.
حقانی افزود: ناکارآمدی دولتی و اداره‌ها، کمبود آب و مواد غذایی در سال ۵۵ و ۵۶، بی‌سوادی تقریباً نیمی از جمعیت کشور از آمارهای تکان دهنده‌ای است که باید شرایط نابسامان بهداشت و آب و برق و خدمات عمومی را هم به آن اضافه کرد و علی رغم آنکه پهلوی‌ها وعده می‌دادند در پیوند با آمریکایی‌ها می‌توان به پیشرفت رسید ولی هر روز شاهد پسرفت کشور بودیم.
چگونگی تمامیت ارضی ما توسط انگلیسی‌ها مشخص می‌شد
موسی حقانی با بیان حقایقی از زیر سوال رفتن استقلال کشور در زمان پهلوی، اظهار داشت: در دوران پهلوی انگلیسی‌ها مشخص می‌کردند که تمامیت ارضی ما چگونه باشد. آنها مشخص می‌کردند که آرارات کوچک، دشت ناامید و بحرین باید از ایران جدا شود و شاه علی‌رغم همه خوش رقصی‌ها برای بیگانگان حتی اجازه نداشت در ارتش خود موشک با بالای برد ۱۰۰ کیلومتر داشته باشد.
وی ادامه داد: این‌ها مسائلی بود که کشور ما را در مدار وابستگی و عقب افتادگی قرار داده بود در حالی‌که گوهری که مردم دنیا به دنبال آن هستند، همانا به دست آوردن استقلال است تا بتوانند از تحمیل‌های استکباری به ویژه آمریکا نجات یابند. باید به نسل جوان خود کمک کنیم و حقایق تاریخی را تبیین کنیم تا این واقعیت‌ها را درک کنند.
رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر با اشاره به عزت خواهی امام برای نظامی‌های کشورمان، خاطر نشان ساخت: حضرت امام خواستار یک ایران سربلند بودند تا افسران ارتش ما در مقابل افسران ارتش آمریکایی رفتارهای تحقیرآمیز نبینند، در نتیجه برای این مسائل ایشان دست به قیام زدند و مردم هم به او اعتماد کرده و از وی حمایت کردند.
دشمن به دنبال تحریف تاریخ برای نسل جوان است
حقانی در ادامه بیان داشت: نتیجه این قیام در سال ۴۲ و پیروزی انقلاب در سال ۵۷، کشور استقلال خود را به‌دست آورد و پیشرفت‌های زیادی صورت گرفت. پیشرفت‌هایی که حتی اکنون خود دشمن به آن معترف است؛ لازم است به جوانان علل قیام و دستاوردهای آن بیان شود و باید جلوی تحریف تاریخ و بیان وارونه واقعیت‌ها به نسل جدید توسط دشمنان را بگیریم.
وی با بیان فشارهای دشمنان، اذعان کرد: با همه فشارهایی که در این ۴۴ سال به کشور وارد شده کشور در مسیر پیشرفت قرار داشته است. تحمیل جنگ داخلی و خارجی، تحریم‌های گسترده‌ای که تاکنون بر هیچ کشور و ملتی با این ابعاد تحمیل نشده است، در کنار انواع و اقسام توطئه‌هایی که علیه ملت ایران صورت گرفته است، اما مکتب امام خمینی (ره) اکسیری است که می‌تواند هر ملتی را از وابستگی به قدرت‌های بیگانه نجات دهد.