خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: اخیراً به ویژه پیش از آغاز بحران اوکراین، فصلی جدید در روابط ایران و بلاروس آغاز شده‌است؛ موضوعی که اگر چه بخشی از آن به خاطر فاصله گرفتن سران مینسک از غرب و قرار گرفتن این کشور در شرایط تحریمی رقم خورده اما رویکرد دولت سیزدهم در ایران هم تأثیر چشمگیری به تقویت مناسبات فی مابین داشته‌است.
کارشناسان بر این باورند که هرچند بلاروس در قبال روسیه از منظرگاه ژئوپلیتیکی در مقیاسی کوچک‌تر تعریف می‌شود ولی این کشور در جایگاه و منزلت منطقه‌ای و جهانی خود، بسترهای مناسبی را می‌تواند برای ایران فراهم کند.
در مقابل ایران هم برای خنثی‌سازی تنگناها و فشارهای بین‌المللی نیاز به تقویت روابط با جهان پیرامون خود دارد و بلاروس می‌تواند فرصتی مناسب برای تهران قلمداد شود.
با نزدیکی بیشتر ایران و بلاروس قدرت چانه‌زنی و همچنین بازیگری دو کشور در سازمان‌ها و ائتلاف‌های اثرگذار منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای افزایش خواهد یافت، ضمن آنکه فرصت بهره‌گیری از ظرفیت سازمان‌های گوناگون همچون اتحادیه اوراسیا، شانگهای و بریکس بر توان و عمق روابط آنها خواهد افزود.
آیت‌الله دکتر «سید ابراهیم رییسی» رییس جمهوری کشورمان اسفندماه سال گذشته در نشست مطبوعاتی مشترک با «الکساندر لوکاشنکو» همتای بلاروس تاکید کرد: ما می‌توانیم با استفاده از ظرفیت سازمان‌های شانگهای و اتحادیه اوراسیا، همکاری‌های بسیار خوبی با همدیگر داشته باشیم و این همکاری‌ها را بر اساس مواضع و منافع مشترک، توسعه دهیم.
همان زمان «محمدباقر قالیباف» رییس مجلس شورای اسلامی نیز در دیدار با رییس‌جمهور بلاروس با تأکید بر اینکه روابط میان دو کشور در شانگهای و در اوراسیا می‌تواند کمک جدی و اساسی به حوزه اقتصادی دو کشور داشته باشد، گفت: توسعه اقتصادی نیازمند این است که ما در حوزه‌های پولی و مالی، ارتباط بانک‌های مرکزی و بانک‌های عامل را به سرعت برقرار کنیم.
فرصت مغتنم شانگهای برای ایران و بلاروس
یکی از ظرفیت‌های گسترش همکاری تهران و مینسک، بهره‌گیری آنها از فرصت شانگهای است. میانه تیرماه امسال در جریان بیست و سومین نشست سران سازمان همکاری شانگهای که به صورت مجازی و به ریاست هند برگزار شد، عضویت جمهوری اسلامی ایران در این سازمان به صورت رسمی اعلام شد. بر این اساس جمهوری اسلامی ایران نهمین عضو سازمان همکاری شانگهای شد.
چین، روسیه، هند، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان، پاکستان و ازبکستان هشت عضو اصلی این سازمان هستند که با پیوستن ایران در حال حاضر این سازمان ۹ عضو دائم دارد. امارات عربی متحده نیز اردیبهشت سال جاری توانست شریک گفت‌وگو در سازمان همکاری شانگهای شود.
در این میان، بلاروس در کنار افغانستان و مغولستان در حال حاضر به عنوان «عضو ناظر» در این سازمان شناخته می‌شوند؛ سازمانی که ضمن در برگیری تقریباً ۴۰ درصد از جمعیت جهان، ۲۸ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را به خود اختصاص داده‌است.
کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای مجموعاً بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان هستند که با مساحتی در حدود یک چهارم سطح خشکی‌های زمین و حدود نیمی از جمعیت جهان، عملاً موجب بر هم خوردن جهان تک قطبی مطلوب آمریکا و ایجاد توازن قدرت در جهان چند قطبی شده‌اند؛ مواردی که به وزن سیاسی تهران در جهان می‌افزاید.
حضور ایران به عنوان عضو دائم در این سازمان با توجه به فعالیت‌ها و همکاری‌های گسترده اعضای آن در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، پولی- بانکی، انرژی و فرهنگی قطعاً فضای مناسب‌تری را برای تعاملات بین‌المللی ایران به ویژه در تعامل با کشوری چون بلاروس فراهم می‌کند.
لازم به ذکر است که هدف اصلی تشکیل سازمان شانگهای با توجه به ایفای نقش اصلی روسیه و چین در آن، برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه است که اگرچه هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود اما توانسته در بسیاری از معادلات منطقه‌ای و جهانی نقش مؤثری ایفا کند.
عضویت ایران در بریکس و خیز بلاروس برای عضویت
اوایل شهریورماه امسال بود که «سرگئی آلینیک» وزیر خارجه بلاروس اظهار داشت که این کشور برای پیوستن به گروه بریکس اقدام کرده و درخواست عضویت آن در اولویت این گروه است.
برخلاف بلاروس که برای عضویت در بریکس خیز برداشته اما جای پای ایران در این سازمان محکم است. در جریان بزرگ‌ترین گردهمایی سران کشورهای جهان غیر غربی در چارچوب بریکس که از ۳۱ مرداد تا دوم شهریور امسال در منطقه مالی «سندتون» شهر ژوهانسبورگ پایتخت آفریقای جنوبی برگزار شد، «سیریل رامافوزا» رییس‌جمهور آفریقای جنوبی از موافقت گروه با پیوستن ۶ عضو جدید شامل ایران، آرژانتین، عربستان، مصر، امارات و اتیوپی به این بلوک خبر داد.
