خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: ونزوئلا یکی از مهم‌ترین کشورهای منطقه آمریکای لاتین است که از سال ۱۹۹۸ و با روی کار آمدن هوگو چاوز به عنوان رئیس جمهور رویکرد خود را بر خروج از مدار آمریکا در آمریکای لاتین و دستیابی به رشد اقتصادی بر مبنای فروش نفت (دیپلماسی نفتی) سامان داد.
ونزوئلا در این دوره در پی گسترش روابط با ایران، چین و روسیه برآمد. ایران نیز از ابتدای دولت احمدی‌نژاد بر مبنای گسترش روابط با کشورهای جهان سوم و ایفای نقش در حیات خلوت آمریکا روابط با ونزوئلا را گسترش بخشید. هر چند روابط دو کشور از سال ۲۰۰۵ تا امروز با شدت و ضعف استمرار یافت، اما تشدید بحران اقتصادی و تورم در ونزوئلا باعث شد تا دولت این کشور تغییراتی در سیاست خارجی به ویژه کاهش تنش با آمریکا را در دستور کار قرار دهد.
نیکلاس مادورو رئیس جمهور ونزوئلا در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که خواستار کاهش تنش با آمریکا است و تلاش می‌کند تا با دولت بایدن برای کاهش تنش دیپلماتیک و تجاری در چارچوب احترام متقابل مذاکره کند. این سیاست نهایتاً به کاهش اندک تحریم‌های آمریکا منجر شد و برخی شرکت‌های نفتی آمریکایی اجازه فعالیت در صنعت نفت ونزوئلا را یافتند. در این شرایط نکته قابل توجه چرخش ونزوئلا به سمت آمریکا و تأثیر آن در روابط این کشور با ایران است.
روابط ایران و ونزوئلا
روابط ایران و ونزوئلا از سال ۲۰۰۵ با روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد گسترش یافت. حاکمان جدید آمریکای لاتین به دلیل سال‌ها تجربه استعمار غرب از وجه ضداستکباری بالایی مشابه ماهیت انقلاب اسلامی برخوردار هستند. همچنین افزایش فشارهای آمریکا سیاست‌گذاران ایران را به این باور رساند که آمریکای لاتین به دلیل حضور فعال در مجامع بین‌المللی، قرارگیری در مجاورت آمریکا، بازارهای صادراتی، منابع طبیعی بالا و فرصت سرمایه‌گذاری می‌تواند منبع مناسبی برای بسط فعالیت دیپلماتیک و اقتصادی ایران باشد.
روابط ایران و ونزوئلا نیز از منظرهای بالا قابل ادراک است. اطلاق عناوینی مانند «برادر» توسط رؤسای جمهور دو کشور، حمایت ونزوئلا از حق هسته‌ای ایران، سرمایه‌گذاری هنگفت ایران در پروژه‌های ونزوئلا، برقراری خط هواپیمایی تهران - دمشق – کاراکاس، حذف روادید برای اتباع ایرانی و اظهارات روسای جمهور دو کشور در مورد مناسبات مشترک همگی به بسط روابط منجر شد.
روابط ایران و ونزوئلا در دوره اول روحانی به دلیل اولویت توافق هسته‌ای برای دولت پیشرفت چندانی نیافت اما پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، دولت مجدداً به سوی گسترش روابط با کاراکاس حرکت کرد. ایران در می ۲۰۲۰ با ارسال پنج نفتکش با ظرفیت حدود ۶۰ میلیون گالن بنزین تصفیه شده به کاراکاس، در تلاش برای به چالش کشیدن تحریم‌های آمریکا علیه ونزوئلا برآمد. صادرات غیرنفتی ایران به ونزوئلا در بازه مارس ۲۰۲۲ تا مارس ۲۰۲۳ به ۱۱۸ میلیون دلار رسید. در عین حال مهم‌ترین رویداد بین دو کشور در دوره جدید امضای توافق راهبردی همکاری‌های بیست ساله بین دو کشور در سفر نیکلاس مادورو به ایران در سال ۲۰۲۲ بود.
