به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی چالش‌ها و الزامات توسعه و به کارگیری متاورس یا فراجهان را بررسی کرد.
در این گزارش به موضوع متاورس به عنوان مجموعه‌ای از دنیاهای مجازی در ادغام با محیط فیزیکی (محیط‌های موازی مجازی-فیزیکی) که بخشی از ساعات زندگی روزمره شهروندان در آن خواهد گذشت، پرداخته شده است.
فناوری‌هایی همچون هوش‌مصنوعی به ایجاد واقعی‌تر و پذیرفتنی‌ترِ متاورس توسط کاربران عادی کمک قابل‌توجهی خواهد کرد و پیشبینی می‌شود افراد قادر خواهند بود حتی دنیایی خلق کرده و در آن زیست مجازی داشته باشند که ابزارها و تعاملاتی خاص خودش را داشته باشد؛ این در حالی است لزوماً همه آنها در دنیای واقعی و فیزیکی امروزی ما موجود نبوده و زاییده تخیلات آنها هستند.
متاورس قابلیت همکاری بین سکوهایی که جهان‌های مجازی مختلف را ایجاد می‌کنند، فعال می‌کند. به‌عنوان مثال، کاربران می‌توانند محتوا ایجاد کنند و آن را به‌طور گسترده بین جهان‌های مجازی مختلفی که در آنها حضور دارند منتقل کنند. آواتارها به‌عنوان نمایندگان یا همزادهای دیجیتالی اشیای حقیقی در متاورس عمل می‌کنند که کاربران در محیط‌های مجازی از آنها به‌عنوان نماد خود یا سایر چیزهایی که دارند استفاده می‌کنند.
متاورس دارای دو بُعد فناوری‌های پایه برای ایجاد (همچون فناوری‌های وب، واقعیت توسعه‌یافته، هوش‌مصنوعی، همزادهای دیجیتال) و بُعد زیست‌بوم آن برای گردش و رشد و پایداری این محیط است.
ازاین‌رو، ارتقای هرکدام از زمینه‌های مختلف و جلوگیری از بروز اختلالات و حفظ منافع شهروندان در آن از اهداف اصلی قانونگذار است. عناصر ضروری در زیست‌بوم متاورس شامل قابلیت اعتماد و مسئولیت‌پذیری، امنیت و حریم خصوصی، مقبولیت اجتماعی، اقتصاد مجازی، تولید محتوا و حوزه مسائل و فضای همزادهای دیجیتال، مباحثی است که در این گزارش بررسی شده و زمینه‌های تبعیض، بی‌نظمی، کلاهبرداری و… احصا شده‌است.
بخش‌هایی که نیازمند توجه، سیاستگذاری یا قانونگذاری است شناسایی شده که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) الزامات توسعه محیط‌های موازی مجازی- فیزیکی
۱) فرهنگ استفاده از متاورس: استفاده از متاورس نیاز به فرهنگ مناسب حضور در محیط مجازی دارد. ازآنجاکه نحوه پیاده سازی محیط توسط تولیدکنندگان (هم تولیدکنندگان نرم افزار و هم تولیدکنندگان محتوا) نقش مهمی در فرهنگ حضور در آن دارد و پس از آن فرهنگ حضور در متاورس می‌تواند حتی در فرهنگ دنیای حقیقی نیز تأثیر داشته باشد، ایجاد یک زیست‌بوم امن و پایدار نیازمند فرهنگ سازی و در عین حال تنظیم گری و قانونگذاری است.
۲) رشد پایدار: رشد پایدار محیط‌های موازی مجازی-فیزیکی نیاز به ایجاد مداوم اشیای جدید و سرزمین‌های جدید دارد. لذا فرهنگ زیستن در این محیط، حفظ امنیت و منافع شهروندان در عین تضمین سرمایه گذاری توسعه دهندگان عناصر کلیدی بقا و رشد این محیط هستند.
۳) روحیه همکاری: با توجه به ماهیت فناوری‌های سازنده محیط متاورس و همچنین نزدیکی در عین تفاوت نظامات حاکم بر حکمرانی این زیست‌بوم نسبت به دنیای فیزیکی، ایجاد روحیه همکاری در توسعه این سامانه بسیار مهم است. این همکاری در عین حال خود باعث ایجاد رقابت مثبت مبتنی بر هم افزایی نیز خواهد شد.
