به گزارش خبرنگار مهر، در هفته‌های گذشته هندوستان به چهارمین کشور تاریخ سازی تبدیل شد که یک کاوشگر به ماه فرستاد. این کاوشگر که اکنون دو هفته را در ماه سپری کرده با دستور تیم کنترل به خواب رفته تا دو هفته دیگر و پس از گذراندن شب ماه، دوباره از خواب بیدار شود. طی این عملیات لندر روی قطب جنوب ماه فرود آمد و یک کاوشگر از آن خارج شد تا سطح ماه را بررسی کند.
البته پیش از هندوستان، آمریکا، روسیه و چین کاوشگرانی به ماه فرستاده بودند.
در این میان ماراتن برای فرود روی ماه ادامه دارد و کشورهای متعددی برنامه‌های ملی یا با همکاری سازمان‌های فضایی کشورهای دیگر برای فرود روی ماه دارند و سعی می‌کنند تا قبل از پایان ۲۰۳۰ میلادی روی این سیاره فرود بیایند.
به عنوان مثال کانادا امکان دارد یک فضاپیمای خودکار به ماه بفرستد یا ماموریتی مشترک با اتحادیه اروپا و ژاپن انجام دهد.
اتحادیه اروپا نیز یک لندر مشترک همراه با ژاپن و کانادا در دست ساخت دارد اما نگاهی به تاریخچه ماموریت‌ها به ماه نشان می‌دهد آمریکا و روسیه در این زمینه پیشتاز بوده اند و اکنون هندوستان، چین و ژاپن نیز سعی دارند رقابت فضایی را گسترده‌تر کنند.
روسیه پیشتاز فتح ماه
تاریخچه فرود روی ماه به چند دهه قبل برمی گردد. به طور دقیق‌تر روسیه نخستین کشوری بود که در سال ۱۹۵۹ میلادی روی ماه فرود آمد. این کشور در سال ۱۹۶۶ در ماموریتی دیگر به ماه سفر کرد تا نمونه‌ای از خاک آن را جمع آوری کند و به زمین بیاورد.
در کل روسیه بین ۱۹۵۹ تا ۱۹۷۶ میلادی مجموعه‌ای از ماموریت‌های رباتیک به ماه انجام داد که ۱۵ مورد آن موفقیت آمیز بود. هر کدام از ماموریت‌ها شامل یک مدارگرد یا لندر بودند و دستاوردهایی در زمینه اکتشافات فضایی نیز داشتند. آنها همچنین آزمایش‌های متعددی انجام دادند و ترکیبات شیمیایی ماه، گرانش، دما و اشعه‌ها روی این سیاره را اندازه گرفتند. البته در کل ۲۴ فضاپیما تحت برنامه لونا ساخته شدند اما تعداد بیشتری به فضا ارسال شدند. فضاپیماهایی که نتوانستند به مدار زمین برسند در شماره گذاری ماموریت‌های لونا گنجانده نشدند.
نام لونا برای مجموعه‌ای وسیع از فضاپیماها برای انجام ماموریت‌های مختلف به ماه به کار رفته است. همچنین روسیه فضاپیماهایی برای برخورد با نیمه نزدیک ماه طراحی کرده بود.
لونا یک که در ژانویه ۱۹۵۹ میلادی به فضا فرستاده شد، نخستین برخورد با ماه را نتوانست انجام دهد زیرا از سیستم زمین و ماه نتوانست خارج شود اما لونا ۲ به طور موفقیت آمیز به ماه رسید.
این کشور از ژانویه ۱۹۶۳ تا دسامبر ۱۹۶۶ میلادی ۱۳ بار تلاش کرد روی ماه فرود بیاید که تنها دو مورد آن موفق بود.
لونا ۹ نخستین کاوشگری بود که در فوریه ۱۹۶۶ روی سیاره دیگری فرود آمد. این ابزار ۵ عکس سیاه و سفید پانورامیک به زمین فرستاد که نخستین تصاویر کلوز آپ از سطح ماه هستند.
