خبرگزاری مهر، گروه استانها: سی و یکمین دوره هفته کتاب رو به پایان است و تردیدی نیست که هر ساله در ایام این هفته از کتاب، کتابخوانی و ترویج فرهنگ مطالعه بسیار می‌شنویم، اما واقعیت این است که برگزاری برنامه‌های مناسبتی و مقطعی نمی‌تواند تأثیر چندانی بر افزایش سرانه مطالعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی داشته باشد.
نگاهی کوتاه به اوضاع و احوال کتاب و کتابخوانی حاکی از وجود معضلاتی‌است که رفع آنها نیازمند عزم جدی متولیان فرهنگی در سطوح مختلف مدیریتی است. بی‌شک افزایش سرانه مطالعه و نهادینه ساختن کتابخوانی در اقشار مختلف جامعه، نیازمند ایجاد زیرساخت‌های لازم و برخورداری این زیرساخت‌ها از کمیت و کیفیت مطلوب است.
بنا بر اظهارات مدیرکل کتابخانه‌های عمومی گیلان هم اکنون فضای کلی سرانه کتابخانه های عمومی استان ۲۷ هزار مترمربع است که بر اساس جمعیت استان، این سرانه یک متر مربع به ازای هر ۱۰۰ نفر بوده و تا چشم انداز سال ۱۴۰۴ باید به هشت مترمربع به ازای هر ۱۰۰ نفر تبدیل شود.
لازم به ذکر است که مطابق استانداردهای ملی به ازای هر یک نفر باید چهار کتاب در کتابخانه‌ها وجود داشته باشد، اما وجود یک میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه کتاب در محیط کتابخانه های استان با توجه به جمعیت گیلان، حاکی از این است که از سرانه بسیار عقب هستیم و تعداد کتابی که در استان در فضای کتابخانه ها موجود است کمتر از یک کتاب برای هر نفر است.
همچنین گفتنی است که استان گیلان دارای ۸۵ باب کتابخانه عمومی نهادی، یک باب کتابخانه عمومی مستقل و ۱۵ کتابخانه مشارکتی فعال است و از ۸۵ باب کتابخانه عمومی، ۶۳ باب در محیط‌های شهری، ۲۰ باب در محیط‌های روستایی و ۲ کتابخانه سیار در حال خدمت رسانی به مردم هستند.
«یاسر نقوی» در صحبت‌های اخیر خود از احداث ۱۲ کتابخانه عمومی دیگر در گیلان خبر داده و یادآور شده که با بهره برداری این تعداد کتابخانه های عمومی در حال ساخت در گیلان میزان فضای مطالعه استان ارتقا پیدا می‌کند.
دنیای شگفت کتاب‌ها
طبق تحقیقات روانشناسی رمان‌خوان‌ها حس همدلی بیشتر نسبت به رمان نخوان‌ها دارند. در واقع هم ذات پنداری با شخصیت‌های داستانی و درک «دیگری»، فرد را از تعصب‌های کوری که ریشه در نا آگاهی دارد، دور می‌کند.
«فاطمه غفاری» نویسنده و مترجم ادبیات داستانی با بیان این موضوع در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: متأسفانه تراکم مصائبی که از پیش از دوران سیاه کرونا تا حتی پس از آن گریبان جامعه را گرفته، روحیه جمعی را افسرده کرده است و این مساله تا آنجایی که سراغ دارم بر احوال کتابخوانی هم بی تأثیر نبوده است. به عنوان مثال پیش‌ترها رویداد پرجمعیت «تو هم بخوان» در بندرانزلی شور و شوق «خواندن» در شهر می‌پراکند و اکنون جای خالی‌اش حقیقتاً حس می‌شود.
وی تصریح کرد: به طور کلی با توجه به اینکه سرانه کتابخوانی در کشور پایین است، انتظار می‌رود کتاب و نشر مورد حمایت مادی و معنوی جدی دولتی قرار گیرد.
ترجمه یا تألیف؟
کتاب‌ها پنجره‌ای رو به سوی اندیشه‌ها و احساسات و تجارب نویسندگانشان هستند، نویسندگانی که می‌توانند اهل هر کجای دنیا باشند. اما این روزها کتاب‌های ترجمه بیش از کتاب‌های تألیفی مورد استقبال ناشران در ایران قرار می‌گیرند.
