خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: چند سالی است که عراق از مقاطع سخت و دشوار مبارزه با ترور و بی ثباتی و ناآرامی داخلی عبور کرده و حالا قدم در مسیر توسعه سیاسی و اقتصادی نهاده است. به نظر می‌رسد که پروژه عظیم بندر فاو به عنوان یک مسیر استراتژیک اتصال عراق به مدیترانه و اروپا، می‌تواند منجر به ارتقای جایگاه و موقعیت سیاسی و اقتصادی عراق در منطقه شود. این گزارش می کوشد تا ضمن اشاره به اهمیت استراتژیک این پروژه برای عراق، نتایج آن برای ترکیه و دیگر کنشگران را نیز بررسی کند.
توسعه فاو، برای عراق یک هدف مهم است که از سال ۲۰۱۰ میلادی، برای تحقق آن گام بر داشته شده اما مشکلاتی همچون ظهور گروه‌های تروریستی نظیر داعش و بی ثباتی‌های سیاسی داخلی، مانع از تکمیل کار شد. اما حالا محمد شیاع السودانی نخست وزیر عراق، تلاش برای تکمیل پروژه را به یک اولویت حیاتی تبدیل کرده و نخستین بار، در کنفرانس یک روزه وزرای حمل و نقل کشورهای منطقه در بغداد، اعلام کرد که این پروژه ۱۷ میلیارد دلاری، به عنوان بخشی از مگا پروژه «مسیر توسعه»، انتقال کالا از خلیج فارس به اروپا را از طریق بندر بزرگ فاو در بصره، در جنوب عراق از طریق شبکه ای از راه آهن و بزرگراه به ترکیه سپس به اروپا تسهیل می‌کند. رزاق محیبس السعداوی وزیر حمل و نقل عراق چندی قبل اعلام کرده که پیمانکار کُره ای کار خود را طبق برنامه پیش برده و فعلاً میزان پیشرفت در حد ۶۰ درصد است.
از عراق و خلیج فارس تا مدیترانه و اروپا
توجه به برخی جزئیات پروژه بندر فاو، نشان دهنده این است که این مسیر، می‌تواند تجارت و اقتصاد عراق را متحول کند. بر اساس نقشه راه پروژه، در همان فاز نخست، فرصت ایجاد اشتغال برای ۱۵ هزار عراقی و نیز تأسیس یک «شهر صنعتی هوشمند» در مجاورت بندر و ساخت حدود ۱۲۰۰ کیلومتر راه آهن و بزرگراه، اقتصاد و تجارت عراق را وارد فاز جدیدی خواهد کرد. فعلاً در مورد جزئیات تأمین مالی پروژه بزرگ بندر فاو، اطلاعات چندانی منتشر نشده اما شواهد نشان می‌دهد که سرمایه گذاران احتمالی، عربستان سعودی و چین خواهند بود.
گذرگاه ریلی ۱۲۰۰ کیلومتری عراق، قرار است چنین مسیری را طی کند: بصره، دیوانیه، نجف، کربلا، موصل به مرز ترکیه. حمل کالا در این خط با قطار برقی و حمل مسافر نیز با قطار پرسرعت با ظرفیت اولیه ۴ میلیون کانتینر (۳۶ میلیون تن) در سال و همچنین ۲۲ میلیون تن بار فله پیش بینی شده اما در گام بعدی یعنی تا سال ۲۰۳۸ میلادی، ۷۰ میلیون تن به شکل کانتینر و ۳۳ میلیون تن به شکل فله پیش بینی شده است. اگر چه هنوز راه زیادی برای رسیدن به هدف نهایی باقی مانده اما از همین حالا، کویتی‌ها و اماراتی‌ها، با نگرانی به فاو می‌نگرند. چرا که اگر همه چیز طبق برنامه پیش برود، بندر جدید فاو در آینده‌ای نزدیک، عنوان بزرگترین بندر خاورمیانه را به دست می‌آورد و حتی بندر جبل علی دبی نیز، در برابر فاو، حرف چندانی برای گفتن نخواهد داشت.
هاب تجارت و انرژی
بندر فاو، واقع در منتهی الیه جنوب عراق، از موقعیت استراتژیکی در امتداد خلیج فارس برخوردار است و پتانسیل بی نظیری برای اقتصاد بغداد دارد. در حال حاضر، بخش قابل توجهی از تجارت عراق از طریق بندر ام قصر انجام می‌شود که تقریباً از ظرفیت کامل خود استفاده می‌کند. بنابراین، توسعه بندر فاو به عنوان یک نیاز حیاتی و گام رو به جلو در گسترش قابلیت‌های تجاری عراق قلمداد می‌شود. این پروژه بندرگاهی، با هدف پذیرش کشتی‌های بزرگ و حجم محموله‌های بالا، خطوط انتقال کالا در مطنقه را به شکل جدی تقویت می‌کند. عراق با ارتقای زیرساخت‌های بندری و افزایش ظرفیت آن، می‌تواند ترانزیت محموله‌های بزرگ‌تری را انجام دهد، تجار بین المللی بیشتری را جذب کند و اتکا به بنادر کشورهای همسایه را کاهش دهد. چنین هدف مهمی، در نهایت رشد اقتصادی عراق را تسریع می‌کند، پتانسیل تجاری آن را افزایش می‌دهد و به این کشور اجازه می‌دهد تا به یک مرکز منطقه‌ای برای تجارت تبدیل شود. انتظار می‌رود که تکمیل بندر فاو به طور قابل توجهی بر پویایی تجارت منطقه‌ای تأثیر بگذارد.
