خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: داعش برای نخستین‌بار در ژانویه ۲۰۱۵ در کلیپی تصویری تشکیل شاخه ولایت خراسان خود در افغانستان و پاکستان را به شکل رسمی اعلام کرد. این گروه تروریستی در نیمه نخست سال ۲۰۱۵ موفق شد کنترل مناطق وسیعی از سرزمین‌های شرق ولایت ننگرهار را در دست بگیرد. اما قدرت‌گیری داعش در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ با واکنش دولت مرکزی پیشین و گروه طالبان مواجه شد. دولت سابق افغانستان با کمک نیروهای ناتو حملات خود علیه داعش را در سال ۲۰۱۹ گسترش داد و توانست بسیاری از عناصر آن را به هلاکت برساند. به طوری که اشرف غنی، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان در نوامبر ۲۰۱۹ شکست داعش در افغانستان را اعلام نمود.
اما این گروه تروریستی توانست با بهره‌برداری از تنش‌های داخلی فعالیت‌های خود را از سال ۲۰۲۰ از سربگیرد. در حمله اوت ۲۰۲۰ داعش به زندان ننگرهار، نزدیک به ۳۰۰ زندانی فرار کردند که بیشتر آنها از اعضای این گروه تروریستی بودند. در حمله عامل انتحاری داعش به فرودگاه کابل در اوت ۲۰۲۱ که از این حادثه به عنوان خونین‌ترین و خشن‌ترین حمله تروریستی بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر یاد می‌شود، حدود ۱۰۳ نفر ازجمله ۱۳ سرباز آمریکایی کشته شدند.
با این حال طالبان پس از رسیدن به قدرت اعلام کرد به زودی گروه تروریستی داعش را در سراسر افغانستان ریشه‌کن خواهد کرد. حال این پرسش مطرح می‌گردد که همزمان با فرا رسیدن دوسالگی حاکمیت مجدد طالبان، وضعیت شاخه داعش در افغانستان چگونه است؟
وضعیت کنونی داعش در افغانستان
طالبان بارها ادعا کرده است که داعش در افغانستان توانایی تخریبی خود را از دست داده است اما تحولات سه ماه گذشته نشان می‌دهد که گروه تروریستی داعش همچنان از قدرت کافی برای ناامن و بی‌ثبات‌سازی افغانستان برخوردار است. طی دو ماه گذشته حملات تروریستی گروه داعش در افغانستان شدت بیشتری به خود گرفته است. در آخرین و مهم‌ترین موارد، گروه داعش با یک حمله انتحاری، نثار احمد احمدی، معاون والی طالبان در بدخشان را ترور کرد. دو روز بعد در مراسم ختم نثار احمد در بدخشان، گروه داعش بار دیگر مهاجم انتحاری را به این مراسم فرستاد که در نتیجه آن صفی الله صمیم، فرمانده پیشین این گروه در بغلان کشته شد. علاوه بر آن، منابع محلی تاکید کردند که در این حادثه ۱۸ فرد دیگر نیز کشته شده و بیش از ۳۰ نفر دیگر زخمی شدند.
داعش همچنین مسئولیت کشتن والی طالبان در بلخ و دو حمله دیگر در مقابل وزارت خارجه طالبان در کابل را نیز به عهده گرفته است. علاوه بر این، داعش در دو سال اخیر، مسئولیت چندین حمله مرگبار به مراکز آموزشی، مساجد و مراسم مذهبی شیعیان افغانستان را نیز به عهده گرفته است. به طور کلی، در شش ماه گذشته گروه تروریستی داعش بسیاری از فرماندهان طالبان را در عملیات‌های مختلف ترور کرده است.
در مجموع، پس از حاکمیت دوباره طالبان که دو سال از آن می‌گذرد، تروریست‌های داعش بیش از ۳۰۰ مورد حمله را در ولایت‌های مختلف افغانستان انجام داده‌اند. حملات داعش خراسان از نظر جغرافیایی نیز گسترش چشمگیری داشته، به طوری که از شش ولایت در سال ۲۰۲۱ به ۱۱ ولایت تا اواسط سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است.
شمار نیروهای داعش در افغانستان
اگرچه برآورد دقیق آمار عناصر داعش در افغانستان دشوار است اما براساس برخی از منابع، در سال ۲۰۱۶، داعش خراسان که در اوج قدرت خود بود حدود ۴۰۰۰ تروریست داشت. اکنون نیز اکثر برآوردها تعداد تروریست‌های داعشی در این کشور را حدود ۳۰۰۰ نفر تخمین می‌زنند.
اخیراً واشنگتن‌پست در گزارشی با استناد به اسناد افشا شده وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) مدعی شده است «افغانستان به مرکز هماهنگی داعش تبدیل شده است و این گروه تروریستی تلاش دارد تا حملاتی را از خاک افغانستان در سراسر کشورها برنامه‌ریزی کند».
طی یک ماه گذشته نیز هشدارها نسبت به قدرت‌گیری داعش خراسان افزایش پیدا کرده است. ماه گذشته حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان گفت که تروریست‌های داعش از سایر کشورها به افغانستان منتقل شده‌اند. اداره بازرسی ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان موسوم به «سیگار» نیز در تازه‌ترین گزارشی که از وضعیت این کشور منتشر کرده، اعلام کرده داعش جدی‌ترین تهدید برای طالبان و افغانستان به‌شمار می‌رود.
شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز در تازه‌ترین گزارش خود، با ابراز نگرانی از افزایش فعالیت‌های داعش در افغانستان، اعلام کرد توان عملیاتی داعش در این کشور افزایش یافته که این تهدیدی برای کشورهای جهان است.