سیاست تحریمی آمریکا علیه ونزوئلا
روابط بین ونزوئلا و ایالات متحده در دو دهه گذشته همراه با چالش‌ها و نوسان‌هایی همراه بوده است. در سال ۲۰۰۷ هم زمان با اوج قدرت چاوز در ونزوئلا ملی شدن صنعت نفت در این کشور منجر به خروج شرکت آمریکایی اکسون موبیل از این کشور شد. این شرکت به وسیله شکایت‌هایی در کشورهای انگلیس، هلند و آمریکا موفق به مسدودسازی ۱۲ میلیارد دلار از دارایی‌های شرکت نفت دولتی ونزوئلا شد.
نکته قابل توجه این است که در این دوره تجارت با ایالات متحده حدود ۵۰ درصد کل تجارت ونزوئلا را تشکیل می‌داد. روابط تجاری و سرمایه‌گذاری و همچنین همکاری در مبارزه با تولید و ترانزیت مواد مخدر از جنبه‌های همکاری دو کشور در طول این سال‌ها بوده است.
مهم‌ترین جنبه چالش‌برانگیز روابط بین واشنگتن و کاراکاس در حوزه اقتصاد است. آمریکا از سال ۲۰۱۷ بیش از ۳۵۰ تحریم مرتبط با ونزوئلا را بر اساس دستورات اجرایی مختلف تعیین کرد. در آگوست ۲۰۱۹ ترامپ رئیس جمهور آمریکا دستور مسدودسازی کلیه اموال و منافع دولت ونزوئلا در ایالات متحده را صادر نمود. آمریکا همچنین تحریم‌های گسترده‌ای را علیه دولت مادورو پس از انتخاب به عنوان رئیس جمهور ونزوئلا به دلیل فساد گسترده، سوء مدیریت اقتصادی، تصاحب غیردموکراتیک قدرت و نقض هنجارهای بین‌المللی حقوق بشر اعمال کرده است. آمریکا همچنین در ۱۲ مارس ۲۰۱۹ عملیات سفارت خود را در کاراکاس به حالت تعلیق درآورد.
با این حال هم‌زمان با سیاست‌های اقتصادی جدید دولت ونزوئلا از سال ۲۰۲۱، تغییرات در سیاست خارجی نیز در دستور کار قرار گرفت. دولت مادورو در کنار سیاست‌های کاهش کنترل ارز، کاهش محدودیت واردات و تشویق غیررسمی دلاری‌سازی مبادلات، سعی کرد با کاهش تنش با آمریکا در راستای کاهش فشار تحریم‌ها و افزایش صادرات نفت گام بردارد. مادورو در ژوئن ۲۰۲۱ اظهار کرد که ونزوئلا انتظار دارد آمریکا سیاست تحریم‌های خود را که سال‌هاست ادامه دارد، کاهش دهد: «زمان آن رسیده که یک معامله انجام شود. ونزوئلا به سرزمین فرصت‌ها تبدیل خواهد شد. از سرمایه‌گذاران آمریکایی دعوت می‌کنم که عقب نمانند. امیدوارم بتوانیم راهی برای عادی‌سازی روابط میان دو کشور پیدا کنیم.»
بهره‌گیری مادورو از توان داخلی و تحول ساختاری
بعد از آغاز عملیات ویژه روسیه در اوکراین و کاهش در صادرات نفت در بازارهای جهانی انرژی، دولت بایدن تصمیم گرفت در ازای ادامه گفتگو بین رئیس جمهور نیکلاس مادورو و مخالفان داخلی، تحریم‌های ونزوئلا را کاهش دهد. لغو تحریم‌ها به شرکت نفتی شورون آمریکا اجازه داد تا همکاری خود با دولت ونزوئلا را در مورد شرایط مجوز و فعالیت با شرکت نفت دولتی ونزوئلا از سر بگیرد. در همین راستا مقامات آمریکا در مارس ۲۰۲۲ با سفر به ونزوئلا، تلاش مضاعفی را برای منزوی کردن روسیه در پی حمله به اوکراین آغاز کردند. نتیجه ملموس این دیدار تلاش آمریکا برای دوری مادورو از پوتین و آزادی دو زندانی آمریکایی در ونزوئلا بود.