علاوه بر آن روسیه ماموریت‌هایی برای ارسال کاوشگر به ماه انجام داد. لونا ۱۷ در نوامبر ۱۹۷۰ میلادی و لونا ۲۱ در ژانویه ۱۹۷۳ میلادی ۲ کاوشگر Lunokhod را حمل می‌کردند که نخستین کاوشگرهای رباتیک چرخ دار برای اکتشاف سطح ماه بودند. Lunokhod1 حدود ۱۰.۵ کیلومتر روی ماه حرکت کرد و بیش از ۲۰ هزار عکس تلویزیونی و ۲۰۶ عکس پانوراما با کیفیت بالا به زمین فرستاد. Lunokhod2 به مدت ۴ ماه فعالیت و ۴۲ کیلومتر را طی کرد.
ماموریت‌های پیچیده‌تر از فرود نرم روی ماه شامل جمع آوری نمونه از خاک سیاره است و بازگرداندن آن به زمین است. لونا ۱۶ در سپتامبر ۱۹۷۰ و لونا ۲۰ در فوریه ۱۹۷۲ و لونا ۲۴ در آگوست ۱۹۷۶ میلادی نمونه‌هایی از خاک ماه به زمین برگرداند. در کل ۳۰۱ گرم از خاک ماه به عنوان نمونه در این سه ماموریت به زمین برگردانده شد.
آخرین تلاش روسیه برای فرود روی ماه در سال جاری میلادی (۲۰۲۳) انجام شد. در حقیقت پس از ماموریت لونا ۲۴ در سال ۱۹۷۶ میلادی روسیه ماموریت دیگری به ماه انجام نداد اما در آگوست ۲۰۲۳ میلادی فضاپیمای لونا ۲۵ را به ماه فرستاد. هرچند این عملیات به خوبی پیش رفت و فضاپیما وارد مدار ماه شد اما هنگام تغییر مدار و آماده سازی برای فرود دچار اختلال شد و در نتیجه روی سطح سیاره سقوط کرد.
رقابت آمریکا با روسیه در دسترسی به ماه
کاوشگران اولیه ناسا در ماه شامل چند ماموریت پایونیر، رنجر، سورویور(Surveyor) و لونار اربیتر بوده است. با توجه به اینکه ماموریت‌های مذکور در ابتدای مسیر اکتشافات فضایی انجام شده اند برخی از آنها ناموفق بوده اند. ماموریت‌های مهم ناسا در این زمینه گذر فضاپیمای پایونیر ۴ از کنار ماه در سال ۱۹۵۹، برخورد عمدی فضاپیمای رنجر ۷ روی ماه در سال ۱۹۶۴ و نخستین فرود آرام فضاپیمای سورویور روی سیاره در سال ۱۹۶۶ بوده است. البته باید ماموریت موفقیت آمیز لونار اربیتر در سال ۱۹۶۶ میلادی را به این موارد اضافه کرد.
ماموریت مدارگرد شناسایی ماه(LRO) با هدف ایجاد نقشه از ماه با دقت بالا از سال ۲۰۰۹ میلادی در حال انجام است. این ماموریت یک نقشه کلی از ماه ایجاد کرده که به طور مداوم آپدیت می‌شود زیرا دهانه‌های جدیدی روی سیاره به وجود می آیند و ماموریت‌های جدیدی نیز انجام می‌شوند. LRO به کشف ذخایر یخ در ماه کمک کرد و اکنون نیز به عنوان مسیریاب ۴ ماموریت فرود روی ماه از جمله برنامه آرتمیس فعالیت می‌کند.
تلاش ناسا برای فرود دوباره فضانوردان روی ماه
ناسا مشغول آماده سازی است تا دوباره طی برنامه آرتمیس فضانوردان را به ماه بفرستد. نخستین عملیات بی سرنشین آرتمیس یک در دسامبر ۲۰۲۲ میلادی همراه ۳ مانکن، کیسه‌ای حاوی دانه‌های درختان و چند آزمایش و محموله دیگر و همچنین چندماهواره کیوب ست دور ماه چرخید. قرار است ماموریت آرتمیس ۲ همراه چهار فضانورد در نوامبر ۲۰۲۴ میلادی به دور ماه برود. آرتمیس ۳ نیز در ۲۰۲۵ یا ۲۰۲۶ میلادی انجام می‌شود و قرار است فضاپیمایی همراه موشک استارشیپ اسپیس ایکس در قطب جنوب سیاره فرود آید. ماموریت‌های بعدی این برنامه مربوط به بررسی سطح سیاره و ایجاد ایستگاه‌هایی در مدار ماه به نام «گیت وی» هستند.