در حقیقت، بریکس را می‌توان یک باشگاه اقتصادی با گرایشات سیاسی و حتی فرهنگی تمدنی دانست؛ کشورهایی که فقط بازیگرانی در حال توسعه نیستند بلکه قطب‌های اصلی ساختار چندقطبی آینده جهان به شمار می‌روند.
ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بریکس نیز قابل توجه است در زمینه‌هایی چون برخورداری از بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین کشورهای دنیا تا متنوع‌ترین منابع و قدرتمندترین ارتش‌های جهان، این گروه رکوردزنی کرده‌است. افزون بر آن، کشورهای عضو بریکس ۴۲ درصد جمعیت، ۳۰ درصد سرزمین‌ها، ۲۶ درصد تولید ناخالص داخلی و ۲۰ درصد تجارت کالایی جهان را در اختیار دارند.
در مجموع، در چنین شرایطی که غرب با استفاده ابزاری از تحریم در مقابل کشورهای ناهمسو، سعی در دستیابی به مطالبات گزاف خود دارد، همکاری کشورهای نوظهور بزرگ، غنی و پرجمعیت می‌تواند محاسبات آنها را برهم بزند. با این دیدگاه، بازیگران مختلف جهان به ویژه اعضای بریکس به این نتیجه رسیده‌اند که با تعریف سازوکارهای پولی و اقتصادی مخصوص به خود از آسیب‌های نظم آمریکایی-اروپایی مصون بمانند.
بنابراین تلاش بلاروس برای عضویت در این گروه منطقی به نظر می‌رسد و در صورت عضویت مینسک به بریکس، بستر برای همکاری افزون‌تر با تهران در این چارچوب هموار می‌شود.
اتحادیه اوراسیا و نقش تعیین کننده بلاروس در آن
اگرچه برخلاف عضویت دائم ایران در بریکس و شانگهای، بلاروس هنوز عضو ناظر سازمان شانگهای است و برای عضویت در بریکس نیز اقدام کرده اما بلاروس نقش قابل توجهی در اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) دارد؛ اتحادیه‌ای میان‌دولتی شامل بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان که سه کشور ازبکستان، مولداوی و کوبا نیز از اعضای ناظر آن به شمار می‌روند.
عضویت کشورهایی چون بلاروس در اتحادیه اوراسیا بستر را برای توسعه روابط با ایران هموار کرده‌است. مرداد امسال «آندری اسلپنف» وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا با بیان اینکه متن توافقنامه دائم تجارت آزاد این اتحادیه با ایران نهایی شده و آماده طی مراحل امضا و تصویب در مجالس است، گفت: این اتحادیه آماده است که حجم تجارت با ایران را به ۳۰ میلیارد دلار ارتقا دهد.
وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا اعلام کرد: امیدوار هستیم که توافقنامه تجارت آزاد این اتحادیه با ایران تا قبل از پایان سال ۲۰۲۳ میلادی (دی‌ماه ۱۴۰۲) بین دولت‌ها امضا شود و بعد از آن، این توافقنامه در پارلمان‌ها (مجالس) طرفین باید به تصویب برسد.
لازم به ذکر است که پیش‌نویس توافقنامه بین ایران و اوراسیا بر سر اخذ تعرفه‌های صادراتی ترجیحی در ۵ ژوئیه ۲۰۱۷ در ایروان امضا شد. در سال ۲۰۱۸ توافقنامه موقت (برای مدت سه سال) در خصوص مشارکت این کشور با اوراسیا منعقد شد و از نیمه دوم سال ۲۰۲۱ مذاکرات برای انعقاد یک توافقنامه تمام عیار بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در حال انجام است. در آخرین تحول، تهران با تمدید قانون موافقنامه موقت تشکیل منطقه آزاد تجاری ایران و اوراسیا راه را برای تحقق این هدف هموار کرد.
آیت‌الله رییسی رییس جمهور اول خردادماه جاری در اجرای اصل ۱۲۳ قانون اساسی، «قانون سند الحاقی (پروتکل) تمدید موافقتنامه موقت تشکیل منطقه آزاد تجاری بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و دولت‌های عضو» را که در جلسه علنی دوازدهم اردیبهشت ۱۴۰۲ مجلس شورای اسلامی تصویب و ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ به تأیید شورای نگهبان رسیده بود، برای اجرا به وزارت صنعت، معدن و تجارت ابلاغ کرد.
پیش از این، «آلکسی اورچوک» معاون نخست وزیر روسیه ۲۹ اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ در حاشیه چهاردهمین مجمع اقتصادی بین‌المللی «روسیه - جهان اسلام: کازان فوروم» اعلام کرده است: اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) ممکن است زودتر از سایر کشورها به توافق بر سر تجارت آزاد با ایران دست یابد.
در مجموع، بلاروس در اتحادیه اقتصادی اوراسیا به عنوان کشور اصلی حضور دارد. این کشور در معاهدات و سازمان‌هایی که روسیه در آن عضو است نیز نقش پیشرو ایفا می‌کند. همزمان با بهره‌گیری از ظرفیت اتحادیه اوراسیا، دو کشور ایران و بلاروس می‌توانند از ظرفیت شانگهای هم استفاده کنند؛ سازمانی که در آن ایران عضو دایم و بلاروس عضو ناظر است. افزون بر آن، الحاق بلاروس به بریکس و قرار گرفتن در کنار ایران نیز بر سرعت همگرایی تهران- مینسک خواهد افزود.