خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ الناز رحمت نژاد: ۲۴ خرداد سالروز عملیات غرورمندانه قدس یک است. در این عملیات نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان ارگان عمل کننده تجهیز شد و عملیاتی را برای آغاز سلسله عملیات‌های قدس آغاز کرد.
جمعه ساعت ۲۱ و۲۵ دقیقه شامگاه ۲۴ خرداد ماه ۱۳۶۴ مطابق با روز قدس، نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، عملیات قدس ۱ را با رمز یا محمد رسول الله (ص) در منطقه عملیاتی هورالهویزه در شرق رودخانه دجله عراق، برای انهدام نیروها و بر هم زدن انسجام ماشین جنگی ارتش عراق، در منطقه‌ای به وسعت ۱۸۰ کیلومتر مربع آغاز کردند. در این عملیات۴ روزه، نیروهای عمل کننده ایران در ظرف مدت کوتاهی به دو پاسگاه مورد نظر یعنی ابوذکر و ابولیله دشمن دست یافته و مقاومت آنها را درهم کوبیدند.
دشمن در صبح روز نخست با هواپیماهای پی‌سی۷ و چرخبال اقدام به بمباران شیمیایی و انفجاری نمود، اما با استقرار سریع توپهای ضد هوایی، یک فروند از این نوع هواپیما با موشک سام ۷ ساقط شده و پاتک هوایی دشمن عملاً ناکام ماند.
این پاتکها در روزها و ساعات بعدی نیز از سوی دشمن تداوم یافت که برای نیروهای عراقی سودی در بر نداشت. هدف نهایی در عملیات قدس۱ که در آغاز سلسله عملیات‌های قدس پیش‌بینی شده بود، رسیدن به اهداف و نقاط تأمین نشده عملیات بدر، از جمله نزدیک شدن به جاده مهم العماره- بصره بود. پاسگاه‌های مختار، ابوذکر، ابولیله و المیدان عراق آزاد و منطقه الحسان و الزجیه واقع در نزدیکی جاده مذکور به تصرف نیروهای خودی در آمد.
طی این عملیات تی پ۲ از لشکر ۲۵ پیاده به طور ۱۰۰ درصد متلاشی شد و یک فروند هواپیما، یک فروند چرخبال ،۱۵ قایق و ۱۲ پاسگاه سیار منهدم و تعداد ۸۹۰ تن از نیروهای عراقی کشته و زخمی شده یا به اسات نیروهای خودی در آمدند.
غنایم به دست آمده نیز شامل۴ قبضه توپ ضد هوایی ،۹ قبضه خمپاره‌انداز ،۲۹ فروند قایق جنگی و بلم ،۱۰ دستگاه بی‌سیم ،۱۰ قطعه پل ،۲۵ قبضه سلاح سبک و مقدار فراوانی مهمات و فشنگ بود.
در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و سازمان حفظ آثار سپاه و بسیج در مورد شرح عملیات قدس ۱ آمده است:
شرح عملیات
در کنار ساحل شناورهایی که حامل مهمات و تدارکات هستند آماده حرکتند. نیروها در خطوط پدافندی در حال تجهیز و آمادگی برای سوار شدن در بلم‌ها می‌باشند. فرماندهان گروهان‌ها نیز مشغول تیم‌بندی بلم‌ها و به ستون کردن آنها برای حرکت به طرف هدف می‌باشند. هنوز آفتاب غروب نکرده بود که رزمندگان سوار بر ۹۰ شناور (بلم و چینکو) پیشروی خود را از پنج محور (آبراه‌های صف، خیطه، معارج، اعظم و نهروان) به سمت دشمن آغاز کردند.
ساعت ۸ شب فرا رسیده است ولی هنوز هیچیک از محورها درگیری با دشمن را اعلام نکرده‌اند، در این حال مشکلی هم در مقر فرماندهی بروز می‌کند و آن اینکه لحظاتی قبل از عملیات بر اثر وزش باد برگه کدهای مخابراتی عملیات لابه‌لای نی‌ها گم می‌شود.
