خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: یکی از مهم‌ترین موضوعات پیرامون عملیات بزرگ و غافلگیرانه طوفان الاقصی و بعد از آن حملات وحشیانه رژیم صهیونسیتی به مردم غزه، کشته شدن خبرنگاران و اصحاب رسانه است. طبق اعلام کمیته حفاظت از خبرنگاران از آغاز جنگ کنونی در غزه از ۷ اکتبر تا ۱۸ اکتبر یعنی در طول ۱۰ روز ابتدایی این جنگ، ۱۶ خبرنگار نظامیان صهیونیست کشته شده، حدود ۱۰ تن زخمی شده‌اند و ۵۰ دفتر رسانه‌ای نیز هدف حملات قرار گرفته است. آن گونه که این کمیته در تارنمای خود اعلام کرد روزنامه‌نگاران به ویژه در غزه در طول این جنگ با خطرات بسیاری مواجه بوده‌اند. چرا که در تلاش هستند تا درگیری‌ها را در مواجهه با حملات ویرانگر این رژیم پوشش دهند. کشته شدن خبرنگاران در میدان نبرد بیش از هر مساله اهمیت رسانه و اطلاع‌رسانی آزاد در سراسر جهان را طبق قوانین بین‌المللی به ذهن متبادر می‌کند.
سابقه جنایات اشغالگران علیه خبرنگاران
جنایت این رژیم در ترور خبرنگاران دارای سابقه است. با آغاز انتفاضه اول در سال ۱۹۸۷، سه خبرنگار فلسطینی در هنگام پوشش خبری انتفاضه به شهادت رسیدند. روزنامه لوموند در گزارشی در ماه می ۲۰۲۲ اعلام کرد که از سال ۲۰۰۰ میلادی تا سال ۲۰۲۲ بر اساس آمار گزاشگران بدون مرز، ۳۵ روزنامه‌نگار در حین انجام کار خود در سرزمین‌های فلسطینی اشغالی کشته شدند. لوموند در این باره آویگدور لیبرمن وزیر امور خارجه سابق اشاره کرد که برای توجیه هدف‌قراردان خبرنگاران مدعی شده بود که «ما ده‌ها مورد از شبه‌نظامیان حماس را دیده‌ایم که در لباس امدادگران یا روزنامه‌نگاران ظاهر شده‌اند. یک خبرنگار در حال نزدیک شدن به مرز و استفاده از پهپاد مورد توجه قرار گرفته است و در این گونه موارد، ما ریسک نمی‌کنیم.» معروف‌ترین آنها شیرین ابوعاقله خبرنگار الجزیره بود که در ۱۱ می ۲۰۲۲ در منطقه «جنین» کشته شد. او قبل از شهادت در مصاحبه‌ای با الجزیره گفته بود که «اشغالگران همیشه او را به فیلمبرداری و عکاسی از مناطق امنیتی متهم می‌کردند و به صراحت اعلام کرد که در همه این سال‌ها احساس می‌کرد که توسط نظامیان و شهرک‌نشینان صهیونیست هدف قرار گرفته است.»
خبرنگاران و دسترسی به اطلاعات و گردش آزاد اخبار
دسترسی به اطلاعات و گردش آزاد اخبار یکی از حقوق پذیرفته شده بشری است که داریا ابعاد گسترده‌ای است. این حق در حکومت‌های مردمی و شفاف از جایگاه ممتازی برخوردار است و برای شهروندان این امکان را فراهم می‌آورد که از سیاست‌های حکومت مطلع شوند و بر پایه این اطلاعات، تصمیم‌های سنجیده‌تری اتخاذ کنند. در مفهوم مضیق، این حق ناظر به آزادی در جست‌وجوی اطلاعات است. این در حالی است که این حق در مفهوم موسع به آزادی در دسترسی به اطلاعات یا دریافت اطلاعات مربوط می‌شود. دولت‌ها و سایر بازیگران در مواقع مختلف و به ویژه در جنگ‌ها در رابطه با این حق دو دسته تعهد را بر عهده دارند. نخست تعهدات سلبی که مربوط به عدم ایجاد مانع در مسیر تحقق این حق است و دوم تعهدات ایجابی که ناظر به فراهم نمودن وسایل و امکانات لازم برای دسترسی شهروندان به اطلاعات است.
در این راستا می‌بایست چه به صورت منفعلانه و چه به صورت فعالانه، اطلاعات در اختیار شهروندان قرار گیرد و دسترسی شهروندان به اطلاعات تضمین شود. در روزگاری که از آن به عصر اطلاعات و فناوری نام می‌برند، نقش خبرنگار بیش از سایرین در معرض دید و توجه قرار دارد. این خبرنگاران هستند که تازه‌ترین اطلاعات را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند؛ بنابراین مهم‌ترین نقش را در دسترسی آزاد به اطلاعات و اخبار از جمله در معرکه‌های جنگ بر عهده دارند. از این رو، اصل بر این است که طرفین جنگ همواره باید بر خود لازم بدانند با وضع قوانین مفید به اجرای مؤثر و کارایی این حق بشری کمک کنند؛ نه آنکه در راستای ایجاد محدودیت در اخبار و اطلاعات، دست به جنایت بشری و قتل و کشتار خبرنگاران ببرند.