شاخه داعش در افغانستان نیز اخیراً با انتشار اعلامیه‌ای به طالبان هشدار داده است که روزهای بسیار سختی را در پیش دارند. در حقیقت، به رغم اینکه طی دو سال گذشته چندین سرکرده داعش توسط نیروهای طالبان کشته شده‌اند اما در حالی که حملات داعش قدرت طالبان را کاملاً در سطح داخلی و خارجی به چالش کشیده است، ضربات طالبان عملاً موفق به کاهش فعالیت‌های داعش در افغانستان نشده است.
پاشنه آشیل طالبان
داعش خراسان اکنون به صورت هدفمند تضعیف بنیه نظامی و مشروعیت طالبان را هدف قرار داده و به پاشنه آشیل آن تبدیل شده است. این گروه از همان تاکتیک‌های «جنگ و گریز» که تا همین اواخر توسط طالبان علیه دولت پیشین افغانستان اعمال می‌شد، از جمله انفجارهای کنار جاده‌ای و کشتارهای هدفمند استفاده می‌کند.
پیش‌تر داعش در عملیات‌های تروریستی غیرهدفمند عمل می‌کرد و عمدتاً با هدف قرار دادن غیرنظامیان و به‌ویژه شیعیان تنها به قدرت‌نمایی و جلب نیرو می‌پرداخت؛ به شکلی که در کمتر از یک سال، تعداد اعضای این گروه در افغانستان دو برابر شد، اما در ماه‌های اخیرحملات داعش هدفمندانه و برای ناکارآمد ساختن حکومت طالبان صورت گرفته است.
پیرامون دلایل قدرت‌گیری داعش در افغانستان نیز عوامل متعددی نقش دارند. به عنوان مثال داعش از اختلافات درون طالبان که برای منافع جناحی و شخصی درگیر مبارزه‌اند بهره‌برداری کرده و توانسته بخشی از نیروهای جهادی از میان دیگر گروه‌های تروریستی که حتی روابط نزدیکی با طالبان دارند را جذب کند. همچنین اختلاف قابل توجهی در میان رهبری طالبان پاکستان و افغانستان وجود دارد که به داعش اجازه داد تا اعضای آن را جذب کند. از سوی دیگر موفقیت این گروه در انجام حملات پرسروصدا در افغانستان علیه شهروندان افغان و اقلیت شیعیان، موجب جلب بیشتر منابع مالی از هسته مرکزی داعش در خارج از کشور بوده است که کمک مهمی به توانمندی داعش خراسان برای جذب نیرو بوده است. گزارش‌هایی نیز وجود دارد که تعداد کم اما رو به رشدی از اعضای سابق سرویس اطلاعاتی و واحدهای نظامی نخبه افغانستان به داعش خراسان پیوسته‌اند تا در برابر طالبان مقاومت کنند.
شایان ذکر است که قدرت‌نمایی و افزایش فعالیت‌های تروریستی داعش در افغانستان در حالی است که طالبان می‌گوید گروه داعش خراسان به سرعت در حال نابودی است. به بیان دیگر در حالی که طالبان در مواردی ساعت‌ها با عناصر داعش حتی در کابل، پایتخت افغانستان درگیری داشته است، اما در بیانیه‌های رسمی، همواره حضور این گروه را انکار و توانایی آن را ضعیف جلوه داده است.
در واقع به رغم ابراز نگرانی کشورهای منطقهای و سازمان‌های بین‌المللی از گسترش فعالیت داعش در افغانستان، مقامات ارشد طالبان بارها اعلام کرده‌اند درخصوص فعالیت داعش در افغانستان بزرگ‌نمایی شده و این گروه در حال از بین رفتن است. در همین راستا، ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان در سخنانی نگرانی کشورها از فعالیت داعش را بزرگ‌نمایی این گروه عنوان کرده و گفته است: «داعش گاهی مخفیانه و با مهارت حملاتی را انجام می‌دهد که نسبت به تجاربی که ما داشتیم و مردم افغانستان آن را دیده‌اند، نزدیک به یک درصد است.»
این در حالی است که داعش علاوه بر به چالش کشیدن اقتدار سیاسی و ایدئولوژیکی، اقتدار امنیتی و توان ثبات‌آفرینی طالبان در نزد افکار عمومی داخلی و جامعه بین‌المللی، اکنون با درپیش گرفتن استراتژی و شیوه‌های جدید عملیاتی از جنبه‌های دیگری نیز سد راه تلاش‌های حکومت طالبان برای کاهش مشکلات اقتصادی و پذیرش بین‌المللی شده است.
در پایان این نکته لازم به ذکر است که قدرت‌گیری داعش در افغانستان تهدید علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. در واقع به دلیل مرز مشترک طولانی کشورمان با افغانستان هرگونه تحولی در داخل این کشور، بر امنیت ملی ایران نیز تأثیر می‌گذارد. در همین راستا اسماعیل خطیب، وزیر اطلاعات ایران روز یکشنبه در بیست‌وچهارمین مجمع عالی فرماندهان و مسئولان سپاه پاسداران گفت: «حدود ۲۰۰ نفر از اعضای داعش وارد کشور شده و به دنبال تحرکات ایذایی و بی‌ثبات‌سازی در سطح کشور و منطقه بودند اما با برخوردها و دستگیری‌های اخیر، شاهد خنثی‌سازی اکثریت آنها هستیم.» تحرکات اخیر گروه تروریستی داعش و اظهارات اخیر مسئولان ارشد جمهوری اسلامی ایران نیز آمادگی مضاعف نیروهای نظامی در مرزهای کشور و هوشیاری بیشتر نیروهای امنیتی را می‌طلبد.
*سیدعلی نجات، کارشناس مسائل غرب آسیا