خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه: مرحوم علامه سید جعفر مرتضی عاملی عالم دینی، متخصص تاریخ اسلام و تشیع، سیره‌نگار شیعه و از عالمان لبنان و حوزه علمیه قم و حوزه علمیه نجف بود. وی کتاب‌هایی در زمینه سیره اهل بیت تألیف کرده است؛ الصحیح من سیرة النبی الاعظم، الصحیح من سیرة الامام علی و مأساة الزهراء از جمله آثار اوست.
وی در کتاب بزرگداشت‌ها در اسلام (المواسم و المراسم) (۱) درباره واقعه غدیر می‌نویسد: عید غدیر، یک عید اصیل اسلامی است. چرا که روز هجدهم ذی الحجه را مسلمانان در سه قرن اول، به این عنوان جشن می گرفته اند.
گفتار مقریزی که می‌گوید: «اولین باری که این عید در اسلام معروف شد، در زمان فرمانروایی معز الدوله علی بن بویه، در عراق بود، وی آن را به سال سیصد و پنجاه و دو هجری، بوجود آورد و از آن پس، شیعیان این روز را عید قرار دادند، (۲) غیر صحیح و قابل قبول نیست. زیرا مسعودی گفته است: «فرزندان و شیعیان علی رضی الله عنه، این روز را گرامی می‌داشتند.» (۳) و این در حالی است که مسعودی شش سال قبل از تاریخی که مقریزی می‌گوید، یعنی به سال سیصد و چهل و شش هجری، فوت کرده است.
فرات بن ابراهیم از دانشمندان قرن سوم، حدیثی را از امام صادق (ع) روایت می‌کند که حضرت در آن از آباء طاهرینش - علیهم السلام - نقل می‌کند: رسول اکرم (ص) فرمود: «یوم غدیر خم افضل اعیاد امتی…» (روز غدیر از بهترین اعیاد امت من است…) (۴) امام علی (ع) در سالی که روز جمعه و روز غدیر با هم مصادف شده بود، برای مردم خطبه خواند و در آن فرمود: «ان الله عز و جل جمع لکم معشر المؤمنین فی هذا الیوم عیدین عظیمین کبیرین…» (خدای عزوجل در این روز، دو عید عظیم بزرگ را برای شما گروه مؤمنان جمع کرده است.)در این خطبه طولانی امام مردم را به انجام کارهایی که شایسته است در اعیاد انجام گردد و اظهار شادی و سرور در این گونه ایام - بطور تفصیل - امر می‌کند. طالبین به این خطبه مراجعه کنند. (۵)
فرات به سند خود از فرات بن احنف و او از امام صادق (ع) روایت می‌کند که: به امام عرض کردم: فدایت شوم، آیا عیدی بهتر از عید فطر، و عید قربان، و روز جمعه، و روز عرفه برای مسلمین وجود دارد؟ حضرت به من فرمود: «نعم، افضلها و اعظم‌ها و اشرفها عندالله منزلة، هو الیوم الذی اکمل الله فیه الدین، و انزل علی نبیه محمد: الیوم اکملت لکم دینکم الخ…» (۶)( بلی، افضل و اعظم و اشرف اعیاد از نظر قدر و منزلت در نزد خدا، روزی است که در آن خدا دینش را کامل کرد و آیه شریفه: الیوم اکملت لکم دینکم… را بر پیامبرش نازل کرد.)
در کتاب شریف کافی آمده است: حسن بن راشد از امام صادق (ع) نقل می‌کند که حضرت روز غدیر را عید خواند و در آخر کلام خود فرمود: «فان الانبیا صلوات الله علیهم کانت تامر الاوصیاء بالیوم الذی کان یقام فیه الوصی ان یتخذ عیدا» (انبیاء الهی صلوات الله علیهم به جانشینان خود دستور می‌دادند که روز انتخاب و برگزیدن وصی را جشن بگیرند)
حسن می‌گوید: عرض کردم: اگر کسی آن را روزه بگیرد چه وضعی دارد؟
حضرت فرمود: «صیام ستین شهرا» (۷)
مؤید این مطلب روایتی است که خطیب بغدادی از ابوهریره، با سندی که راویان آن همگی از ثقات می‌باشند، نقل می‌کند. در این روایت ابوهریره نقل می‌کند: هر کس روز هجدهم ذی الحجه را روزه بگیرد، ثواب روزه شصت ماه برایش نوشته می‌شود. (۸) و این روز، روز غدیر خم است.