در ماموریت آرتمیس یک ۱۰ کیوب ست به فضا فرستاده شدند. این ماهواره‌ها محموله‌های آزمایشی بودند که برخی از آنها به دلایل فنی از کار افتادند. اما در هر حال این ماموریت به خوبی نشان داد چگونه می‌توان فضاپیماهای کوچک را از زمین کنترل کرد.
علاوه بر آن ناسا تصمیم دارد ایستگاه‌های گیت وی فضایی را در اواخر دهه ۲۰۲۰ میلادی با همکاری شرکای بین المللی به ماه بفرستد. همچنین یک ماموریت کیوب ست به عنوان کپستون مشغول آزمایش مداری خاص برای گیت وی است تا ثبات آن را تضمین کند. اگر همه چیز طبق برنامه ریزی پیش برود، مدار گیت وی نزدیک قطب جنوب ماه خواهد بود تا فضانوردان و محموله‌ها را راحت تر به سیاره منتقل کند.
چین ثابت قدم در مسیر ماه
چین ۷ ماموریت برای فتح ماه برنامه ریزی کرد که اولین آنها در سال ۲۰۰۷ میلادی و با پرتاب کاوشگر ماه چانگ یک آغاز شد هدف این ماموریت ایجاد یک نقشه دقیق سه بعدی از ماه بود.
در سال ۲۰۱۳ میلادی چین با کاوشگر یوتو روی سطح ماه فرود آمد. این کاوشگر همراه فضاپیمای چانگ ۳ به ماه فرستاده شد.
سپس این کشور ماموریت چانگ ۴ به ماه را انجام داد و کاوشگر یوت و۲ را برای نخستین بار در بخش دوردست یا تاریک ماه قرار داد. در کل این کشور ۷ ماموریت به ماه انجام داده و تصمیم دارد تا ۲۰۳۰ میلادی فضانورد به این سیاره بفرستد.
هندوستان تازه وارد اما موفق
هندوستان ماموریت چاندرایان -۱ برای ارسال مدارگردی به ماه را در سال ۲۰۰۸ میلادی انجام داد. این مدارگرد تا آگوست ۲۰۰۹ میلادی فعال بود. در نوامبر ۲۰۰۸ میلادی یک کاوشگر که برای برخورد با ماه ساخته شده بود از دل مدارگرد خارج شد و با قطب جنوب ماه برخورد کرد.
دومین تلاش هندوستان برای فرود روی ماه با ماموریت چاندرایان ۲ با شکست مواجه شد و تعویقی در برنامه فضایی این کشور ایجاد کرد. اما در ۲۳ آگوست ۲۰۲۳، مدارگرد چاندرایان -۳ با موفقیت کاوشگر ویکرام و محموله آن، مریخ نورد پراگیان را که در نزدیکی قطب جنوبی ماه فرود آمد، مستقر کرد. بنابراین هند چهارمین کشوری شد که با موفقیت روی ماه فرود آمد.
البته علاوه بر روسیه، آمریکا، چین و هندوستان کشورهای دیگر نیز ماموریت‌هایی به ماه انجام داده اند اما تاکنون هیچ یک روی ماه فرود نیامده اند. در این میان و در آستانه موفقیت هندوستان در ماموریتی مشابه ژاپن نیز اعلام کرد قصد دارد لندری به ماه بفرستد. البته این ماموریت تاکنون دوبار به دلیل شرایط نامساعد آب وهوایی به تعویق افتاده است.
از آنجا که ماه نزدیک ترین همسایه زمین در جهان به حساب می‌آید، طبیعی است که هدف بسیاری از ماموریت‌های فضایی کشورهای مختلف جهان باشد. اکتشاف ماه از زمانیکه نخستین کاوشگر ماه روسیه روی آن فرود آمد یا نخستین فضانوردان آمریکایی پا روی خاک آن گذاشتند، بسیار تغییر کرده است.
اکنون انسان وارد عصری می‌شود که هدف محققان ساختن شهرک‌هایی روی این سیاره در دهه آتی است. این امر نیازمند همکاری بین المللی بین کشورها و به اشتراک گذاری منابع، فناوری‌ها و تجربیات است.