خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: ایران و بلاروس طی سه دهه اخیر روابطی با فراز و فرود را تجربه کرده‌اند. بلاروس از جمله کشورهای دوستی است که دوره تحریم‌های ایران تا سال ۲۰۱۵، همکاری و همراهی قابل قبولی با ایران بخصوص در عرصه بین‌المللی و نهادهای فراملی داشته‌است.
با این حال سران مینسک با توجه به رویکرد سیاست خارجی خود بعد از سال ۲۰۱۵ و تلاش این کشور برای نزدیکی به اروپا و حل مشکلات خود با آمریکا در دوره تحریم‌های پسابرجام، جانب احتیاط را در روابط اقتصادی با ایران برگزیده و حجم روابط دو کشور به شدت کاهش یافت.
بنابراین طی یک دهه اخیر علی رغم توسعه روزافزون روابط سیاسی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری بلاروس بخصوص در عرصه‌های بین‌المللی، روابط اقتصادی و تجاری دو کشور به موازات روابط سیاسی و متناسب با ظرفیت‌های اقتصادی موجود توسعه نیافت و آهنگ رشد آن کند بود. حال این پرسش به ذهن می‌رسد که چرا سران مینسک به سمت توسعه روابط با ایران خیز برداشته‌اند؟
چرا بازار ایران برای بلاروس جذاب شد؟
پس از اوت ۲۰۲۰ و برقراری رژیم تحریم‌های متعدد و بسته‌های تحریمی علیه مقامات، نهادها و نیز مؤسسات مالی، بانکی و اقتصادی این کشور، تغییراتی در سیاست خارجی بلاروس صورت گرفته‌است.
همزمان با تنگناهای اقتصادی و نزدیکی قابل توجه مینسک به روسیه به نظر می‌رسد بلاروس تحت تأثیر انزوای سیاسی- اقتصادی قرار دارد و نسبت به توسعه روابط با تهران در جنبه‌های سیاسی و اقتصادی مشتاق‌تر از گذشته است.
افزایش حجم سفرهای مقامات بلاروسی به تهران از قبیل سفر رییس جمهور، وزیر امور خارجه و نخست وزیر این کشور به همراه ۶ وزیر و معاونان وزیر و نیز چندین رییس کمیته دولتی و نهادهای ذیربط سیاسی و اقتصادی و رییس کنسرسیوم نفت بلاروس در این راستا قابل ارزیابی است.
همچنین اعزام ۱۷ هیأت اقتصادی، صنعتی، تجاری و بانکی بلاروس به تهران طی ۶ ماه آخر سال ۱۴۰۱ حاکی از برنامه‌ریزی این کشور برای توسعه همه‌جانبه روابط با ایران بخصوص در عرصه اقتصادی است.
از طرفی بازار ایران برای بلاروس جذاب است و از نگاه کارشناسان، این کشور بعد از بسته شدن بازارهای اروپا برای محصولات و کالاهای خود به به دلیل تحریم‌ها دنبال بازارهای جدید مسیرهای ترانزیتی صادرات کالای تولیدی و تأمین مایحتاج خود به همکاری اقتصادی تجاری با ایران ابراز علاقه‌مندی بیشتری کرده‌است از جمله در زمینه‌های تجاری، صنایع سنگین، خودروسازی، ترانزیت کالا، همکاری‌های فنی، نظامی، مبادلات محصولات، کشاورزی و صنایع سبک.
جذابیت‌های بازار بلاروس برای ایران و گام بلند دولت سیزدهم
نگاه آماری به برخی تولیدات بلاروس از اهمیت بازارهای این کشور پرده برمی‌دارد؛ کشوری که تولید ۳۰ درصد دامپتراک جهان (دومین صادر کننده کمپرسی‌های سنگین جهان در سال ۲۰۱۷)، ۱۷ درصد کمباین جهان، ۶ درصد تراکتور جهان، ۱۶ درصد شیر و فرآورده‌های لبنی جهان (سومین تولیدکننده بزرگ کَره و چهارمین تولید کننده شیرِکامل جهان) را به خود اختصاص داده‌است.
