خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه- زینب حسینی روش: اعتقاد به موعود و منجی که سرانجام روزی با آمدنش دنیا را پر از عدل می‌کند مورد اتفاق تمامی ادیان است و هر دین و مکتبی متناسب با فرهنگ دینی و ملی خود از آخرین موعود سخن گفته است. اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین از ادیان آسمانی، به مسأله منجی و مهدویت بیش از سایر ادیان اهمیت داده و در تبیین مسائل مربوط به آن اهتمام خاصی ورزیده است. بر اساس جایگاه مهم مهدی (عج) موعود در اسلام است که همه مسلمانان از هر گروه و فرقه‌ای بر این مساله اتفاق دارند که در آخرالزّمان حضرت مهدی (عج) خروج می‌کند؛ و بر این مساله نیز اتفاق نظر دارند که آن حضرت از نسل حضرت علی (ع) و فاطمه زهرا (س) است و نامش نام پیامبر (ص) است.علاوه بر آیات فراوانی که بر مسئله مهدویت در اسلام و ظهور حضرت مهدی (ع) دلالت می‌کند، روایات شیعه و سنی در این زمینه، بسیار زیاد و به حد تواتر رسیده است، به گونه‌ای که کسی نمی‌تواند درباره درستی آنها تردید به خود راه دهد.
مقوله مهم مهدویت، به دلیل اثرات بسیار حیاتبخشی که دارد؛ در معرض خطرات و آسیب‌هایی است و اصولاً هر امر مهمی به نسبت اهمیتش، در معرض خطرها و آسیب‌هایی است. مهدویت هم با اثرات بسیار بهجت زای خود که کمترین آنها، امید به آینده و سر فرو نیاوردن در مقابل حوادث، ستم‌ها و سختی هاست، از این قاعده مستنثی نیست.
از آن جمله می‌توان به: برداشت‌هایی انحرافی از مقوله انتظار فرج؛ افراط و تفریط در ارائه چهره مهر و قهر از امام عصر (عج)؛طرح مباحث غیرضروری؛ شتابزدگی و تعجیل؛ توقیت و تعیین وقت ظهور؛ تطبیق نادرست نشانه‌های ظهور؛ افراط و تفریط در تبیین مفهوم غیبت؛ ملاقات گرایی؛ آرزوگرایان بی عمل؛ عاشق نمایان دنیاخواه؛ مدعیان دروغین مهدویت و نیابت خاصه و عامه؛ عدم پیروی از ولایت نواب عام؛ فعالیت‌های غرب و مستشرقان و… اشاره کرد.
خبرگزاری مهر درصدد است در خلال یادداشت‌ها، گزارش‌ها و گفت‌وگوهایی به این مقوله مهم و آسیب‌های آن بپردازد.
امروز ۱۵ شعبان المعظم سالروز ولادت امام مهدی عجل الله فرجه الشریف است. بر همین اساس برای آشنایی بیشتر با دلایل ضرورت اعتقاد به مهدویت و خصوصیات منتظران ظهور با حجت الاسلام نصوری معاون آموزش و پژوهش بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج) به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه حاصل آن تقدیم می‌شود:
*ابتدا از ضرورت اعتقاد به مهدویت بفرمایید:
امام هادی علیه السلام می‌فرمایند امام بعد از من فرزندم حسن است و پس از آن پسرش قائم خواهد بود آنکه زمین را پر از عدل و داد می‌کند آن گونه که پر از جور و ستم شده باشد؛ اعتقاد به مهدویت و منجی آخر زمان در همه ادیان وجود دارد لیکن در اسلام این عقیده به وضوح و شفافیت بیشتری مطرح است و مشخصات آن مصلح جهانی نیز به دقت بیان شده است. پیامبر اکرم و امامان معصوم از آمدن مهدی موعود خبر داده‌اند و در این حدیث نیز امام هادی امام بعدی خود و امام دوازدهم را معرفی کرده است، تا شیعیان پیشوای حق را بشناسند و پس از شهادت یک امام در مرحله بعدی دچار تردید و سرگردانی نشوند. این شیوه در میان همه امامان رایج بوده که قبل از شهادتشان امام بعدی را معرفی می‌کردند.
ویژگی عدالت‌گستری در سطح جهان که برای حضرت مهدی (عج) مطرح است در روایات فراوانی آمده است و این مژده مستضعفان را به آینده‌ای روشن و امید بخش برای بشریت ستمدیده دلگرم و امیدوار می‌سازد.