ترور خبرنگاران و قوانین بین‌الملل
جلوگیری از ضرر و زیان به خبرنگاران همواره به عنوان یک مساله مهم در حقوق بین‌الملل و در بین دولت‌ها مطرح است. در این ارتباط توجه به چند نکته ضروری به نظر می‌رسد. نخست اینکه کشتن خبرنگاران در زمان جنگ به نوعی ترور هدفمند است. برخی از ترورها در زمان جنگ و مخاصمه مسلحانه رخ می‌دهد و برخی دیگر نیز در زمان صلح. ترور هدفمند به کاربرد نیروی نظامی وابسته به یک تابع حقوق بین‌الملل با قصد و برنامه‌ریزی قبلی و یا عمد در کشتن فردی که به تنهایی انتخاب شده و در توقیف بدنی کسانی نیست که قصد کشتن او را دارند، اشاره دارد. ترور هدفمند از سوی رژیم صهیونیستی به ویژه از سال ۲۰۰۰ در دستور کار است و بیشتر توسط نیروی هوایی این رژیم با استفاده از بالگردها و موشک‌های هدایت شونده انجام شده است.
نکته دوم، مسئولیت بین‌المللی بازیگران طرف در جنگ است. این مساله که خبرنگاران می‌توانند به طور مشخصی از اهداف همگانی و نامعین جدا شوند و مورد هدف قرار گیرند، می‌تواند تابعان حقوق بین‌الملل را به طور واقعی و ملموس متهم به ترور کند که شامل حال رژیم اشغالگر می‌شود. در صورتی که نقض تعهد دولت به واسطه رابطه فرد خبرنگار با نیروی نظامی در جنگ باشد نیز در همین مقوله جای می‌گیرد. لذا این مساله را ایجاب می‌کند که طرفین جنگ‌ها در قبال خبرنگاران که پوشش رسانه‌ای جنگ و مخاصمات مسلحانه را بر عهده دارند، دارای مسئولیت هستند. قوانین بین‌المللی مانند پروتکل‌ها و کنوانسیون‌های مرتبط با موضوع مخاصمات مسلحانه در زمان‌های صلح و جنگ، همواره حقوق قانونی و بشردوستانه افراد را مدنظر قرار داده‌اند؛ همچنین مواد کمیسیون حقوق بین‌الملل، تعهدات بین‌المللی مرتبط با تمامیت جسمانی یا تمامیت معنوی افراد و مسئولیت متقابل در قبال آن را مورد تاکید قرار داده‌اند. در عین حال، حقوق مربوط به گزارشگران در مناطق جنگ‌زده در صحنه مخاصمات و پوشش رسانه‌ای و تهیه گزارش درخلال درگیری‌های مسلحانه مورد نظر است.
نکته سوم محکومیت مستقیم این اقدام در اسناد بین‌المللی است. تعهدات طرفین جنگ همچون رژیم صهیونیستی در جنگ اخیر غزه، ناشی از نقض حقوق بشردوستانه در قبال خبرنگاران اعزامی به مناطق مورد مخاصمه مسلحانه است. در کنوانسیون‌های ژنو مورخ ۱۲ آگوست ۱۹۴۹ و پروتکل الحاقی آنها، تاکید شده است که خبرنگاران و اصحاب رسانه به موجب این کنوانسیون حق دارند در زمان جنگ و مأموریت‌های حرفه‌ای خطرناک از رفتاری همانند یک غیرنظامی برخوردار باشند و در حین اینکه به انجام وظیفه خود در قالب آگاهی رساندن و شفاف‌سازی مربوط به جنگ و محل مخاصمات مسلحانه می‌پردازند، باید از امنیت شغلی و تأمین جانی برخوردار باشند. همچنین طبق بند ۱ ماده ۵۰ کنوانسیون حقوق بین‌المللی بشردوستانه که ناظر بر حمایت از افراد ر درگیری‌های مسلحانه است، خبرنگاران اعزامی به مناطق درگیر در مخاصمه که در حال مأموریت حرفه‌ای هستند، باید از حمایت برخوردار شوند. از این گذشته، دارندگان کارت‌های شناسایی صادره توسط دولت‌های تابع خبرنگاران از حمایت‌های حقوقی بین‌المللی بشردوستانه ناظر بر حمایت از افراد در درگیری‌های مسلحانه برخوردار هستند.
نتیجه
یکی از اقدامات صهیونیستها در مواجهه با عملیات طوفان الاقصی و اقدامات حماس، ترور هدفمند اصحاب رسانه و خبرنگاران است. اقدام علیه خبرنگاران فلسطینی و دیگر اصحاب رسانه‌ها از مصادیق بارز جنایت علیه بشریت محسوب می‌شود و مسئولیت بین‌المللی هر کدام از طرف‌های مخاصمات را نیز به همراه دارد. چه اینکه در ماده ۳۱ کمیسیون حقوق بین‌الملل اشاره شده است که هر کدام از طرف‌ها در یک مخاصمه متعهد است که زیان ناشی از فعل متخلفانه بین‌المللی را به طور کامل جبران کند و هر گونه خسارت مادی و معنوی وارد شده را بر عهده بگیرد. در این شرایط حال که اقدام جدی از سوی اعضای شورای امنیت سازمان ملل انجام نمی‌شود، افکار عمومی بین‌المللی و سازمان‌های غیردولتی همچون کمیته حفاظت از خبرنگاران می‌تواند برای فشار بر این رژیم مؤثر باشد.
سجاد مرادی کلارده؛ پژوهشگر حوزه بین‌الملل