افزون بر آن، بلاروس سومین صادرکننده کنف جهان و نیز هجدهمین صادرکننده بزرگ سلاح در کره خاکی به شمار می‌رود. ضمن اینکه کشور مزبور دارای تولیدات متنوع نرم‌افزاری از جمله نرم‌افزارهای بانکی و مالی است. لازم به ذکر است که مهمترین محصولات کشاورزی بلاروس برخی از انواع غلات، سیب زمینی، سبزیجات، چغندر قند، کتان، انواع فرآورده‌های لبنی و گوشت گاو است.
بنابراین جمهوری اسلامی ایران همواره نگاه ویژه‌ای به همکاری با بلاروس داشته‌است که اوج آن را می‌توان در دولت سیزدهم آشکار دید. خروجی شانزدهمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران با بلاروس که چند روز پیش (دوشنبه ۱۷ مهر) به ریاست وزیر صنعت، معدن و تجارت کشورمان برگزار شد از روند رو به تعمیق همگرایی اقتصادی نشان داشت.
این اجلاس کمیسیون مشترک ایران با بلاروس با ریاست «عباس علی‌آبادی» وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران و با حضور «الکساندر راگوژنیک» وزیر صنعت جمهوری بلاروس، «ایوان اسملگین» معاون وزیر کشاورزی و خواربار، «دمیتری کالتسوف» سفیر و نیز «دنیس ازدوروف» رایزن بازرگانی این کشور در تهران برگزار شد.
در این اجلاس که «مهدی ضیغمی» رییس سازمان توسعه تجارت، «سیدمحمد موسوی» معاون صنایع ماشین‌آلات و تجهیزات، «رضا محتشمی‌پور» معاون معادن و فراوری مواد، «منوچهر منطقی» معاون صنایع حمل و نقل و جمعی از مدیران و معاونان وزارت صمت و سازمان توسعه تجارت ایران و مدیران تجاری، اقتصادی، کشاورزی و حمل و نقل و مدیران شرکت‌های فعال در این حوزه‌ها از کشور بلاروس هم در آن حضور داشتند، طرفین درباره توسعه همکاری‌های تجاری و اقتصادی میان دو کشور به بحث و تبادل نظر پرداختند.
توسعه همکاری‌ها در حوزه‌های صادرات و واردات محصولات و تجهیزات کشاورزی، ماشین‌آلات معدنی و حمل و نقل عمومی، دارو و تجهیزات پزشکی، محصولات پتروشیمی و زمینه‌هایی ورزشی از مهمترین موضوعات مطرح شده در این نشست میان مسؤولان ارشد دو کشور بود. در پایان این جلسه، سند یادداشت تفاهم شانزدهمین اجلاس کمیسیون همکاری‌های اقتصادی مشترک ایران با بلاروس توسط وزیر صنعت، معدن و تجارت کشورمان و وزیر صنعت جمهوری بلاروس به امضا رسید.
پیشتر نیز میانه شهریورماه پارسال چندین توافق در جریان سفر هیأت ۲۵ نفره تجاری و اقتصادی بلاروس به کشورمان انجام گرفت که برخی از این توافقات عبارت بودند از «توافق برای ساخت مشترک کمباین و تراکتور و ماشین آلات کشاورزی»، «همکاری شرکت‌های ذیربط در زمینه متالوژی، میکرو الکترونیک و لوازم الکتریکی خانگی»، «توافق درباره تولید مشترک داروهای بلاروسی در ایران و همکاری تولید محصولات دارویی و تجهیزات پزشکی توسط طرف ذیربط بلاروسی» و غیره.
افزون بر موارد مذکور، توافقات و اسناد همکاری دیگری نیز در دولت سیزدهم بین ایران و بلاروس امضا شده‌است که امضای سند همکاری صندوق ضمانت صادرات ایران با بل اگزیم گارانت بلاروس جهت صدور بیمه نامه‌های صادراتی برای تجار ایرانی و بلاروسی در آذرماه پارسال از آن جمله است.
اسفندماه پارسال هم توافقات چشمگیری بعد از رایزنی مقامات دو کشور در تهران به امضا رسید که امضای نقشه راه جامع همکاری‌های اقتصادی، تجاری و صنعتی دو کشور توسط رؤسای محترم جمهور ایران و بلاروس مهمترین آن به شمار می‌رفت. علاوه بر آن، سند یادداشت تفاهم همکاری دو کشور در زمینه تهاتر کالا و نیز موافقتنامه همکاری در زمینه قرنطینه گیاهی و حفظ نباتات در همان ماه به امضا رسید.
