خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه: امروز ۲۳ ذی القعده، روز زیارتی حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام است.امام علی بن موسی الرضا علیه السلام ملقب به عالم آل محمد (ص) هستند. امام انسان کاملی است که به حقایق اشراف دارد و به فضائل اخلاقی و مکارم عالی آراسته است، تمامی کمالاتی که از جانب خداوند اعطا گردیده و امکان محقّق گشتن آنها در افراد وجود دارد، در شخص امام تبلور و تحقّق یافته است. امام واسطه فیض پروردگار و رابطه بین انسان و جهان غیب است. امام پیشرو و قافله سالار کاروان انسانیت است و باید همیشه در میان جوامع بشری چنین فرد شایستهای وجود داشته باشد که مدام مورد هدایت و عنایت خاص خداوند متعال است و از راه باطن و درون، هر فردی را که لیاقت لازم را به دست آورد، طبق استعدادش به کمال مطلوب می‌رساند.امام پیوسته تحت تربیت، هدایت و ولایت مستقیم خداوند زندگی می‌کند و در عصر خویش برترین، کامل‌ترین و فاضل‌ترین افراد انسانی است.
محمد رضا عبدیائی در یادداشتی در خصوص ثواب زیارت حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام نوشته است:
در هر زمان و مکانی که هستیم باید فرصت را برای زیارت قبور ائمه اطهار (ع) غنیمت شماریم، فرصتی که شاید فقط یکبار نصیبمان می شود و سالها دوباره باید انتظار زیارت بکشیم. از بزرگان دینی ما سفارش بسیاری بر زیارت عتبات عالیات ،حرمین شریفین و امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) شده است. چه خوب است که زیارت آن حضرت در چهارچوب این قاعده کلی در ساعت‌های خاص مانند ثلث آخر شب، قبل از اذان صبح، بین الطلوعین، شب جمعه و ... که مؤثرتر است، انجام شود. با این حال رفتن به زیارت آن حضرت در این زمان‌های خاص تأکید شده است.
البته باید در نظر داشت که روزهای خاصی نیز وجود دارد که زیارت قبور ائمه طهار تاکید شده است، در باب امام رضا (ع) چند روز ویژه مانند ولادت، شهادت، بیست و سوم و بیست و پنجم ذی القعده، ماه رمضان و ماه رجب سفارش شده است.
درباره ثواب زیارت به ویژه زیارت حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام می توان گفت: آنچه که نسبت به زیارت اهل بیت علیهم السلام گفته شده است، آن است که هر فرد در کنار بزرگان و امامانی قرار بگیرد ، که آنها اتصالشان به خداوند متعال قوی‌تر از دیگران است و رعایت و رفتارشان نسبت به حریم الهی بیشتر از دیگران است.
حضرت رضا علیه السلام فرمودند که شما در مشکلات خود از ما کمک بخواهید، چراکه اگر مشکلی برای ما رقم بخورد ما از مادرمان حضرت فاطمه (س) استعانت می جوییم. درواقع ارتباط با معصومین یک ارتباط سازنده است، از امام جواد علیه السلام نقل شده: «زیر گنبدی که پدرم دفن شده است، دعا کنید، زیراکه در آن منطقه قطعه ای از بهشت است و چون در بهشت دعای مومنان مستجاب است، زیر گنبد امام رضا علیه السلام نیز دعا به اجابت می رسد.
آنچه به عنوان ایام خاص زیارتی به مناسبت ولادت و شهادت امام رضا(ع) در ماه رجب و آخر ماه صفر و همچنین به خاطر بیعت با عنوان ولایتعهدی حضرت(ع) در اول یا ششم ماه مبارک رمضان مطرح می‌شود، به نحوی ارتباط تاریخی با امام رضا(ع) دارد.
درباره علل وجود ایام خاص زیارتی برای امام رئوف(ع): از آنجایی که حضرت امام رضا(ع) در آن زمان غریب بودند، نه مانند حالا که سالانه میلیون‌ها زائر از سراسر جهان برای زیارت ایشان رهسپار مشهد مقدس می‌شوند، حضرت(ع) هزاران کیلومتر با محل ولادتشان فاصله داشتند و می‌بینیم که مانند سایر ائمه(ع) در آن زمان زائری نداشتند.
وجود برخی جریان‌های انحرافی در آن زمان ،یکی دیگر از عوامل تأکید بر روز زیارتی علی بن موسی الرضا(ع) در ۲۳ ذی‌القعده، میتوان ابراز داشت: در آن برهه جریان واقفیه که اعتقاد داشتند با شهادت امام موسی کاظم(ع) امامت به پایان رسیده است، برای نشان دادن جایگاه و مقام امام رضا(ع) در ایام خاص ولادت و شهادت تأکید زیادی به زیارت ایشان شده است.