*منتظران واقعی حضرت چه خصوصیاتی دارند؟
اوج کمال انسان در بندگی و خاکساری در پیشگاه خداوند است. پیامبران و امامان که برترین انسان‌ها بودند بیش از دیگران اهل نیایش و تهجد و شب زنده داری بودند. پیروان راستی خط انبیا نیز باید اینگونه باشند منتظران واقعی امام زمان هم باید از این روحیه و اعمال برخوردار باشند تا محبوب خداوند و رسول و امام زمان قرار گیرند چرا که مولایشان نیز چنین است. امام صادق در اوصاف یاران امام زمان می‌فرماید آنان شب زنده دارند، در نمازشان زمزمه‌ای دارند همچون صدای زنبوران در کندوها، شب‌ها به عبادت می‌ایستند و روزها سوار بر اسب‌ها دنبال جهاد و تلاش هستند آنان زاهدان شب و شیران روز هستند. این اوصاف در مردان الهی دیده می‌شود امام علی نمونه بارز این صفات است. امام ما هم که اهل دعا و تهجد و اشک و آه شبانه و تلاش روزانه بودند ما نیز باید چنین باشیم. سیره عبادی پیامبر و ائمه اطهار آکنده از عبادت‌ها و نمازها و سجده‌ای طولانی و قنوت‌های بلند است عبادت با حال خضوع و خشوع و به دور از کسالت و بی حالی و خالی از ربا و خودنمایی انسان را محبوب خدا می‌کند.
امام علی می‌فرماید هرگاه خداوند بنده‌ای را دوست داشته باشد عبادت نیکو را به او الهام می‌کند؛ و از پیامبر نقل شده برترین مردم کسی است که به عبادت عشق بورزد و عبادت را قلبا دوست داشته باشد…؛ کسی دوستدار عبادت می‌شود که به خدا و قیامت عشق بورزد و با معرفت و محبتی که نسبت به خدا دارد از عبادت خویش لذت ببرد و شب از بستر خود برخیزند و در حالی که دیگران در خواب هستند او به درگاه خدا بایستد و نماز بخواند. منتظران واقعی امام زمان چنین هستند.
*توجه به امکان پرورش و شکوفایی کمال گرایانه انسان در پرتوی رشد جامع فکری و اخلاقی مهم است این نگرش می‌تواند برای همه جوامع و همه اعصار کاربردی باشد، بعد کامل این رویکرد در دوران ظهور منجی جلوه خواهد داشت؛ لطفاً از ضرورت بصیرت اخلاقی در عصر ظهور بفرمائید:
اگر انسان از بصیرت اخلاقی و تعلیم و تربیت متعالی و صحیح برخوردار باشد می‌تواند جامعه را به سوی کمالات انسانی و الهی سوق دهد و افراد جامعه را از هلاک شدن نجات دهد و جامعه را به وجود آورد که الگوی جوامع دیگر قرار گیرد این بصیرت اخلاقی در سایه تربیت اخلاقی و رشد و شکوفایی خرد انسانی حاصل می‌شود.
هدف از تربیت اخلاقی دعوت مردم به اخلاق و فضیلت گرایی و تزکیه نفس از رذائل است. هدف این است که انسان خود را اداره کند، تمایلات نفسانی را تحت کنترل در آورد و از آنچه غیر اخلاقی است دوری کند. در برنامه‌های تربیتی متعالی به رشد اخلاقی انسان سخت توجه شده و در واقع تعلیم و تربیت جز تربیت اخلاقی شمرده شده و قرآن کریم بر این رسالت خطیر تاکید کرده است. این بدان جهت است که بزرگترین دشمن آدمی نفس اوست زیرا این دشمن به مرکز فرماندهی و هدایت انسان یعنی عقل او دسترسی دارد و پایتخت این مرکز زندگی جاودانه او را در معرض تباهی و شقاوت قرار می‌دهد و به خسران و زیان همیشگی گرفتار می‌سازد.
نخستین گام برای رهایی از این وضعیت گشودن زنجیرهاست که دست و پای عقل را بسته است این فرآیند آزاد سازی عقل، تزکیه نفس است و نتیجه آن بصیرت اخلاقی است.