در محور خیطه، دشمن ساعاتی قبل از عملیات کمینی جدید در آبراه اصلی این محور گذاشته بود که نیروها مدتی را معطل آن شدند چون باید ابتدا کمین را منهدم و بعد به روستا تک می‌کردند.
با رسیدن زمان درگیری فرمانده لشکر برای سرعت دادن به گردان‌ها فشار می‌آورد تا درگیری با دشمن را شروع کنند. رزمندگان به تدریج به دشمن رسیدند و برای درگیری اعلام آمادگی کردند. بالاخره در کلیه محورها رزمندگان از موانع و سیم‌خاردارها عبور کردند. لحظاتی قبل از ساعت ۹ شب دشمن طبق برنامه قبلی و شاید هم به دلیل هوشیاری از طریق شنود، متوجه حضور نیروها شد و به شلیک خمپاره منور و به رگبار بستن نی‌زارها اقدام کرد؛ خصوصاً در محور پاسگاه ابوذکر که به تلفاتی از گردان یا رسول (ص) منجر شد.
با تلاش و جست و جوی عده‌ای از برادران برگه کدهای مخابراتی پیدا شد و سرانجام نزدیک ساعت ۹ شب کلیه گروهان‌ها برای درگیری با دشمن اعلام آمادگی کردند.
در همین زمان فرمانده لشکر ۲۵ کربلا با قرائت رمز عملیات "یا محمد رسول‌الله، یاالله، یاالله، قد تری انا فیه ففرج عنی یا کریم، الله‌اکبر" دستور آغاز عملیات را صادر کرد.
در پی آن فرماندهان کلیه محورها با پاسخ به پیام رمز فرماندهی، عملیات خود را شروع کردند. تقریباً در تمامی محورها غواص‌های پیشرو موفق شده‌اند خود را به زیر پای دشمن رسانده و منتظر نیروهای عمل‌کننده بمانند.
در محور صف، رزمندگان با انهدام یک کمین که شب گذشته ایجاد شده بود به طرف روستای ابولیله هجوم بردند.
نیروهای عمل کننده از آبراه مشروع نیز سریعاً به هدف رسیدند و غواص‌ها وارد عمل شدند. اولین غواص وارد ساحل دشمن شد و یک نارنجک داخل سنگر عراقی‌ها انداخت که نارنجک عمل نکرد و آنها بیرون ریختند. در اینجا غواص خود را از جنگ تن‌به‌تن کنار کشید و رزمندگان دیگر روی دشمن آتش گشودند که از همین جا درگیری شروع شد. هم‌زمان نیروهای بلم سوار از راه رسیدند و در ساحل نزدیک روستا پیاده شدند. وقتی توجه دشمن به این سمت معطوف شد، نیروهای دشمن در معبر اصلی تک (آبراه خیطه) سست شدند طوری که نیروهای گردان مسلم به سرعت در ساحل پیاده شدند و درگیری را شروع کردند.
قسمتی از نیروهای گردان امام محمد باقر (ع) که در انتهای آبراه مشروع به قصد زدن عقبه دشمن، پای کمین دژبانی نشسته بودند، با اعلام رمز عملیات، حمله را شروع کردند و شلیک اولین آر.پی.جی آنها باعث انفجار مهمات دژبانی شد و نیروهای دشمن به آب ریختند و شروع به تیراندازی کردند. در این حال نیروهای بلم‌سوار که کمین را محاصره کرده بودند، تیراندازی عراقی‌ها را پاسخ دادند و درگیری پس از ۳ دقیقه خاتمه یافت. برادران منطقه را پاک‌سازی کردند، عده‌ای از نفرات دشمن را اسیر کردند و در جناحین آبراه گسترش یافتند.
