محمد قاسم‌پور کارگردان مستند «صحنه آخر» از فیلم‌های در حال اکران در گروه سینمایی «هنروتجربه» در گفتگو با خبرنگار مهر درباره این اثر توضیح داد: قبل از هر چیزی دوست دارم درباره هنر تعزیه صحبت کنم که به شخصه آن را یک هنر دینی و ملی می‌دانم و به نوعی معتقدم تعزیه، محل تلاقی دین و هنر در ایران است. به همین دلیل هم این هنر را بسیار جذاب و ارزشمند می‌دانم و معتقدم باید برای حفظ و نشر آن بکوشیم.
وی افزود: حوالی سال ۹۴ بود که از طریق برخی دوستان در اهواز، متوجه شدم تعزیه‌ای با ویژگی‌های خاص در آنجا اجرا می‌شود. البته من خودم هم بچه اهواز هستم اما سال‌هاست که در تهران سکونت دارم. این تعزیه چند ویژگی خاص داشت که مهمترین آن‌ها مخاطبان زیاد آن بود. محل اجرای این آئین در استادیومی در حصیرآباد اهواز بود و براساس ادعاهای محلی، تا ۱۰ هزار نفر هم مخاطب داشته است.
این مستندساز ادامه داد: دیگر ویژگی این اجرا که برای من قابل توجه بود، اجرای دو زبانه این تعزیه بود. به این معنا که اجرا به زبان فارسی صورت می‌گرفت اما رجزخوانی کاراکترها به زبان عربی بود که با توجه به جغرافیا و مردم‌شناسی آن منطقه این ویژگی هم بسیار برایم جذاب بود و تلاش هم کردم که در مستندم به آن بپردازیم.
ارادتی که تلاش کردم به تصویر درآورم
قاسم‌پور با اشاره به محتوای مستند «صحنه آخر» تأکید کرد: دوست داشتم در این مستند ارادت قوم عرب ایرانی به امام حسین (ع)، تشیع و البته ایران را به تصویر درآورم و به همه این موارد هم در روایت مستند پرداخته‌ام. آنچه از منظر دراماتیک این تعزیه را برای من جذاب‌تر از دیگر تعزیه‌هایی که در کشور اجرا می‌شوند و برخی شاید کیفیت اجرایی بهتری هم داشته باشند، این بود که طی ۳۰ سال که این تعزیه اجرا شده، صحنه آخر در آن اجرا نشده است! به این معنا که هر گاه روایت به ماجرای گودال قتلگاه و ورود شمر به صحنه می‌رسد، مردم به میدان می‌ریزند و اجازه نمی‌دهند سر امام (ع) بریده شود.
وی ادامه داد: گویی این حرکت جمعی در میان مردم این منطقه جاافتاده است و شاهد یک غلیان احساسات در هر بار اجرای این تعزیه هستیم. شما تصور کنید در گرمای روز عاشورا، مردم از صبح به آنجا می‌آیند و قریب به ۶ ساعت برای آن‌ها روضه خوانده می‌شود و از نظر درگیری عواطف و احساسات دینی، در نقطه اوج قرار می‌گیرند. به همین دلیل در آن لحظه خاص اجازه وقوع حادثه را به اجراکنندگان تعزیه نمی‌دهند و فیلم ما دقیقاً درباره همین ماجراست.
همزمان با اجرای این مراسم تمام منازل آن منطقه روضه و مقتل‌خوانی دارند. در ۱۳ روز ابتدایی محرم، یعنی تا سوم امام (ع)، گویی کل آن منطقه تبدیل به یک هیأت بزرگ می‌شود. همه چیز در خدمت برنامه‌های عزاداری است و بعد از آن هم بلافاصله مردم محلی آماده می‌شوند برای تدارک موکب‌های مربوط به پیاده‌روی اربعین
این مستندساز گفت: در فیلم مشاهده می‌کنیم که برخی از اعضای هیأت امنا به این جمع‌بندی رسیده‌اند که در اجرای تازه‌ای که پیش رو دارند، حتماً صحنه آخر را به‌طور کامل اجرا کنند و می‌خواهند شرایط متفاوتی را فراهم بیاورند تا نمایش به پایان برسد. گروه دیگر اما معتقدند که هر چه مردم می‌خواهند را باید بپذیریم و اگر خواستند ممانعت کنند، نباید در برابر آن مقاومت کنیم. تقابل این دو نگاه است که وجه دراماتیک روایت مستند را شکل داده است.
