خبرگزاری مهر، گروه استانها: در جاده راور به دیهوک در نزدیکی روستای نایبند روستایی به نام چهل پایه وجود دارد که کاروانسرای به نام چهل پایه هم جزئی از همین روستا است. میراثی کهن که به واسطه ثبت جهانی آن در فهرست میراث جهانی یونسکو این روزها برای مردم آشناتر شده است.
از آنجایی کاروانسرای چهل پایه در جنوبی ترین منطقه شهرستان طبس، در نزدیکی روستای نایبند، بخش دیهوک و در مسیر جاده کرمان به دیهوک قرار دارد و در گذشته شهرهای جنوبی کشور را به خراسان وصل می‌کرد، مسافران زیادی که قصد زیارت امام رضا (ع) را داشتند از این جاده گذر می‌کردند
این کاروانسرا مربوط به دوره قاجاریه بوده و شامل هشتی ورودی، حیاط، بارانداز یا شترخان و حجره‌هایی در اطراف حیاط شاه‌نشین و چهار برج در نمای بیرونی است.
در مجاورت بنا فضاهای با ارزش دیگری مانند حوض انبار، پایاب، آب انبار، مردخانه و برج نگهبانی وجود دارد که هر یک دارای ویژگی‌های معماری و تاریخی هستند.
معماری اصیل ایرانی در کاروانسرای چهل پایه
در این بنا ویژگی‌های مهمی از یک معماری اصلی ایرانی را مشاهده خواهید کرد. این کاروانسرا یک سازه چهارگوش بوده و هر یک از ضلع‌های آن دارای ۵۲ متر طول می‌باشد. ویژگی‌های بارزی در این سازه به چشم می‌خورند که می‌توانید آن را مشاهده نمائید.
این بنا درون دره‌ای به همین نام جای گرفته که در کنار آن چاه آبی نیز قرار دارد. این نام از ستون‌های سنگی راهنما در مسیر گرفته شده که تعداد قابل توجهی داشته‌اند و شاید در ابتدا تعداد این ستون‌ها ۴۰ مورد بوده است.
اشاره‌ای به معماری کاروانسرا
کاروانسرای چهل پایه علاوه بر ارزش‌های معماری و قدمت تاریخی، در کنار بناهای همجوار خود شامل، آب انبار، برج دیده بانی، کوره آجرپزی در یک مجموعه آثار تاریخی جای گرفته است.
کاروانسرای چهل پایه با پلان چهار ایوانی مربع شکل نمونه‌ای خاص از کاروانسراهای دوره صفوی است که باتوجه به اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه الگوی اقامت در آن متفاوت است.
بطوری که فضای اقامتی در این کاروانسرا به ایوانچه‌های دورتادور حیاط، ایوانچه‌های نمای ورودی و داخل شترخان محدود می‌شود و تعداد حجره‌های اقامتی آن بسیار محدود است.
کاروانسرای چهل پایه توسط یکی از بزرگان منطقه بم بنام احتشام سلیمان خان بهجه الدوله بنا شده است. افضل الملک در کتاب خود از اقدامات سلیمان خان جهت احداث کاروانسرا و بناهای خدماتی پیرامون آن به منظور رفاه و آسایش کاروانیان و زوار یاد کرده است.
بناهایی ارزشمند از منظر پژوهشی
این اثر ارزشمند در سال ۱۳۹۹ به شماره ۳۳۱۵۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و در شهریورماه سال جاری در کنار کاروانسرای خان، ده محمد و کاروانسرای سرایان در خراسان جنوبی و ۵۰ کاروانسرای دیگر کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
هر کدام از کاروانسراهای ثبت شده در خور پژوهش و مطالعه از منظر معماری و تاریخی هستند. این بنا هزار و ۶۰۰ مترمربع مساحت داشته و بر اساس بررسی‌های باستانشناسی و شواهد معماری به دوره قاجاریه تعلق دارد. اجزای اصلی این اثر شامل سردر و هشتی ورودی، حیاط، برج، اصطبل، و تاقنماهای حیاط است.