روح‌الله رضایی تهیه‌کننده و کارگردان مستند «تحریم آسمان» که محصول شبکه پرس‌تی‌وی در سال ۹۸ بوده است، به بهانه بازپخش این مستند از تلویزیون در گفتگو با خبرنگار مهر درباره آن توضیح داد: زمان ساخت این مستند من کارمند شبکه پرس‌تی‌وی بودم و در آن روزها موضوع تحریم صنعت هوایی ایران، سوژه‌ای بود که در رسانه‌ای مانند پرس‌تی‌وی بسیار با آن درگیر بودیم اما درباره‌اش کار جدی صورت نگرفته بود. هنوز هم درباره تحریم در حوزه‌هایی مانند دارو که مستقیم بر زندگی انسان‌ها تأثیر دارد، کار درخوری صورت نگرفته است.
وی ادامه داد: به رغم ادعاهایی که آمریکا و غرب در زمینه رعایت حقوق بشر در فرآیند تحریم‌ها دارند، بررسی‌ها به وضوح نشان می‌دهد که مسدود کردن فرآیند تراکنش مالی به تنهایی کافی است تا همه حوزه‌های حیاتی هم دچار مشکل شود. به همین دلیل معتقدم هنوز هم سوژه تحریم‌ها، جای کار دارد و نمی‌دانم چرا کمتر به آن پرداخته می‌شود.
این مستندساز گفت: در آن مقطع خودم به حوزه صنایع هوایی هم علاقه‌مند بودم و اخبارش را پیگیری می‌کردم. در حوزه هواپیمایی مسافری، ما گذشته درخشانی داشته‌ایم و در مقطعی حتی جزو بهترین ایرلاین‌های جهانی بوده‌ایم اما بعد از انقلاب، این صنعت جزو اولین صنایعی است که با تحریم شدید و محدودیت مواجه می‌شود. متأسفانه علی‌رغم آنکه ما نزدیک به ۷۰ فرودگاه در کشور داریم، بخشی از آن‌ها امروز غیرفعال شده‌اند و صنعت هوایی ما نتوانست آنگونه که شایسته آن بود، رشد کند. به همین دلیل درباره این موضوع دغدغه پیدا کردم و با پژوهشی که داشتم این مستند را ساختم.
متأسفانه درباره «تحریم‌ها» سفارش نداریم!
وی افزود: در این مستند علاوه بر فعالان صنعت هوایی، در حوزه مسائل حقوقی هم سراغ کارشناسان حقوق بین‌الملل رفتیم و تلاش کردیم به ابعاد مختلف این ماجرا بپردازیم. برای ساخت این مستند، هیچ سفارشی هم دریافت نکردم و با وجود آنکه کارمند پرس‌تی‌وی بودم، ساخت این مستند کاملاً پیشنهاد خودم بود. می‌توانم بگویم متأسفانه سفارشی در این زمینه وجود نداشت. ای کاش سفارش‌هایی باشد، چراکه ما مستندسازان توانمندی داریم که می‌توانند به ابعاد مختلف تأثیرگذاری تحریم‌ها بر زندگی عادی مردم بپردازند.
باوجود آنکه کارمند پرس‌تی‌وی بودم، ساخت این مستند کاملاً پیشنهاد خودم بود. می‌توانم بگویم متأسفانه سفارشی در این زمینه وجود نداشت! ای کاش سفارش‌هایی باشد رضایی درباره استفاده از تصاویر آرشیوی در مستند «تحریم آسمان» توضیح داد: صنعت هوانوردی ما از دهه ۲۰ و به صورت تجاری متولد می‌شود و تا جایی که در خاطرم مانده، خطوط محدودی برای حمل و نقل‌های باری داشتیم. از دهه ۴۰ اما ایران‌ایر با ادغام چند شرکت مختلف متولد می‌شود. در این‌باره برخی عکس‌های قدیمی پیدا کردیم که آن‌ها را از برخی دوستان پژوهشگرم در حوزه صنعت هوایی به دست آوردم و با لطفی که داشتند این عکس‌ها را از آرشیوهای شخصی‌شان به ما دادند.
وی افزود: برای فیلم‌های آرشیوی هم بخشی را از آرشیو پرس‌تی‌وی استفاده کردیم و برخی دیگر را هم از طریق آرشیو خصوصی همین دوستان پژوهشگر به دست آوردیم. بخش‌هایی مانند تبلیغات بازرگانی صنعت هوایی در سال‌های پیش از انقلاب هم در فضای اینترنت در دست بود. آقای رزاق‌کریمی هم پیش‌تر در دهه ۷۰ فیلمی درباره تاریخچه ایران‌ایر ساخته بودند که ایشان هم لطف کردند و این فیلم را در اختیار ما گذاشتند. شرکت‌های ایران‌ایر و آسمان هم در آن مقطع در زمینه در اختیار گذاشتن آرشیو، همکاری خیلی خوبی با ما داشتند.