غفاری در ادامه اظهاراتش به موضوع تألیف و ترجمه در بازار نشر کتاب ایران اشاره کرد و گفت: ناشران از ترجمه بیش از تألیف استقبال می‌کنند؛ دلیلش هم این است که کتاب مورد نظر، پیشاپیش در کشورهای دیگر امتحانش را پس داده و مشخص شده که بازار دارد یا نه. شخصاً اما طی ترجمه دو رمان، با چالش‌هایی روبرو شدم. مهمترین آن کپی‌رایت است که در کشور ما به رسمیت شناخته نمی‌شود و حتی اگر ناشر یا نویسنده حق کپی رایت را اخذ کرده باشد، باز اما و اگرهایی وجود دارد و ناشران دیگر می‌توانند همان کار را با ترجمه جدید به چاپ برسانند.
از آن بدتر کتاب سازی هایی است که علی رغم اطلاع مقامات دولتی، برخوردی جدی با آن صورت نمی‌گیرد. شوربختانه نشرهای مافیایی می‌توانند به راحتی با تغییر اسم مترجم و تغییر چند کلمه، کتابی را که پرفروش شده است، چاپ کنند. اما نکته دیگر این است که ظاهراً ترجمه‌ها کمتر زیر ذره‌بین ممیزی‌ها هستند. تالیفات اما باید از صراطی که از لبه شمشیر تیزتر و از مو باریک‌تر است، بگذرند. پروسه‌ای بی‌پایان که از خودسانسوری تا ممیزی پیش از انتشار و حتی نظارت پس از چاپ را در برمی‌گیرد.
مشکلات موجود
بهبود اوضاع کتابخوانی در گرو سامان بخشیدن به وضعیت نشر کتاب است. «مرضیه فرمانی» شاعر جوان گیلانی که تا کنون ۵ مجموعه شعر از او منتشر شده است در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: به عنوان یک مؤلف کم و بیش در جریان مشکلات نشر و پخش آثار مکتوب هستم و طبعاً همانند دیگر عزیزانی که صاحب کتاب هستند، آثار بنده هم تحت تأثیر این مشکلات قرار گرفته است.
وی افزود: مشکلات موجود از چند وجه می‌تواند مورد بررسی و آسیب شناسی قرار بگیرد. بخشی از آن مرتبط با کتاب سازی است که به عزیزان اهل قلم ربط دارد و وجه دیگر آن مرتبط به نشر کتاب، ناشران و پخش کتاب است که شاهد ضعف‌های بسیاری در آن هستیم.
فرمانی با بیان اینکه متأسفانه این روزها داشتن کتاب به نوعی کارت ویزیت شبیه شده است، گفت: با احترام به همه عزیزانی که در حوزه فرهنگ و قلم و ادبیات زحمت کشیده‌اند، به گمان من بسیاری از کتاب‌هایی که این روزها انتشار می‌یابند، جنبه تخصصی ندارند و بیشتر در راستای کتاب سازی منتشر شده‌اند تا تألیف؛ و این موضوع بیشتر به سبب آن است که زمانی تعداد انتشاراتی‌ها محدود بود و بررسی و کارشناسی اصولی روی کتاب‌هایی چاپی انجام می‌شد و از بین تعداد زیاد آثاری که برای چاپ به انتشاراتی‌ها می‌رسیدند، تعداد معدودی از آنها در فهرست پذیرش نهایی برای چاپ قرار می‌گرفتند.
وی اضافه کرد: اما متأسفانه چون این روزها بازار نشر به یک بازار تجاری تبدیل شده و شاید جنبه فرهنگی این مساله در لایه‌های پایین‌تر قرار گرفته نظارت روی آثاری که چاپ می‌شوند وجود ندارد و در واقع از تعداد آثار فاخری که انتشار می‌یابند، کاسته شود. بدین ترتیب در بازار نشر و کتابفروشی ها آثاری را می‌بینیم که از نظر کیفیت، آثار قابل قبولی نیستند.