در محور خیطه یک دسته از نیروهای گردان یا رسول‌الله (ص) با توجه به عمق کم آب، در ۵۰۰ متری دشمن از بلم پیاده شدند و با کشیدن شناور حامل مهمات روی آب، به طرف دشمن حرکت کردند. در این محور دشمن نسبت به سایر محورها هوشیارتر است و تنها محوری است که غواص‌ها نتوانسته‌اند از قبل خود را به ساحل دشمن برسانند. آنان در چند متری ساحل در لابه‌لای نی‌ها زیر آب رفته‌اند، دشمن گه‌گاهی منور می‌زند و یا به رگبار می‌بندد. نیروهای دسته تأمین به ۱۵۰ تا ۱۰۰ متری دشمن رسیده در لابه‌لای نی‌زارها گسترش یافته‌اند. چون تلاش غواص‌ها جهت رسیدن به ساحل دشمن بی‌نتیجه مانده است، دسته تأمین با دستور فرمانده عملیات هم‌زمان اجرای آتش کردند. این نیروها معبری به عرض ۱۰ متر را پاک‌سازی کردند و آبراه جهت ورود نیروهای عمل‌کننده باز شد. طولی نکشید که کلیه نیروهای بلم‌سوار در ساحل پیاده شدند و با اندک درگیری وارد ساختمان پاسگاه شده بر آن تسلط یافتند. درگیری پاسگاه ابوذکر بیش از ۷ دقیقه طول نکشید.
نیروهای عمل‌کننده در محور آبراه اعظم نیز با مأموریت تک به شمال برکه مختار، در پای کمین‌های این برکه منتظر هستند و قرار است عملیات ایذایی انجام بدهند. این نیروها با اجرای آتش روی کمین‌های دشمن با انبوه آتش چند کمین دشمن از چند جناح دیگر مواجه شدند و پس از لحظاتی مجبور شدند مقداری عقب کشیده و با درگیری از دور، خط را فعال نشان بدهند.
در محور آبراه نهروان نیروهای گردان امام‌حسین (ع) به جنوب برکة مختار تک کردند. پس از شروع درگیری در این محور، نیروهای خودی از چند جناح با انبوه آتش کمین‌ها مواجه شدند که به درگیری پراکنده با دشمن ادامه دادند و به انتظار رسیدن ادوات و توپ ۱۰۶ میلی‌متری ماندند.
درگیری در روستای ابولیله در دو محور ادامه دارد و نیروها وارد روستا شده‌اند، اما دشمن هنوز مقاومت می‌کند. رزمندگان هم‌زمان با درگیری در روستا، به دو تا از کمین‌های خشکی روستا نیز حمله کردند. پس از چند لحظه هر دو کمین منهدم شدند و نیروهایشان در آب رفتند و از لابه‌لای نی‌زارها فرار کردند.
کمین بین پاسگاه و روستا در آبراه مشروع در شروع درگیری با اندک مقاومتی سقوط کرد و بیشتر نیروهای آن در لابه‌لای نی‌زارها فرار کردند. از جمله دلایلی که موجب درگیری طولانی در روستا شد مقاومت یکی از کمین‌های نزدیک روستا بود. هم‌زمان با شروع عملیات یک دسته از نیروهای گردان مسلم در آبراه صف تا ۲ کیلومتری روستای البیضه پیش رفتند و جهت سدکردن هرگونه فعالیت و پاتک دشمن از این محور در جناحین آبراه گسترش یافتند. چند دقیقه پس از شروع عملیات وضعیت کلی بدین شرح است:
پاسگاه ابوذکر سقوط کرده است.
دو تا از کمین‌های نزدیک روستای ابولیله منهدم شده‌اند.
کمین بین پاسگاه و روستا در آبراه مشروع منهدم شده است.
کمین دژبانی در انتهای آبراه مشروع که عقبه دشمن محسوب می‌شود، منهدم شده است.