۴) تسهیلگری در توسعه اقتصاد دیجیتال: از آنجا که یکی از جذابیت‌های محیط متاورس توسعه کسب‌وکارهای دیجیتالی است، تسهیلگری ها در توسعه اقتصاد دیجیتال، انگیزه مناسب برای توسعه محیط متاورس و کسب درآمد را فراهم می‌سازد. لذا قوانین و مقررات اقتصاد دیجیتال در محیط فیزیکی می‌تواند تأثیر مستقیمی بر محیط متاورس که ترکیب دنیاهای مجازی-فیزیکی است، داشته باشد.
ب) تکلیف دستگاه‌ها به ایجاد زیرساختهای لازم
۱. حفاظت داده‌ها؛ نشت های اطلاعاتی و اطلاعات از دست رفته، به خصوص در حملات سایبری مشکلات زیادی را برای توسعه دهندگان ایجاد کرده است که باید در سه حوزه مورد توجه قرار گیرد:
- تعیین روال‌های رمزنگاری مناسب (توسط مقررات‌گذار)
- تعیین جریمه‌ها و سهم مسئولیت آسیب‌های وارد شده به کاربر (توسط قانونگذار)
- تعیین روال‌های مراقبت از اطلاعات در مقابل حذف (توسط مقررات‌گذار)
۲. ایجاد ظرفیت محاسباتی؛ استفاده از الگوریتم‌های هوشمند به خصوص الگوریتم‌های هوشمند مولد یکی از مهمترین بخش‌های فناوری متاورس است که معمولاً نیاز به حجم محاسبات زیادی دارد. پردازش‌های بینایی ماشین و نظارت هوشمند بر محیط واقعی برای انتقال اطلاعات به محیط مجازی نیز نیازمند ظرفیت محاسباتی زیادی هستند. (با مدیریت مقررات‌گذار)
۳. شبکه؛ ایجاد، توسعه و حفظ امنیت شبکه معمولاً فعالیتی است که بین بخش خصوصی و با نظارت دولت انجام می‌شود که نیاز به سیاستگذاری و قانونگذاری دارد.
۴. ذخیره سازی؛ ذخیره سازی معمولاً به صورت ابری و در بخش خصوصی انجام می‌شود و ازآنجاکه اطلاعات بسیار ارزشمند هستند و طول عمر بسیار زیادی نیز دارند، بنابراین باید سیاستگذاری لازم برای پیشبینی زیرساختهای لازم به منظور بیمه کردن اطلاعات و تأمین حداقل هزینه‌ها برای حفظ طولانی مدت اطلاعات انجام شود.
۵. ابزارهای واسط؛ ابزارهای ارتباطی جهت غوطه وری کاربران در محیط متاورس بسیار مهم است. این ابزارها بر دو نوع هستند: ابزارهایی که اطلاعات کامپیوتر را به کاربر انتقال می‌دهند که البته صرفاً به دید سه بعدی در حس بینایی و صدای سه بعدی در حس شنوایی ختم نمی‌شود و انواع حس‌های دیگر حتی چشایی و بویایی را نیز دربرمی گیرد، و ابزارهایی که اراده کاربر را به محیط مجازی منتقل می‌کنند که شامل انواع دستکش، لباس و حسگرهای محیطی است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در این گزارش ضمن بررسی چالش‌ها و الزامات توسعه و به کارگیری متاورس یا فراجهان پیشنهاد راهکار تقنینی، نظارتی یا سیاستی را نیز ارائه کرده است.
محیط مجازی متاورس ادامه دنیای واقعی در ابعاد متنوع است که می‌تواند دامنه حکمرانی حکومت‌ها را توسعه دهد. به همین دلیل رقابت زیادی میان شرکت‌ها و دولت‌ها در زمینه ایجاد، توسعه و تصاحب بخش‌های بیشتری از فضای مجازی در حال انجام است.
این محیط توان بالقوه زیادی در توسعه اقتصادی دارد و می‌توان به آن به عنوان سکویی برای پرش قدرت اقتصادی نگاه کرد و البته باید از سوءاستفاده‌های ممکن اجتناب کرد. در این محیط سرعت انتقال بالاست و امکان معاملات اتوماتیک ماشین‌ها با هم وجود دارد. امکان تعریف دنیاهای موازی در آن مهیاست و همزمان می‌توان در چند مکان حضور داشت.