این مستندساز درباره انتخاب راوی (نریتور) ناشناخته برای این مستند و عدم بهره‌گیری از چهره‌ها برای صدای نریشن فیلم، هم توضیح داد: اصل فیلم به زبان انگلیسی و برای پخش از شبکه پرس‌تی‌وی تولید شده بود و به همین دلیل هم تمرکز اصلی ما روی زبان اصلی بود. برای نسخه ایرانی، بودجه بسیار کمی داشتیم و قطعاً اگر صدای بهتری انتخاب می‌کردیم، قاعدتاً روی کیفیت خروجی می‌توانست تأثیر بهتری داشته باشد.
۶ ماه پژوهش میدانی داشتم
وی درباره نگارش متن مستند هم توضیح داد: من برای این مستند نزدیک به ۶ ماه پژوهشی میدانی داشتم و از مشورت سه مشاور بهره گرفتم که از بازنشسته‌های صنعت هواپیمایی بودند. بخش پژوهش اینترنتی کار بیشتر ناظر به جمع‌آوری اخبار و یا سندهای مربوط به منابع بین‌المللی بود و غیر از آن اکثر موارد پژوهشی به‌صورت میدانی صورت گرفت.
از آنجایی هم که مخاطب بین‌المللی را مدنظر داشتیم، نمی‌خواستیم سراغ وجوه داخلی این موضوع برویم. همه بار عدم رشد صنعت هواپیمایی را قطعاً نمی‌توان به گردن تحریم‌ها انداخت. ما اما در این مستند می‌خواستیم درباره تأثیر تحریم‌ها صحبت کنیم
رضایی درباره محو کردن چهره یکی از مصاحبه‌شونده حاضر در مستند هم گفت: کار این فرد این بود که قطعات تحریمی هواپیماها را که مشتریان داخل کشور به او سفارش می‌دادند از طریقی تأمین می‌کرد و به ایران می‌آورد. به همین دلیل و از دیدگاه تحریم‌کنندگان این فرد در حال یک فعالیت غیرقانونی بود و داشت تحریم‌ها را دور می‌زند. او ترسی هم از این بابت نداشت اما این نگرانی وجود داشت که به‌واسطه نمایش چهره‌اش، سفرهایی که همچنان به همین منظور به خارج از کشور داشت، با مشکل مواجه شود.
این مستندساز درباره جنبه‌های تبلیغاتی و در مواردی شعاری مستند هم گفت: بازهم تأکید می‌کنم که مسأله اصلی ما مخاطب بین‌الملل بود. وگرنه ما می‌دانیم بخشی از مشکل صنعت هوایی ما به مدیریت داخلی بازمی‌گردد اما موضوع پژوهش ما این بخش نبوده است. از آنجایی هم که مخاطب بین‌المللی را مدنظر داشتیم، نمی‌خواستیم سراغ وجوه داخلی این موضوع برویم. همه بار عدم رشد صنعت هواپیمایی را قطعاً نمی‌توان به گردن تحریم‌ها انداخت. ما اما در این مستند می‌خواستیم درباره تأثیر تحریم‌ها صحبت کنیم.
وی در عین حال تأکید کرد: باید این مسأله را هم مدنظر داشته باشیم که فعالان بدنه صنعت هوایی کشور که در چنین شرایطی این صنعت را سرپا نگه داشته‌اند، کار خیلی سختی دارند انجام می‌دهند. اگر من این مستند را برای مخاطب داخلی می‌ساختم، حتماً به ابعاد دیگری اشاره می‌کردم و حاصلش مستند متفاوتی می‌شد. حتماً در آن به ماجرای سقوط هواپیماها هم اشاره می‌کردم اما اینجا موضوع اصلی برای‌مان تحریم بود.
حتی یک آچار برای پنچرگیری ندادند!
این مستندساز درباره نکات عجیبی در گفته‌های خلبانان حاضر در این مستند وجود دارد، توضیح داد: یکی از این خلبانان که مدیر عملیات ایران‌ایر و یکی از رکوردداران پرواز در مقطعی بود، حرف‌های بسیار جالبی درباره تأثیر تحریم‌ها داشت. به‌خصوص جایی که از سرویس ندادن فرودگاه‌های اروپایی به هواپیماهای ایران می‌گوید. اتفاقی که کاملاً مربوط به تحریم بوده و این خلبان می‌گفت در مواردی حتی یک آچار برای گرفتن پنچری چرخ را به ما نمی‌دادند! برای تعمیر لاستیک هواپیمایی که در لندن یا پاریس پنچر می‌شد در مواردی مجبور می‌شدند ابزارآلات را از ایران بفرستند که هزینه‌های بسیاری را به ما تحمیل می‌کرد.
وی در پایان درباره جذاب‌ترین تجربه خود در فرآیند ساخت این مستند هم گفت: مهمترین نکته برای خود من عرق عجیب فعالان این حوزه به وطن بود. آنچه ما از بیرون درباره صنعت هوایی ایران می‌دانیم با آنچه در درون فعالان این حوزه جریان دارد، متفاوت است و خیلی از آن‌ها را به خوبی نمی‌شناسیم. انسان‌های بسیاری در این صنعت حضور دارند که با عشق و عرق در حال خدمت به صنعت هواپیمایی ایران هستند.