فرمانی ادامه داد: از سوی دیگر ما با دلسرد شدن خیلی از مؤلف ها به سبب ممیزی‌ها و سخت گیری‌هایی که وجود دارد، مواجه هستیم و این امر شاید سبب شده، افرادی که متخصص در امر فرهنگ و شعر و ادبیات هستند و ما سال‌ها نامشان را روی کتاب‌ها دیده و با آثارشان مأنوس هستیم، این روزها به خاطر شرایطی که وجود دارد، از چاپ آثار خویش پرهیز می‌کنند و این موضوع راه را برای افرادی که صلاحیت کمتری دارند و آثارشان از ضعف‌های بسیاری برخوردار است باز کرده تا کتاب‌های بیشتری را چاپ کند و ما بیشتر شاهد انتشار کتاب‌هایی با کیفیت پایین باشیم.
معضل هزینه انتشار کتاب
این شاعر گیلانی در بخشی از اظهاراتش به مساله گرانی کاغذ اشاره کرد و یادآور شد: افزایش هزینه‌های چاپ کتاب به ویژه در سال‌های اخیر سبب شده تا بخش تجاری نشر پررنگ‌تر شود. از یاد نباید برد که بسیاری از ناشران برای اینکه کسب و کارشان با ضرر و زیان مواجه نشود، به ناچار قضیه فرهنگ سازی کتاب و کتابخوانی را کم‌رنگتر ببینند، همچنین عدم وجود خریدهای حمایتی توسط خیلی از نهادهای دولتی سبب شده که ناشران هم دلسرد شوند و سختگیری‌هایی که باید در انتشار و کیفیت کتاب داشته باشد، در نظر نگیرند، از این رو چه از نظر ظاهر کتاب و چه کیفیت محتوایی می‌بینیم که که بسیار ضعیف عمل می‌شود.
چالشی به نام پخش کتاب
نبود پخش و توزیع مناسب کتاب یکی از چالش‌های موجود در حوزه انتشار کتاب است. فرمانی در این باره گفت: متأسفانه بنا به دلایلی که شاید بر بنده پوشیده باشد، ارائه و پخش کتاب به درستی در نمایشگاه‌ها و کتاب فروشی‌ها اتفاق نمی‌افتد و این موضوع سبب می‌شود که کتاب به دست مخاطب و جامعه هدف نرسد.
وی اضافه کرد: خیلی از ناشران چون با پخش‌کنندگان کتاب به تفاهم و همکاری نمی رسند ترجیح می‌دهند کتابهاشان را به صورت آنلاین به فروش برسانند و البته میدانیم که برای همه مردم سفارش اینترنتی کتاب سهل و آسان نیست.
اوضاع کتابخانه‌های عمومی
این مؤلف گیلانی همچنین از کتاب‌های موجود در کتابخانه‌های عمومی استان یاد کرد و بیان کرد: عناوین کتاب‌هایی که در کتابخانه ها وجود دارد کم و همان عناوین کم هم تهی از بسیاری از آثار فاخر که در حوزه‌های مختلف منتشر شده‌اند، است.
وی افزود: من به عنوان یک دبیر وقتی می‌خواهم دانش‌آموزانم را به سمت کتابخوانی سوق دهم، می‌بینم از یک سو قیمت کتاب‌ها به گونه‌ای است که شاید بسیاری از خانواده‌ها قدرت خرید نداشته باشند؛ از سوی دیگر زمانی که می‌خواهم آنها را ترغیب به استفاده از کتابخانه‌های عمومی کنم، می دانم که متأسفانه کتابخانه های عمومی ما آن قدر تهی هستند که یقین دارم دانش آموزان و افراد علاقمند به کتابخوانی، بسیاری از عناوین را نمی‌توانند در کتابخانه‌های عمومی پیدا کنند.
فرمانی اضافه کرد: شاید در برابر طرح این موضوع گفته شود تهیه نسخه‌های الکترونیک کتاب‌ها در سایت‌های معتبر ممکن است اما من فکر می‌کنم علی رغم اینکه باید همراه با مدرنیته بود و با فرهنگ دیجیتال بروز شد، اما همچنان رفتن به کتابخانه، گرفتن کتاب در دست و عطر کاغذ کتاب آدم را زنده نگه می‌دارد و البته باید گفت خیلی‌ها هنوز با خواندن نسخه‌های پی دی اف مأنوس نیستند و همه این مسائل سرانه مطالعه کتاب را می‌تواند تضعیف کند. بنابراین برای افزایش آمار کتابخوانی باید همه مسائل موجود به شکل ریشه‌ای آسیب شناسی و رفع شوند.