به نظر می‌رسد که این محیط به تنظیم‌گری و قانونگذاری برای حفظ پایداری و حرکت سریع و درست نیازمند است. برخی آسیب‌های محیط مجازی با آسیب‌های محیط حقیقی متفاوت و برخی مشترک است. هرکدام از شرایط خطرساز باید بررسی و از قبل مقررات لازم برای آن گذاشته شود.
با تعریف صحیح از امکانات و چرخه‌ها و پروتکل‌ها می‌توان از مشکلات اجتناب کرده و رشد سریع متاورس را شاهد بود. رشد سریع متاورس، کاربران آن را افزایش خواهد داد و لذا اقدامات فعالانه و تنظیمگرانه کشورها نه تنها از نظر توسعه این حوزه که از نظر نحوه استفاده از آن بسیار حائز اهمیت است.
با لحاظ زیرساختهای فناورانه مورد نیاز برای توسعه متاورس، عناصر ضروری در زیست‌بوم متاورس شامل مقبولیت اجتماعی و اعتماد به متاورس با تمرکز بر مسئولیت پذیری کاربر و سکوی ارائه دهنده خدمت، امنیت و حریم خصوصی، اقتصاد مجازی، تولید محتوا و حوزه مسائل و فضای همزادهای دیجیتال (آواتارها) هستند که در جدول زیر چالش‌های مرتبط با هریک از این عناصر و الزامات قانونی، تنظیمی یا ترویجی آن به اختصار آمده است.
جدول عوامل شکل دهنده متاورس، چالش‌های پیش رو و الزامات تقنینی، تنظیمی یا ترویجی
| عامل | اهداف پیش رو | الزامات |
| زیرساختهای فناورانه | - لزوم ارتقا و توسعه فناوری‌های پیشرو در ایجاد متاورس - ایجاد زیرساختهای شبکه ارتباطات و اطلاعات و پردازش داده |
تخصیص بودجه و سرمایه گذاری در توسعه فناوری‌های مرتبط تربیت متخصصین و نیروی انسانی |
| توسعه شبکه و ارتباطات نسل پنجم و بعد از آن | ||
| ایجاد و به روزرسانی بانک داده‌های استاندارد، ایجاد سامانه‌ها و محیط‌های تست و صحه گذاری، استانداردسازی و ارتقا کمی و کیفی سامانه‌های تست برای جلوگیری از آسیب‌ها و مخاطرات احتمالی | ||
| تعیین چارچوب‌های توسعه متاورس با همکاری دولت و توسعه دهندگان | ||
| ایجاد محتوا و آواتار | - حفاظت از محتوای تولید شده - کنترل محدوده و ماهیت محتوای تولید شده - تبیین و تعیین ابعاد حقوقی و اخلاقی مرتبط با همزادهای دیجیتال از قبیل ثبت مالکیت و مسئولیت آنها |
تعیین ماهیت حقوق معنوی و مالکیت فکری در فضای مجازی و متاورس |
| ارتقا آگاهی‌های عمومی و ایجاد ظرفیت و م هارت لازم برای حضور در متاورس با حفظ فرهنگ حقیقی | ||
| تعیین محدوده و ماهیت محتواهای تولید شده در شبکه و در آینده متاورس (بازه تنوع فرهنگی قابل قبول در محیط و اجتناب از تبعیض) و تعیین مسئول آن | ||
| سازوکار محدودسازی متون ناپسند و مضر، محتوای غیراخلاقی، قمار، فروش مال دزدی، پولشویی و ترور، محتویات خشن، تبانی، کلاهبرداری، جرائم امنیتی و تبلیغات نابه جا | ||
| تعیین حدود مسئولیت حقوقی و قانونی توسعه دهندگان و کاربران و سایر ذینفعان و کنشگران | ||
| اقتصاد دیجیتال | - ایجاد ارزش اقتصادی برای داده با تسهیل دسترسی به داده و تبادل آن - ایجاد زیرساختهای رمزدارایی ها - ایجاد رقابت عادلانه - توسعه نرم افزارهای رگ تک |
تنظیم‌گری موضوع رمزدارایی ها و توسعه سکوهای مرتبط (تنظیم‌گری اقتصاد دیجیتال در کشور) |
| نظارت بر رقابت‌ها و تبانی‌های احتمالی در رقابت بین سکو ها و در آینده نرم افزارهای متاورسی و درون دنیاهای متاورسی | ||