حجم مبادلات پایین تهران- مینسک و موانع موجود
دولت سیزدهم در حالی برای تعمیق همگرایی اقتصادی با بلاروس خیز برداشته‌است که آمارها از حجم پایین مبادلات تجاری در سال‌های اخیر نشان دارد.
تجارت دو کشور در سال ۲۰۲۱، با احتساب رشد ۴۰ درصدی، معادل ۳۰ میلیون دلار بوده‌است. بر اساس آمار گمرک ایران در سال ۲۰۲۲، حجم تجارت دو کشور معادل ۵۰ میلیون دلار بوده که از این مقدار ۱۵ تا ۲۰ میلیون دلار صادرات ایران و ۳۵ میلیون دلار واردات ایران بوده‌است.
رؤسای جمهور ایران و بلاروس اما اهداف بالاتری را دنبال می‌کنند و از نگاه آنان، حجم مبادلات حداقل باید دو برابر میزان کنونی باشد. آنها سال گذشته در تهران هشت سند همکاری در حوزه‌های مختلف تجاری، حمل و نقل، کشاورزی و فرهنگی به امضا رساندند که رسیدن به حجم تجارت سالانه ۱۰۰ میلیون دلار، از مهمترین محورهای ترسیم شد.
بسیاری از کارشناسان نیز بر این باورند از ظرفیت‌های دو کشور به نحو مطلوب استفاده نشده‌است. با توجه به مراودات انجام شده میان مقامات دو کشور به نظر می‌رسد بلاروس مصمم است تا همکاری‌های خود با ایران را در تمامی جنبه‌ها افزایش دهد. این عزم تا حدود زیادی میان سران دو کشور هم دیده می‌شود.
در این میان اما یک سری موانعی وجود دارد که مهمترین مشکلات و موانع در توسعه مناسبات تجاری با کشور بلاروس عبارتند از: فعال نبودن پرواز مسافری مستقیم، قوانین دست و پاگیر مربوط به تجارت در بلاروس، مشکلات مربوط به صدور روادید برای تجار، عدم وجود اتاق بازرگانی مشترک، عدم تأسیس مرکز تجاری در بلاروس، عدم حضور تشکل‌های صادراتی و شرکت‌های بزرگ ایرانی در بلاروس، تحریم بانک‌های ایرانی و مشکلات در نقل و انتقال پول و در نهایت سختگیری و زمان بر بودن ثبت دارو در کشور بلاروس.
نتیجه
در چند سال اخیر دست‌کم سه مؤلفه در جهت‌گیری ایران و بلاروس به سمت ترمیم و تعمیق مناسبات اقتصادی نقش داشته‌اند. نخست بحران سیاسی داخلی در بلاروس، دوم بحران اوکراین و سیل تحریم‌های غربی علیه بلاروس و سوم روی کار آمدن دولت سیزدهم در ایران که نگاه توازن‌بخش به جهان داشت را می‌توان سه رخداد تحول‌بخش در قبال روابط تهران- مینسک دانست.
با بروز بحران داخلی در بلاروس به اتهام تقلب در انتخابات ریاست جمهوری در اوت ۲۰۲۰ و متعاقب آن بروز تنش بین بلاروس با کشورهای غربی بخصوص اتحادیه اروپا در مساله اوکراین، موجی از تحریم‌های سیاسی و اقتصادی روانه مینسک شد. بنابراین احتیاطی که سران بلاروس طی دوره کارزار فشار حداکثری در روابط اقتصادی خود با تهران لحاظ کرده بودند با بحران اوکراین و تحریم خود این کشور از سوی غرب رنگ باخت.
از سوی دیگر در ایران دولتی روی کار آمد که به جای چیدن تمامی تخم‌مرغ‌ها در سبد اروپا و آمریکا، نگاه ویژه‌ای به همسایگان و کشورهای آسیایی داشت و همین مساله نگاه‌ها را در بلاروس به سمت ایران برگرداند. اعزام ۱۷ هیأت اقتصادی، صنعتی، تجاری و بانکی بلاروس به تهران طی ۶ ماه آخر سال ۱۴۰۱ از تمایل و برنامه‌ریزی این کشور برای توسعه همه‌جانبه روابط با ایران بخصوص در عرصه اقتصادی نشان داشت.