درباره سند روایی در خصوص روز ۲۳ ذی‌القعده به عنوان روز زیارتی امام رضا علیه السلام، میتوان گفت: سند ارائه شده در «اقبال» مرحوم ابن طاووس است که ایشان می‌گوید: من در کتابی دیدم که یکی از روزهایی که مستحب برای زیارت است، روز ۲۳ ذی‌القعده است.
بنا بر نقل قولی روز ۲۳ ذی‌القعده روز شهادت امام رضا(ع) بیان شده است: در بحارالانوار جلد ۲۳ به نقل از برادر علامه حلی معروف به «ابن مطهر حلی» در کتاب «العدد القویه» که ایشان گفته است که روز شهادت امام رضا(ع) از نظر این شخص روز ۲۳ ذی‌القعده است، البته قول‌های قوی‌تر به عنوان مثال از ارشاد شیخ مفید هم نقل کرده است که روز شهادت آخر ماه صفر است، بنابراین طبق نقل قولی که روز شهادت امام (ع) را ۲۳ ذی‌القعده می‌داند،این روز را منتسب به امام رضا(ع) و روز زیارتی ایشان دانسته‌اند.
سید بن طاووس در کتاب اقبال فرموده من در برخی از کتاب های علمای شیعه غیر عرب رضوان الله علیهم دیدم که نوشته بود مستحب است زیارت مولای ما حضرت رضا علیه السلام در ۲۳ ذی القعده.
بهترین زمان زیارت حضرت رضا(ع) و به اصـطلاح زیارت مـخصوصۀ آن حضرت در روز بیست و سوم ماه مبارک ذی قعده است. «سید ابن طاووس» در این باره مـی گوید: «رَأَیتُ فـِی بَعْضِ تَصَانِیفِ أَصْحَابِنَا الْعَجَمِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیهِمْ أَنَّهُ یسْتَحَبُّ أَنْ یزَارَ مَوْلَانَا الرِّضَا(ع) یوْمَ الثـَّالِثِ وَ الْعـِشْرِینَ مِنْ ذِی الْقَعْدَةِ مِنْ قُرْبٍ أَوْ بُعْدٍ بِبَعْضِ زِیارَاتِهِ الْمَعْرُوفَةِ أَوْ بِمَا یکونُ کالزِّیارَةِ مِنَ الرِّوَایةِ بِذَلِک؛ در کتـب بـعضی از فـارسی زبانهای علمای شیعه که زیارت آقایمان حضرت رضا(ع) در روز بیست و سوم ذی قعده مستحب است؛ از نزدیک باشد یا دور، زیارت با زیارت معروفه آن حـضرت بـاشد یا (جملاتی) شبیه زیارت.
مانند همین جملات را مرحوم شیخ عباس قمی(ره) در «مـفاتیح الجـنان» از سـید نقل کرده است که به عنوان سند استحباب زیارت حضرت رضا(ع) در روز ۲۳ ذی قعده می باشد.
فلسفه زیارت برای ما جدای از آن که تقرب به خدا می آورد، بسیاری از صفات ما را تغییر می دهد و ما را به سمت و سوی امامان و فضیلت های الهی سوق می دهد.
ماه ذی القعده از ماه های قمری و نخستین ماه حرام است که از قعود و نشستن گرفته شده است زیرا در این ماه عرب ها از جنگیدن خودداری می کردند.
سید بن طاووس در فضیلت این ماه می گوید:«ماه ذی القعده ماهی است که به هنگام شدّت و گرفتاری، زمان خوبی برای دعاست، و برای رفع ظلم و ستم و دعا بر ضد ظالم مؤثّر است». به گفته وی این ماه «ماه اجابت دعا» نامیده شده است سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ج۱، ص۳۰۶
ایام زیارت حضرت امام رضا (ع):
۱- یازده ذی القعده، روز ولادت
از مرحوم مجلسی نقل شده که زیارت امام رضا (ع) در تمام ایام و اوقات دارای فضل و شرف است، مخصوصا ایامی که به آن حضرت اختصاص دارد؛ مانند یازدهم ذی القعده روز ولادت، و آخر ماه صفر روز شهادت آن حضرت.
۲-بیست و سوم ذی القعده
ترجمه آنچه که سید بن طاووس در کتاب الإقبال بالأعمال الحسنه، در ذیل اعمال روز ۲۳ ذی القعده آورده چنین است که: در بعضی از کتاب‌های دانشمندان غیر عرب دیده ام که زیارت امام رضا (ع) در روز ۲۳ ذی القعده، از نزدیک یا دور، به وسیله یکی از زیارات معروف یا آنچه که شبیه زیارت است، مستحب است. البته باید یادآور شد که در روایتی، امام رضا (ع) در این روز به شهادت رسیده اند. از این رو زیارت امام، ثواب ویژه‌ای دارد.