در واقع آمریکا تلاش کرد در عوض افزایش محدودیت‌ها علیه صنعت انرژی روسیه که قیمت جهان انرژی را افزایش داد، ونزوئلا را وارد بازار انرژی کند. از سوی دیگر بخش بزرگی از تحریم‌های آمریکا علیه ونزوئلا به دلیل موضوع منازعه داخلی بین دولت مادورو و گوایدو رهبر مخالفان از سال ۲۰۱۸ بود. توافق مادرو با مخالفان در نوامبر ۲۰۲۲ موجب شد تا سه میلیارد دلار از منابع بلوکه شده این کشور را آزاد و زیر نظر سازمان ملل در داخل ونزوئلا برای استفاده در امور بهداشت و غذا قرار دهد. در واقع مادرو به عنوان کشور دارنده بزرگترین منابع نفتی در جهان توانست توان خود را به رخ آمریکا بکشد و در یک معادله برد – برد با آمریکا قرار گیرد.
استمرار روابط ونزوئلا و ایران
به رغم تلاش‌های ونزوئلا برای کاهش سطح تنش با آمریکا، با این حال روابط این کشور با ایران همچنان استمرار خواهد داشت. به طور کلی رویکرد جدید مادورو در سیاست خارجی حاکی از چندجانبه‌گرایی در سطح کلان است. که می‌توان قابلیت هم زمان ارتباط با ایران و کاهش تنش با آمریکا را در اختیار کاراکاس قرار دهد. نخستین دلیل این موضوع توافق راهبردی بیست ساله دو کشور در سال ۲۰۲۲ است که فرصت استمرار روابط را مهیا می‌کند. موضوع بعدی اعتقاد دولت سوسیالیستی دولت ونزوئلا به تلاش دولت آمریکا برای باقی ماندن در راس هرم قدرت جهانی است. مادورو در سفر می ۲۰۲۲ به ایران در این مورد اظهار کرد: «جنگ در اوکراین، فقط یک جنگ نظامی داخلی نیست، بلکه یک جنگ جهانی و اقتصادی و دارای اثرات سیاسی و دیپلماتیک است. تنها چیزی که نخبگان آمریکا و اروپا می‌بینند، حرص و ولع این کشورها برای انتقام‌گیری از روسیه است.»
این موضوع در سخنرانی اخیر ایوان گیل وزیر امور خارجه ونزوئلا در مجمع عمومی سازمان ملل و ارائه طرح چندجانبه‌گرایی فراگیر و لزوم چندقطبی کردن جهان برای مقابله با چالش‌های جهانی بروز یافت. گیل در سخنرانی خود ضمن تاکید بر اصلاح سازمان ملل برای تبدیل آن به یک نهاد دموکراتیک که همه اعضا در آن نظر داشته باشند، لزوم اصلاحات شورای امنیت برای اصلاح عدم تعادل‌های تاریخی را یادآور شد و گفت: «بحران‌های کنونی رهبری جهانی از جمله در سازمان ملل، همراه با قطبی شدن جهان، تهدیدی برای تحکیم ذهنیت جنگ سرد در روابط بین‌الملل است. تحریم‌ها نقض گسترده حقوق بشر برای میلیون‌ها نفر است و توسط کسانی اعمال می‌شود که خود را مدافعان حقوق بشر معرفی می‌کنند.» او همچنین پیشنهاد ایجاد منطقه عاری از اقدامات اجباری یک‌جانبه را ارائه داد که در آن کشورها می‌توانند تراکنش‌های مالی و پرداخت‌های بین بانکی را بدون خطرات موانع خودسرانه قدرت‌های غربی انجام دهند
نتیجه
مادورو رئیس جمهور ونزوئلا برای مقابله با بحران اقتصادی و ابرتورم در اقتصاد این کشور، از سال ۲۰۲۱ در قالب یک رویکرد چندجانبه به دنبال مذاکره با مخالفان داخلی و بهره‌گیری از فرصت جنگ اوکراین برآمد و تمایل خود را در کاهش تنش با آمریکا اعلام کرده است. در عین حال این موضوع را نمی‌توان به عنوان تحولی راهبردی در روابط کاراکاس – تهران در نظر گرفت. چه اینکه از یک طرف علقه‌های ضداستعماری و تلاش برای ایجاد جهان چندقطبی در مقابله با نقش آمریکا، همچنان بر سیاست خارجی این کشور حاکم است. از طرف دیگر نیز آمریکا بخش اندکی از تحریم‌های این کشور را تعلیق کرده است.
سجاد مرادی کلارده؛ پژوهشگر حوزه بین‌الملل