درگیری در روستای ابولیله و برکه مختار همچنان ادامه دارد.
ساعت ۲۱:۱۰ به دستور فرماندهی قایق‌های حامل توپهای ۱۰۶ میلی‌متری و قبضه‌های مینی‌کاتیوشا به سرعت خود را به محل‌های درگیری رساندند.
با تدبیر و تلاش فرماندة محور صف، کمین کنار روستای ابولیله منهدم شده و درگیری فقط در روستا ادامه دارد.
در محور پاسگاه ابوذکر دشمن یکی از بشکه‌های مواد ناپالم را منفجر کرد. در این انفجار نیروهای خودی آسیبی ندیدند و ۲ نیروی دشمن در حین فرار آسیب دیدند.
ساعت ۲۱:۱۵ یک قایق حامل یک توپ ۱۰۶ به منطقه برکه مختار رسید. این قایق که برای زدن کمین‌ها در حال عبور از لابه‌لای نی‌ها بود، ناگهان با یک کمین شناسایی نشده برخورد کرد و باعث هوشیاری دشمن شد که به دنبال آن دشمن با شلیک یک نارنجک آتش‌زا قایق را منهدم کرد. از نیروهای این قایق یک تن شهید و یک تن زخمی شد که با قایق دیگری به عقب منتقل شدند.
در همین زمان دشمن در محور روستای ابولیله یکی دیگر از بشکه‌های ناپالم را منفجر کرد که در این انفجار نیز به نیروهای خودی آسیبی نرسید.
در ساعت ۲۱:۱۸ در محور نهروان قایق‌های حامل توپ ۱۰۵ میلی‌متری و مینی‌کاتیوشا به منطقه عملیات رسیدند و با برنامه‌ریزی قبلی روی اتوبان بغداد بصره شروع به اجرای آتش کردند.
بر اساس گزارش دیده‌بان‌ها اتوبان مذکور بسته شده و در دو طرف اتوبان در مناطق العزیر و جنوب الکساره تجمع ماشین‌های چراغ روشن مشاهده می‌شود.
در ساعت ۲۱:۲۰ با یک تلاش وسیع از دو محور، روستای ابولیله کاملاً پاک‌سازی و عده‌ای نیز اسیر شدند. گاهی از اطراف پاسگاه ابوذکر و روستای ابولیله تیراندازی‌های پراکنده‌ای انجام می‌گیرد که با انبوه آتش نیروهای خودی خاموش می‌گردد. در این حال فرمانده پاسگاه ابوذکر که همراه با یک سکان‌دار فرار کرده بود، در دام نیروهای گردان امام محمد باقر (ع) افتاد و در درگیری کشته شد و سکان‌دار قایق نیز مجروح و اسیر شد و قایق منهدم شد.
حدود ساعت ۲۲ عده‌ای از نیروهای دشمن در حال فرار در آبراه مشروع به دام نیروهای خودی افتادند که تعدادی کشته و تعدادی اسیر شدند.
حدود نیمه شب وضعیت کلی عملیات چنین است: در کل منطقه عملیات، دشمن فقط در برکه مختار حضور دارد که آن هم در محاصره رزمندگان است. جنوب برکه یعنی بین نیروهای گردان امام حسین (ع) و گردان امام محمد باقر (ع) هنوز الحاق صورت نگرفته و باز است و راه فراری برای دشمن می‌باشد. از جمله دلایل ناموفق بودن تک در برکه مختار ضعف در شناسایی آن بود، اولاً نیروهای شناسایی به طور کامل کمین‌های برکه مختار را شناسایی نکرده بودند و در ثانی برای یک کمین دو معبر تک مشخص کرده بودند و فکر می‌کردند این دو معبر برای دو کمین است. شب عملیات وقتی نیروهای غواص به طرف کمین می‌رفتند متوجه یک‌دیگر شده و ابتدا هر کدام فکر می‌کردند که دیگری دشمن است تا اینکه یک‌دیگر را شناختند و هر دو با هم به کمین حمله کردند که به دلیل تسلط کمین دیگر بر آنها، موفق نبودند. در مجموع به تعدادی از کمین‌های برکه حمله نشد و به تعدادی هم که حمله شد موفقیت‌آمیز نبود.