۳- بیست و پنجم ذی القعده
شیخ عباس قمی در اهمیت زیارت امام در این روز می‌نویسد: میرداماد، در رسالة اربعه ایام خود در بیان اعمال روز دحوالارض فرموده: «زیارت حضرت رضا (ع) در این روز، بهترین اعمال مستحب و از آداب مورد تأکید است».
۴-اول یا ششم ماه رمضان
اول یا ششم ماه رمضان روزی است که با ولایتعهدی امام رضا (ع) بیعت شد.
سید بن طاووس دربارة روز ششم ماه رمضان می‌گوید: روایت شده است که در این روز دو رکعت نماز خوانده شود. در هر رکعت، یک بار سورۀ حمد و ۲۵ بار سورۀ اخلاص (توحید)، به جهت ادای حقوقی که مولای ما امام رضا (ع) بر ما در این روز دارد. سپس مرحوم مجلسی در ذیل این فرمایش، متذکر می‌شود: مناسب است این نماز در روضۀ مقدس آن حضرت و بعد از زیارت ایشان، به جا آورده شود.
۵-ماه رجب: مطابق روایتی که در کتاب‌های معتبر شیعه، از قبیل: کافی، تهذیب الاحکام، کامل الزیارات و عیون اخبار الرضا گزارش شده است، امام جواد (ع) فرموده است که زیارت حضرت علی بن موسی الرضا (ع) از حج فضیلت بیشتری دارد.
شهید اول (محمد بن جمال مکی) می‌گوید: «زیارت امام رضا (ع) در ماه رجب از افضل اعمال است» مرحوم شیخ عباس قمی نیز می‌نویسد: .. زیارت آن حضرت در ایام و اوقات شریف و مخصوص به آن حضرت، فضیلت بسیار دارد، خصوصاً در ماه رجب ، و در روز اول ماه رجب.
درباره اینکه چرا روز ۲۳ ذی‌القعده روز زیارتی امام رضا(ع) است، برخی از افراد معتقدند امام هشتم شیعیان در روز ۲۳ ذی‌القعده به شهادت رسیده است، اما باید گفت این روز، روز زیارتی مخصوص ایشان نامیده شده است تا مردم با توجه به ذات آن حضرت و به نقشی که ایشان در ایجاد مدینه رضوی داشتند پی ببرند.
رسول گرامی(ص) در رابطه با زیارت امام رضا(ع) می‌فرمایند: هیچ شخص گرفتاری نیست که امام رضا(ع) را زیارت کند، جز اینکه گرفتاری او برطرف می‌شود و هیچ شخص گنه‌کاری نیست که حضرت را زیارت کند، مگر اینکه گناهانش بخشیده می‌شود. همچنین امام رضا(ع) خود، در رابطه با زیارت‌شان می‌فرمایند:«کسی که مرا زیارت کند مانند این است که رسول خدا(ص) را زیارت کرده است.»
امام رضا(ع) با آمدن به سمت مرو، یک مدینه دوم برای نشر معارف اسلامی ایجاد کردند که به اصطلاح «مدینه رضویه» گفته می‌شود، برای اینکه مردم این معنا را در نظر بگیرند و نسبت به زحمات ایشان حالت شکر داشته باشند. شاید این عنوان را مطرح کرده‌اند تا در این روز مخصوص به وجود مبارک امام رضا(ع) بیش از پیش توجه کنیم.
تاکنون دقت کرده‌اید که وقتی می‌خواهید به یک ملاقات خاص بروید در دلتان چه استرسی برای آماده شدن دارید؟؟! «چه بپوشم؟»، « چه بگویم؟»، «چگونه رفتار کنم؟» و... صدها «چه..؟ » دیگر که به ذهن آشفته شما می‌آید؛ حال هر چقدر این ملاقات خاص‌تر باشد استرستان بیشتر می‌شود. زیارت نیز از جنس همین ملاقات‌های خاص‌تر است، به ویژه ملاقات با مهربان‌ترین مهربانان امام هشتم(ع) باشد.
زیارت صفحه قلب و روح زائر را از آلودگی‌های و صفات بد، پاک می‌سازد، همچنین زیارت روح انسان را تلطیف می‌کند و از سویی آن را مقاوم و با صلابت و نیرویی باطل شکن و کفر ستیز می‌نماید؛ از دیگر آثار زیارت میتوان به روح توحیدی خالص و یگانه‌پرستی کاملی که در جان انسان می‌دمد اشاره کرد؛ اما برای رسیدن به این آثار و برکات، لازم است نکاتی را به خوبی مراعات کرد و همچون آهویی پاک به پیشگاه آن امام بزرگ مشرف شد.