درسپتامبر سال 1960 دولت عراق کشورهای ایران، کویت ، عربستان سعودی و ونزوئلا را به اجلاسی در بغداد دعوت کرد تا درمورد کاهش قیمت نفت خام به مذاکره بپردازد و درنتیجه این مذاکرات بود که اوپک با هدف یکپارچه سازی و هماهنگ کردن سیاست های ناظر بر نفت کشورهای عضو تاسیس شد.
ایران، عراق ، کویت ، عربستان سعودی و ونزوئلا از اعضای اولیه اوپک بودند که در سپتامبر سال 1960 به این سازمان پیوستند اما این سازمان بین سال های 1960 تا 1975 گسترش یافت و قطر در دسامبرسال 1961 ، اندونزی در دسامبر سال 1962،لیبی در1962 ،امارات متحده عربی در سال 1967 ، الجزایردر1969 و نیجریه نیز در سال 1971 به این سازمان پیوستند.
اکوادورو گابن نیز بعدها به عضویت این سازمان درآمدند که اکوادور در دسامبر سال 1992 و گابن نیز در سال 1995 از جمع این کشورها خارج شدند که براساس تصمیم امروز اوپک ، کشور اکوادور دوباره به این سازمان پیوست و تعداد اعضا این سازمان را به 13 عضو افزایش داد.
اگرچه عراق همچنان یکی از اعضای اوپک محسوب می شود اما تولیدات نفتی این کشور از مارس 1998 جزسهام مورد توافق اوپک قرار نداشته است .
این سازمان از سال 1965 در وین مستقر بوده و حق عضویت آن سالانه 5 میلیون دلار است و زبان رسمی آن علیرغم اینکه اکثر کشورهای آن عرب هستند انگلیسی است.
تخمین و برآوردهای آژانس بین المللی انرژی حاکی از آن است که یازده عضو فعلی اوپک تولید کننده 40 درصد از نفت جهان هستندو دوسوم یا به عبارتی 65 درصد از ذخایر نفتی شناخته شده جهان در این کشورها واقع است.
امنیت عرضه هدف از تاسیس اوپک
هدف اصلی این سازمان آنچنان که در اساسنامه آن آمده ، هماهنگی و یکپارچه سازی سیاست های نفت کشورهای عضو، طرااحی شیوه هایی برای تامین منافع به منظور تضمین ثبات قیمت نفت در بازار نفت بین المللی برای از بین بردن نوسانات مضرو غیرضروری ، توجه به ایجاد درآمدثابت برای کشورهای عضو و تولید کننده ، تامین نفت کشورهای مصرف کننده به صورت کارآمد، مقرون به صرفه و همیشگی با بازده مناسب و منصفانه برای آنهایی که در این صنعت سرمایه گذاری می کنند.
امنیت عرضه نفت خام امروز به یک نگرانی بزرگ برای کشورهای بزرگ مصرف کننده نفت و گاز تبدیل شده است درحالی که کشورهای عضو اوپک دوسوم یا به عبارتی 65 درصد از ذخایر جهان را در خود جای داده اند ، آمریکا به تنهایی 3 درصد، اروپا 21 درصد ، ژاپن فاقد هرگونه ذخایر نفت از ذخایر نفت جهان را دارند تدرنتیجه نگرانی مصرف کنندگان بزرگ در کشورهای پیشرفته صنعتی در مورد امنیت عرضه نفت خام در آینده کاملا منطقی است .
درنتیجه درصورت عدم همکاری اوپک در تنظیم بازار،کشورهای صنعتی پیشرفته با مسئله عدم امنیت عرضه بالقوه انرژی در آینده روبرو خواهندشد به عبارتی دیگرهمکاری اوپک در تامین عرضه نفت خام به مقدار کافی برای مصارف آینده، شرط لازم در تحقق امنیت عرضه برای کشورهای صنعتی پیشرفته محسوب می شود.
به عبارتی اوپک تنها نهادی است که می تواند بحران های ناشی از عرضه و قیمت را در بازار جهانی نفت به نحو موثری مدیریت کند و در وضعیت فعلی و تا آینده قابل پیش بینی کشورهای بزرگ صنعتی نمی توانند بدون اوپک به هدف اصلی خود یعنی تنوع بخشی به عرضه برای تامین امنیت عرضه برسند.
میزان تولید و سهمیه کشورهای عضو اوپک
براساس آمار منتشره در سال 2006 میزان سهمیه و توان تولید اعضای سازمان اوپک نشان از توان بالای تولید آنها در تامین نیاز مصرف کنندگان دارد. براساس آخرین آمار منتشره میزان سهمیه ، ظرفیت و تولید کشورهای عضو اوپک به شرح زیر است:
براساس آمار منتشره ، میزان سهمیه کشور الجزایر درسازمان اوپک 894 هزار بشکه در روزو این کشور برای تولید نفت یک میلیون و 430 هزاربشکه در روز است درحالی که این کشور روزانه یک میلیون و 360 هزاربشکه نفت تولید می کند.