روز اول عملیات (۶۴/۳/۲۵)
نزدیک صبح، یک توپ ۱۰۶ میلی‌متری در آبراه صف اجرای آتش روی روستای البیضه را شروع کرد، قبضه توپ دیگر ۱۰۶ میلی‌متری در انتهای آبراه مشروع جهت مقابله با پاتک دشمن استقرار یافته و آماده است. همچنین یک مینی‌کاتیوشا در ترابه به طرف جاده بصره بغداد و یکی دیگر روی الکساره و دهات اطراف آن اجرای آتش می‌کند.
با روشن شدن هوا از هر محور ۲ تا ۳ قایق به گشت‌زنی پرداختند و تعداد زیادی از نیروهای دشمن را اسیر کردند و عده‌ای را که قصد تیراندازی و مقاومت داشتند، به رگبار می‌بستند. از سوی دیگر دشمن با روشن شدن هوا فعالیت هوایی خود را در منطقه شروع کرد. در ابتدا هواپیماهای پی.سی .۷ و هلی‌کوپترها برای شناسایی به منطقه عملیات آمدند ولی به دلیل آنکه از وضعیت عملیات اطلاعی نداشتند، اجرای آتش نمی‌کردند.
در این زمان توپهای ضدهوایی به سوی منطقه عملیاتی حرکت کردند و در نقاط مشخص شده استقرار یافتند. فرمانده لشکر به آنها تأکید کرده بود که تا پرنده‌های دشمن کاملاً در تیررس نیامده، تیراندازی نکنید. طولی نکشید که یک هلی‌کوپتر دشمن با آتش سلاح‌های پدافند در منطقه برکه‌مختار، سقوط کرد. همچنین یک هواپیمای پی.سی .۷ دشمن نیز به وسیله موشک سهند در منطقه نهروان سرنگون شد.
در اوایل روز نیروهای عراقی با قایق‌های حامل سلاح‌های دوشکا و ۱۰۶ و تیربار و نیرو همراه با هواپیما و هلی‌کوپتر پاتک سنگینی را اجرا کردند که با مقابله به موقع و غافل‌گیرانه نیروهای کمین در آبراه مشروع مواجه شدند. چون رزمندگان در لابه‌لای نی‌زارها مخفی شده بودند و دشمن از وضعیت منطقه اطلاعی نداشت لذا عراقی‌ها به دام نیروهای خودی افتادند و تلفات بسیاری دادند. باقی‌مانده قوای عراقی نهایتاً با مقاومت اندک و به جای گذاشتن تلفات زیاد فرار کردند.
پس از چند ساعت، پاتک دوم، سنگین‌تر و با قوای بیشتری اجرا شد که آن هم با مقاومت برادران و فعالیت چشم‌گیر توپ ۱۰۶ میلی‌متری، به عقب‌نشینی و تلفات دشمن منجر شد.
سردار مرتضی قربانی پاتک‌های دشمن را چنین توصیف کرد:
«روز اول فشار آن قدر زیاد بود که ما گفتیم الآن تمام بچه‌ها را می‌زنند عقب ولی بچه‌ها ایستادند. تا موقع ظهر برادران در صدد پاک‌سازی برکه‌مختار بودند.»