قاسم‌پور درباره زاویه روایت خود در این مستند هم گفت: ما روایت را از منظر کاراکتر شمر در تعزیه دنبال می‌کنیم. بالاخره این کاراکتر در ماجرای عاشورا، یکی از شخصیت‌های مهم است. از آنجایی که سراغ شخصیت‌های برجسته و قدیس در این واقعه نمی‌توانستیم برویم، سراغ مهمترین کاراکتر منفی ماجرا یعنی شمر رفتیم. همین کاراکتر هم ماجراهای عجیب و غریبی دارد که در مستند می‌بینیم. مانند اینکه همسرش در دهه محرم او را به خانه راه نمی‌دهد و هربار نگران است که اجرای نقش شمر باعث بدنامی آن‌ها در میان مردم شود.
این مستندساز درباره صحت‌سنجی ادعای اهالی منطقه درباره حضور ۱۰ هزار مخاطب برای تماشای این تعزیه هم گفت: در برنامه‌هایی از این دست که بلیت‌فروشی ندارد و دسترسی مستقیمی برای سنجش آمار نداریم، معمولاً برمبنای ارزیابی ظرفیت مکان، یا خدمات ارائه شده، به یک میانگین آماری می‌رسند. مثلاً می‌گویند در این مراسم ۱۲ هزار لیوان شربت توزیع شده است و اگر فرض بگیریم ۲ الی ۳ هزار نفر هم دو لیوان گرفته باشند، تخمین زده می‌شود که حداقل ۹ هزار نفر در منطقه حضور داشته‌اند. فرمول‌هایی از این دست وجود دارد که شاید بتوان به آمار دقیق مخاطبان این برنامه رسید که من اطلاع دقیقی از آن ندارم اما به‌عنوان یک شاهد می‌توانم گواهی دهم که واقعاً جمعیت عظیمی به تماشای این تعزیه می‌آیند.
وی افزود: همزمان با اجرای این مراسم تمام منازل آن منطقه روضه و مقتل‌خوانی دارند. در ۱۳ روز ابتدایی محرم، یعنی تا سوم امام (ع)، گویی کل آن منطقه تبدیل به یک هیأت بزرگ می‌شود. همه چیز در خدمت برنامه‌های عزاداری است و بعد از آن هم بلافاصله مردم محلی آماده می‌شوند برای تدارک موکب‌های مربوط به پیاده‌روی اربعین. اساساً حس و حال جذاب و عجیبی در این فرآیند وجود دارد که بدون هیچ مداخله دولتی در جریان است.
رابطه عجیب بازیگر «شمر» و همسرش
کارگردان «صحنه آخر» درباره کاراکتری که بازیگر نقش شمر است و در بخشی از مستند به آن پرداخته شده است هم گفت: شخصی به نام یعقوب سال‌هاست که ایفای این نقش را در تعزیه برعهده دارد. تمام سختی‌هایی که یک اشقیاخوان در تعزیه با آن مواجه می‌شود را این فرد پذیرفته اما همچنان با مصائب بسیاری مواجه است. گاهی کسی نذر می‌کند که به او حمله‌ور شود و گاهی حتی زنش هم به خانه راهش نمی‌دهد! وقتی می‌خواستیم این مستند را بسازیم هم تنها مخالف ما، همین زن یعقوب بود که می‌گفت مگر چه کاره است که می‌خواهید از او مستند بسازید!؟ رابطه این کاراکتر با زنش واقعاً جذاب و تماشایی بود.
این مستندساز درباره متفاوت‌ترین تجربه‌اش در فرآیند ساخت مستند «صحنه آخر» گفت: مهمترین نکته‌ای که من در ساخت این مستند به آن رسیدم این بود که «ارادت» هیچ حدی ندارد. همه ما هم ارادی به امام حسین (ع) داریم اما در این آدم‌ها گاهی رفتارها و واکنش‌هایی را می‌دیدم که با خودم می‌گفتم اگر تو بودی، انجام نمی‌دادی! با خودم می‌گفتم واقعاً حد سقف این ارادتمندی کجاست؟ واقعاً هم انتهایی برایش پیدا نکردم.