و در روایت دیگری آمده است که: رسول اکرم (ص) به حضرت علی (ع) سفارش کرد که مسلمین این روز را عید بگیرند. (۹) در این باره به روایات ذیل مراجعه کنید: روایت مفضل بن عمر از امام صادق (ع)، (۱۰) روایت عمار بن حریز عبدی از امام صادق (ع) (۱۱) و روایت ابوالحسن لیثی از امام صادق (ع) (۱۲) و نیز روایت زیاد بن محمد از آن حضرت (ع). (۱۳)
«فیاض بن عمر محمد بن طوسی در سال دویست و پنجاه و نه، در حالی که بیش از نود سال از عمرش می‌گذشت گفت: ابوالحسن علی بن موسی الرضا - علیه السلام - را در روز غدیر خم دیدم که گروهی از خواصش، در حضور آن بزرگوار نشسته بودند. حضرت (ع) آنان را برای صرف افطار دعوت کرده بود و طعام و خیرات و عطایابی از قبیل پوشاک و حتی انگشتر و کفش به منازل آنان فرستاد و وضع آنان و حواشی خود را تغییر داد و در آن روز وسایلی را دیدم بکار گرفتند که سابقه نداشت. و در این حال حضرت (ع) فضایل این روز بزرگ را برای آنان ذکر می‌کرد. الخ…» (۱۴)
در کتاب مختصر بصائر الدرجات، به اسناد از محمد بن علاء همدانی واسطی و یجبی بن جریح بغدادی آمده است که گفتند: «با هم، به قصد دیدار احمد بن اسحاق قمی، از اصحاب امام حسن عسکری (ع) (متوفای ۲۶۰) عازم شهر قم شدیم. هنگامی که رسیدیم، در منزل او را کوبیدیم، دخترکی عراقی در را باز کرد. حال احمد را از او پرسیدیم. گفت: مشغول برگزاری عید خود است، زیرا امروز عید است. گفتیم: سبحان الله، اعیاد شیعه چهارتاست: عید قربان، عید فطر، عید غدیر و روز جمعه…» (۱۵)
علامه امینی در کتاب ارزشمند الغدیر، دهها روایت از دهها کتاب مورد وثوق اهل سنت دال بر عید بودن روز غدیر در قرون اول اسلام و اینکه این عید، شایع و معروف بود، جمع آوری و نقل کرده است… کافی است به فصلی از این کتاب مراجعه شود که در آن تبریک و تهنیت شیخین (ابوبکر و عمر) به حضرت علی (ع) را به مناسبت انتصاب او از طرف رسول خدا (ص) به ولایت، ذکر می‌کند.
غیر از منابعی که تهنیت صحابه را بدین مناسبت ذکر کرده اند و علاوه بر منابع بسیاری که بر عید بودن روز غدیر تصریح کرده اند، علامه امینی تبریک شیخین را از شصت منبع معتبر ذکر کرده است. لذا از این مطالب معلوم می‌شود که: گفته ابن تیمیه در مورد عید غدیر که: عید گرفتن این روز هیچگونه دلیلی ندارد و در بین سلف، چه از اهل بیت و چه از دیگران، کسی آن را جشن نگرفته، (۱۶) صحیح نیست و مستند به دلیل علمی یا تاریخی نمی‌باشد و دلایل محکم خلاف آن را ثابت می‌کند.
پی نوشتها:
۱- ترجمه: محمد سپهری
۲- الخطط مقریزی، ج ۱، ص ۲۸۸.
۳- التنبیه و الاشراف، ص ۲۲۱ و ۲۲۲.
۴- الغدیر، ج ۱، ص ۲۸۳.
۵- مصباح المتهجد، ص ۶۹۸.
۶- الغدیر، ج ۱، ص ۲۸۴ و ۲۸۵ و تفسیر فرات، ص ۱۲.
۷- کافی، ج ۴، ص ۱۴۹ - ۱۴۸; الغدیر، ج ۱، ص ۲۸۵ به نقل از کافی و مصباح المتهجد، ص ۶۸۰.
۸- تاریخ بغداد، ج ۸، ص ۲۹۰; تذکرة الخواص، ص ۳۰، مناقب خوارزمی، ص ۹۴ به جای شصت ماه، شصت سال آورده، مناقب الامام علی از ابن مغازلی، ص ۱۹; فرائد السمطین، باب ۱۳، ج ۱، ص ۷۷ مانند مناقب خوارزمی، الغدیر، ج ۱، ص ۴۰۱ و ۴۰۲.
۹- کافی، ج ۴، ص ۱۴۹; الغدیر، ج ۱، ص ۲۸۵ و۲۸۶.
۱۰- خصال صدوق، ج ۱، ص ۲۴۶; الغدیر، ج ۱، ص ۲۸۶.
۱۱- مصباح المتهجد، ص ۶۸۰; الغدیر، ج ۱، ص ۲۸۶.
۱۲- الغدیر، ج ۱، ص ۲۸۷ به نقل از حمیری
۱۳- مصباح المتهجد، ص ۶۷۹.
۱۴- الغدیر، ج ۱، ص ۲۸۷; مصباح المتهجد، ص ۶۹۶.
۱۵- الغدیر، ج ۱، ص ۲۸۷.
۱۶- اقتضا الصراط المستقیم، ص ۲۹۴.
منبع: مجله فرهنگ کوثر اردیبهشت ۱۳۷۶