در طول روز و در حالی که رزمندگان درصدد پاک‌سازی برکه مختار بودند، صدای پرواز هلی‌کوپترها دائماً شنیده می‌شد ولی چیزی مشاهده نمی‌شد. در اواخر روز برادران متوجه شدند که از طرف کمین‌های برکه مختار دیگر هیچ‌گونه تیری شلیک نمی‌شود و فعالیتی به چشم نمی‌خورد. پس از آن رزمندگان به اطراف برکه به طرف کمینی رفتند و متوجه شدند که کمین‌ها خالی شده و پرواز هلی‌کوپتر در روز برای هدایت آنها جهت فرار از منطقه بوده است. استعداد دشمن در برکه‌مختار حدود یک گروهان بود که همگی فرار کردند.
روز دوم و سوم
صبح روز ۶۴/۳/۲۶ فاصله بین گردان امام حسین (ع) و گردان امام محمد باقر (ع) در جنوب برکه مختار توسط گردان امام حسین (ع) پوشانده شد و این خط تکمیل شد. تا ظهر همین روز دشمن در محور آبراه مشروع دو بار دیگر پاتک کرد که با مقابله به موقع نیروهای خودی دفع شد.روز سوم عملیات (۶۴/۳/۲۷) یک هلی‌کوپتر عراقی که برای گشت‌زنی به منطقه عملیات آمده بود با آتش پدافند خودی منهدم شد و اطراف روستای البیضه سقوط کرد. از این پس دیگر هیچ پرواز مؤثری انجام نگرفت و دشمن تنها با هواپیمای پی.سی .۷ به اجرای آتش کور می‌پرداخت. دراین باره شنود خودی گزارش می‌داد که خلبان‌های دشمن می‌گویند در منطقه عملیات آتش ضدهوایی زیاد است و ما نمی‌توانیم پرواز کنیم.
نتایج عملیات
در این عملیات منطقه‌ای به طول ۱۵ و عرض ۱۳ کیلومتر (حدود ۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلومتر مربع) از تصرفات دشمن به دست رزمندگان اسلام فتح شد. موقعیت نیروهای خودی پس از عملیات از شمال به جنوب چنین بود: در ۵ کیلومتری الحسان و در ۴ کیلومتری دجله و الزجیه و ۶ کیلومتری اتوبان بغداد بصره، و در قسمت جنوبی در ۲ کیلومتری البیضه.
تلفات دشمن
یک گردان کامل از تی پ۲ حطین منهدم شد و ضربات سختی به این تیپ وارد شد، همچنین تعدادی از عناصر تیپ‌های ۵۰۶ و ۱۱۴ و لشکر ۲۵ دشمن کشته یا اسیر شدند. در مجموع از نیروهای دشمن حدود ۲۰۰ تن کشته، ۲۰۰ تن مجروح و حدود ۱۰۰ تن اسیر شدند و ۱۵ قایق، ۱ هواپیمای پی.سی .۷ و ۲ هلی‌کوپتر آنها منهدم شد. در این عملیات ۴ توپ ضدهوایی، ۶ خمپاره‌انداز، ۲۰ قطعه پل خیبری، ۱۰ قطعه پل دوبه‌ای و تعداد فراوانی سلاح سبک به غنیمت گرفته شد.
خسارات خودی
در این عملیات تعداد ۴۰ تن از رزمندگان شهید، ۳۰ تن مجروح و ۳ تن در هور مفقود شدند. از نظر امکانات، یک ت وپ۱۰۶ میلی‌متری با قایق آن و یک قایق حامل دوشکا منهدم شد و به چند قایق هم ترکش اصابت کرد که قابل ترمیم است. این عملیات دارای ویژگی‌هایی همچون به کارگیری کلیه نیروهای لشکر, اجرای صحیح مانور عملیات, رعایت اصل غافل‌گیری, تلاش مستمر فرماندهی جهت آمادگی و هدایت عملیات, تعویض نیروهای دشمن یک روز قبل از عملیات و بستن عقبه دشمن (انتهای آبراه مشروع الکساره که تنها عقبه دشمن محسوب می‌شد) هم‌زمان با شروع عملیات بود.