| تعیین چارچوب‌های حکمرانی داده در کشور | ||
| مداخله دولت در ایجاد رقابت عادلانه و شکستن انحصار در حوزه اقتصاد سکو های مجازی و تعیین مسئولیت‌ها و اختیارات | ||
| امکان ثبت مالکیت اشیای مجازی توسط روش‌های ثبت در بلاکچین و متاورس مانند نیفتی | ||
| مقابله با کلاهبرداری‌های مالی، حمله سایبری، قمار و ارتشا | ||
| امنیت و حریم خصوصی | - جلوگیری از نقض حریم خصوصی - افزایش امنیت محیط متاورس به لحاظ فنی و طراحی - مقابله با اقدامات خرابکارانه همچون جعل عمیق یا سوء استفاده از اطلاعات شخصی و بیومتریک افراد |
ایجاد سامانه‌ها و محیط‌های تست و صحه گذاری، استانداردسازی و ارتقا کمی و کیفی سامانه‌های تست برای جلوگیری از آسیب‌ها و مخاطرات احتمالی |
| توسعه محیط متاورس با بهبود ذخیره اطلاعات و حفاظت از آن از طریق اجرای کدهای ایمن و ایزوله | ||
| زیرساختهای قانونی حفاظت از حریم خصوصی | ||
| زیرساختهای قانونی حفاظت از داده، امنیت داده و فضای سایبری | ||
| زیرساختهای قانونی مواجهه با نشت اطلاعات و تعیین حدود و تکالیف و شیوه مقابله | ||
| تعیین حقوق مالکیت، دامنه وظایف و مسئولیت کاربران و توسعه دهندگان متاورس | ||
| تدوین دستورالعمل‌های لازم برای اجتناب از نقض حریم خصوصی در متاورس و تعیین ضمانت‌های لازم و پیگرد قانونی در شرایط نقض | ||
| مقبولیت اجتماعی و پاسخگو بودن | - ایجاد اعتماد به محیط متاورس - حفاظت از اقشار آسیبپذیر ازجمله کودکان و نوجوانان - تعیین حدود مسئولیت‌ها، حقوق و جبران خسارات |
ارتقای سطح فرهنگ عمومی یا فرهنگ استفاده از سکوها برای جلوگیری از اعتیاد به محیط |
| آموزش اهمیت حفظ اطلاعات خاصی مانند اطلاعات بهداشتی و سلامت افراد که در کیفیت زندگی کاربران تأثیر دارد | ||
| تهیه چارچوب‌های حکمرانی داده در کشور | ||
| تدوین سازوکارهای رضایت آگاهانه اشتراک داده و تبادل اطلاعات | ||
| تعیین مسئولیت توسعه دهندگان و کاربران در محیط متاورس و ابعاد حقوقی آن | ||
| جرم انگاری در انتشار یا سوءاستفاده یا جعل و کلاهبرداری از اطلاعات کاربران | ||
| تعیین چارچوب‌های تنظیمگرانه حضور کودکان و نوجوانان در محیط متاورس |
پیشنهادهای راهکار تقنینی، نظارتی یا سیاستی مرکز پژوهش‌های مجلس؛
۱- مالکیت معنوی و قوانین آن در مورد مالکیت بر اشیای مجازی یا همزادهای دیجیتال
۲- حیطه وظایف و مسئولیت کاربران و توسعه دهندگان و سهم هرکدام از آنها در پاسخگویی و جبران
۳- زیرساختهای قانونی حفاظت از حریم خصوصی
۴- زیرساختهای قانونی امنیت داده و فضای سایبری
۵- زیرساختهای قانونی مواجهه با نشت اطلاعات و تعیین حدود و تکالیف و شیوه مقابله
۶- تعیین تکلیف امکان ثبت مالکیت اشیای مجازی در فناوری دفترکل توزیع شده و NFT
۷- سازوکار اِعمال عوامل محدودکننده یا تنظیم کننده همچون تعیین موارد و حذف محتوای غیرقانونی و خشن، کلاهبرداری، جرائم امنیتی و تبلیغات نابه جا و جرم انگاری‌های مربوط به آن
۸- روال‌های نظارتی لازم برای ایجاد رقابت عادلانه
۹- روال‌های حفاظت از اقشار آسیب پذیر از جمله کودکان و نوجوانان
۱۰- انواع سازوکارهای همکاری بین دولت، کاربران و توسعه دهندگان