*با توجه به آیات و روایات سرچشمه تمامی رذائل اخلاقی و گناهان چیست؟
پیروی از هوای نفس، جهل، دلبستگی به دنیا، تبعیت از شیطان و کفر و نفاق ریشه همه رذائل است. در روایت است از هوای نفس پیروی نکنید تا از حق منحرف نشوید؛ از جمله ویژگی‌های انسان تربیت پذیری اوست در واقع اساس بعثت پیامبران تربیت انسان بوده است پس باید این قابلیت در انسان وجود داشته باشد تا خداوند انبیا را برای پرورش آن مبعوث کند.
طرح و برنامه‌ای که در اسلام برای تعلیم و تربیت و رشد انسان ارائه می‌شود برنامه‌ای است جامع و عملی که آفریدگار جهان برای وی تنظیم کرده است و پیام‌آوران خدا مبلغ و مجری آن هستند. راهبردهای اسلام برای انسان سازی و جامعه سازی در میدان عمل و آزمون قرین موفقیت بوده و می‌تواند برای بشریت ره توشه سعادت باشد. رمز این کامیابی تربیتی توجه اسلام به همه ابعاد انسان به خصوص بعد روحی و عقلی اوست. این برنامه از سوی خداوند متعال و به وسیله پیامبر ابلاغ شده و به دست امام زمان به طور کامل تحقق می‌یابد.
البته نظام تربیتی با فرض واقع‌بینانه بودن هرگاه فاقد برنامه علمی و ضمانت اجرایی باشد در میدان عمل ناکام خواهد ماند، به ویژه در مسائلی که با عواطف و انسان سر و کار دارد و در نتیجه به تعداد درونی کشیده می‌شود. پشتوانه نظام تربیتی اسلام ایمان و حب خدا و عالم خوف و رجا و عمل صالح است که مؤمن را از روی معرفت و عشق به حق و… انجام می‌دهد و در این میان عبادات از نقش مداوم و مؤثری در تکمیل و تهذیب نفوس برخوردارند. در این نظام واقع‌بینانه رشد فکری و عقلی انسان در کنار تزکیه و تهذیب نفس جایگاه ویژه‌ای دارد.
برای دستیابی به این رشد و بالندگی معنوی و عقلی در روایات و منابع معتبر دینی سازوکارها و مکانیسم‌های بیان شده و عصر ظهور دوران شکوفایی و تعالی انسان در همه زمینه دانسته شده است.
*داشتن بصیرت در دین در عصر غیبت چه جایگاهی دارد؟
منتظر برای پیمودن راه طولانی انتظار تا ظهور نیازمند بصیرت است یعنی منتظر باید بینش عمل در مسائل فکری و اجتماعی داشته باشد تا فریب نخورد و باطل را به جای حق نپذیرد و همچنین مورد سو استفاده دشمنان قرار نگیرد و دچار فتنه‌های اجتماعی نشود و همواره در خط صحیح اهل بیت باقی بماند. بصیرت در دین به ویژه در عصر غیبت که دسترسی به امام معصوم مهیا نیست بسیار لازم است و بدون آنچه بسا افراد سطحی‌نگر و فاقد بصیرت با کوچک‌ترین شبهه دچار انحراف شوند و با اغواگری منحرفان به مذهب‌های ساختگی و فرقه‌های پوچ کشیده شوند و از مسلمانی فاصله بگیرند.
*از شاخص‌های این بصیرت چیست؟
از شاخص‌های این بصیرت امام شناسی و جهت شناسی است، چه در عصر غیبت و چه در عصر حضور، از این رو در یکی از دعاهای عصر غیبت حجت شناسی را از خدا درخواست می‌کنیم و می‌گوئیم اللهم عرفنی حجتک؛ چرا که اگر حجت خدا را نشناسیم گرفتار گمراهی می‌شویم. این بصیرت دینی تنها در مسائل فقهی و حلال و حرام و واجبات شرع نیست در امور اجتماعی و سیاسی هم مؤمن باید هوشیار و با بصیرت باشد تا ملعبه دیگران نشود و به استخدام افراد فاسد و دستگاه‌های جبار و قدرت‌های ستمگر در نیاید.
مطابق روایات فراوان این سنت الهی است که در هر زمان حجتی از حجت‌های الهی بر زمین باشد و همیشه چنین بوده تا امر امامت به امام حسن عسکری رسیده و ناگزیر پس از آن نیز باید به حجت بعد از او منتهی شود.