آنگولا از دیگر کشورهای عضو این سازمان با ظرفیت روزانه یک میلیون و 490 هزاربشکه ، درروز توان تولید همین میزان نفت را نیزز دارد ، اندونزی نیز در سازمان کشورهای تولید کننده نفت دارای سهمیه یک میلیون و 450 هزار بشکه ای است درصورتی که ظرفیت و حجم بالقوه این کشور 860 و توان تولید این کشور نیز860 هزاربشکه در روز است.
ایران به عنوان د ومین کشور بزرگ تولید کننده اوپک، دارای سهمیه 4 میلیون و 110 هزاربشکه ای در روز در این سازمان است در صورتی که به گزارش مسئولان وزارت نفت توان تولید و ظرفیت ایران برای برداشت نفت بیش از 4 میلیون و 200 هزاربشکه در روز است این درحالی است که آمار ثانویه خبر از ظرفیت بالقوه و بالفعل این کشور برای تولید نفت به میزان سه میلیون و 750 هزاربشکه می دهند.
کویت نیز دارای سهمیه دومیلیون و 247 هزار بشکه ای در اوپک ، با ظرفیت دومیلیون و 600 هزاربشکه و تولید دومیلیون و 500 هزاربشکه در روز، لیبی نیز با یک میلیون و500 هزاربشکه سهمیه در اوپک ، هم اکنون روزانه د یک میلیون و 650 هزاربشکه نفت در روزتولید می کند در صورتی که ظرفیت این کشور در روز یک میلیون و 700 هزاربشکه است . سهمیه نیجریه در سازمان اوپک روزانه دومیلیون و 306 هزاربشکه است اما میزان تولید و ظرفیت این کشور دومیلیون و 250 هزاربشکه در روز، عربستان نیزدر اوپک دارای سهمیه ای به میزان 10 میلیون و 99 بشکه است اما میزان ظرفیت این کشور بیش از ده و نیم میلیون بشکه در روز و میزان تولید این کشورنیز 8 میلیون و 800 هزاربشکه روزانه است.
سهمیه امارات در سازمان تولید کنندگان نفت دومیلیون و 444 هزاربشکه در روز است درحالی که میزان تولید این کشور دومیلیون و 500 هزاربشکه در روز و ظرفیت این کشور دومیلیون و 600 هزار بشکه و ونزوئلا نیز با سهمیه سه میلیون و 233 هزاربشکه ای در روز ، توان تولدی دومیلیون و 340 هزار بشکه نفت را روزانه دارد.
توان تولید کشور اکوادور نیز روزانه 500 هزار بشکه نفت است.
اگرچه آمار تولید و سهمیه اوپک با توجه به سیاست های این سازمان درجهت حفظ قیمت و تعادل در بازار و عرضه و تقاضا تغییر می کند اما نکته قابل توجه این است که امروز حجم زیادی از نیازهای بازار نفت دنیا توسط اوپک پاسخ داده می شود چرا که کشورهای غیر عضو در سال های جاری دیگر مثل گذشته از توان بالایی برای تولید نفت برخوردار نیستند و بخش اعظمی از فشار نیاز بازار بردوش اوپک افتاده است.
جلسات اوپک
اوپک تاکنون بیش از 145 جلسه با حضور اعضای خود برگزار کرده و در آن به بررسی سیسات های بازار، عوامل بنیادین و ... پرداخته است.
آخرین اجلاس یا 145 نشست این سازمان درشهریورماه گذشته در وین برگزار شد و در این اجلاس تصمیم گرفته شد میزان تولید کشورهای عضو به دلیل رشد روز افزون قیمت نفت به دلایلی غیر از عوامل بنیادین از 10 آبان ماه 500 هزاربشکه درروز افزایش یابد که سهم ایران از این میزان 70 هزاربشکه است.
به دنبال این تصمیم بسیاری از منابع ثانویه اعلام کردند از این تاریخ میزان تولید نفت ایران به 3 میلیون و 800 هزاربشکه در روز می رسد درصورتی که مقامات ایرانی می گویند این میزان بسیار کم بوده و ایران از توان بیشتری برای تولید نفت برخوردار است.
دبیرکلی
دبیرکلی اوپک از مهمترین موضوعاتی است که تقریبا اعضای اوپک کمتر بر سرآن به توافق می رسند.این کرسی تا کنون تنها یک بار به ایران اختصاص یافته و آن هم از سال 1961 تا 1964 به دبیرکلی فواد روحانی بوده است. از این تاریخ به بعدهیچ گاه کشورهای عضو اجازه کسب این کرسی را توسط ایران نداده اند.