عراق به عنوان یک کشور نفتی ثروتمند، با منابع گسترده و موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به یک هاب تجاری منطقه‌ای دارد. پروژه بندر فاو، عراق را قادر می‌سازد تا با کشورهای همسایه خود در خلیج فارس مانند کویت، عربستان سعودی و ایران ارتباط برقرار کند و با تقویت روابط تجاری، فرصت‌های جدیدی برای همکاری ایجاد کند. این بندر، کانون مهمی برای سوددهی به سایر کشورهای منطقه نیز خواهد بود. عراق به عنوان یک مرکز تجاری منطقه‌ای می‌تواند مبادله کالا بین کشورهای مختلف را تسهیل کرده و تجارت بین منطقه‌ای و همکاری‌های اقتصادی را تقویت کند. این نقش تقویت شده در تجارت منطقه‌ای، عراق را به عنوان یک بازیگر حیاتی در خاورمیانه، تقویت اهمیت ژئوپلیتیکی آن و تقویت ثبات و رفاه در منطقه، قرار خواهد داد.
ترکیه کجای بازی است؟
ترکیه در چند سال گذشته، همواره در بحران اقتصادی به سر برده و هزینه‌های سنگین واردات انرژی، دولت اردوغان را در تنگنا گذاشته است. به همین دلیل، تاکید مکرر بر انتقال کالا و انرژی و در یک کلام؛ تبدیل شدن به هاب ترانزیتی، در رأس اولویت‌های سیاسی و اقتصادی ترکیه قرار گرفته و به همین خاطر، اشتیاق فراوانی نشان داده تا از طریق اتصال ریلی، در امتداد توسعه بندر بزرگ فاو، یک مسیر ترانزیت در اختیار داشته باشد که می‌تواند در آینده؛ عملاً با کانال سوئز رقابت کند. ترکیه در این مسیر، چند هدف اقتصادی را به طور همزمان دنبال می‌کند: اول این که، هدف از تکمیل این پروژه فقط حمل کالا نیست و پیش بینی‌ها و برنامه ریزی های لازم برای تردد قطارهای مسافری با سرعت ۳۰۰ کیلومتر بر ساعت و دوم این که تلاش برای خطوط انتقال نفت و گاز، می‌تواند بر معادلات انرژی منطقه، تأثیر جدی برجای بگذارد.
اتصال راه آهن ۱۱۷۵ کیلومتری از بندر فاو عراق تا بندر مرسین ترکیه به عنوان یک اقدام بلندپروازانه، مسیر رسیدن مسافر، کالا و انرژی از عراق به دریای مدیترانه را میسر می‌کند.
فاو، ابزار طلایی عراق برای مهار ترکیه
اشاره به موضوعات مرتبط با اهداف سیاسی و تجاری ترکیه در عراق؛ این واقعیت را به نمایش می‌گذارد که اهمیت استراتژیک پروژه بندر فاو، مجموعه‌ای از ابزارها و اهرم‌های سیاسی جدید را در اختیار بغداد می‌گذارد و اگر این ابزارها به درستی مورد استفاده قرار بگیرند، عراق می‌تواند ترکیه را در مسیر سیاست‌های تمامیت خواهانه، مهار کند. ترکیه با اقداماتی همچون استقرار تحمیلی نیروی نظامی، بمباران و توپ باران مناطق گسترده‌ای از عراق و نیز اعزام تیم‌های امنیتی به مناطق مختلف بدون هماهنگی با بغداد، حاکمیت ملی و تمامیت ارضی عراق را نادیده می‌گیرد. علاوه بر این در مسائل مهمی همچون آب و نفت؛ عملاً از عراق گروکشی کرده و از شرایط امنیتی و سیاسی دشوار عراق، سوءاستفاده و مصادره به مطلوب کرده است. اما حالا، دولت عراق می‌تواند با استفاده از کارت ارزشمندی به نام سهیم شدن ترکیه در مواهب و فواید کلان پروژه فاو، از اهداف و مواضع خود به شکل قدرتمندانه دفاع کند.
هموارسازی مسیر احداث و توسعه کریدورها یا گذرگاه‌های حمل و نقل کالا، مسافر و خطوط انتقال نفت و گاز در منطقه، به ویژه پس از جنگ روسیه و اوکراین، منطقه را با شرایط و رقابت‌های نوینی روبرو کرده و این رقابت‌ها می‌تواند در آینده، بر موازنات منطقه تأثیرگذار باشد.