خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: بعد از عملیات طوفان الاقصی که از هفتم اکتبر آغاز شد، رژیم صهیونیستی حملات هوایی و توپخانه‌ای خود را به غزه آغاز کرد. آمار ارائه شده از سوی مقامات حماس نشان می‌دهد که تا ۲۱ نوامبر بیش از ۱۴ هزار نفر در غزه شهید شده‌اند که بیش از ۵۸۰۰ نفر از آنان کودک بوده‌اند. رژیم بعد از غافلگیری در عملیات طوفان الاقصی ابتدا ادعا کرد که قصد دارد جنگ را تا تصرف همه مناطق نوار غزه و نابودی کامل نیروهای حماس ادامه دهد. تل‌آویو در این راه از حمایت تمامی متحدان خود و مهم‌ترین آنها یعنی ایالات متحده و اتحادیه اروپا بهره‌مند بوده است. با این حال بعد از گذشت بیش از چهل روز از جنگ و ناکامی نیروهای رژیم در حمله زمینی به غزه و به طور کلی عدم موفقیت رژیم در دستیابی به اهداف خود، آتش بسی چهار روزه با میانجی‌گری قطر و مصر بین طرفین شکل گرفت.
مقاومت حماس و دستیابی به آتش بس
موضوع آتش بس بیشتر در مواقعی در دستور کار قرار می‌گیرد که نیروهای فلسطینی از خود مقاومت نشان می‌دهند و در مقابل ارتش رژیم نیز از دستیابی به اهداف خود بازمانده است. مثال بارز این موضوع جنگ سال ۲۰۱۴ است که از آن به عنوان جنگ ۵۱ روزه نیز یاد می‌شود. این جنگ نیز دارای سه مرحله بود. مرحله اول این جنگ حمله هوایی و مرحله دوم آن نیز آغاز حملات زمینی بود که با هدف تخریب تونل‌های زیرزمینی در نزدیک مرزهای رژیم انجام شد. به دنبال انتقادات و محکومیت‌های جهانی، آتش‌بسی ۲۰ ساعته برای کمک‌رسانی برقرار شد که متعاقب حملات رژیم به بیمارستان وفا نقض گردید. در نهایت ارتش صهیونیستی در سوم آگوست تنها موفق به تخریب ۳۲ تونل زیرزمینی حماس و مجبور به بیرون کشیدن نیروی زمینی خود شد. در این جنگ نیز بارها آتش بس نقض شد تا اینکه سرانجام هر دو طرف طرح مصر در باره آتش بس دائم را در ۲۶ آگوست پذیرفتند.
در جنگ هفتم اکتبر نیز نیز با گذشت حدود ۴۵ روز از جنگ اخیر در غزه و بی‌تفاوتی مقامات قدرت‌های بزرگ جهانی و نهادهای سازمان ملل در قبال کشتار بی‌رحمانه و نسل‌کشی که در این منطقه روی داد، در نهایت مذاکرات بین طرف‌های جنگ یعنی مقاومت و رژیم صهیونیستی با میانجی‌گری قطر و مصر به برقراری آتش بس موقت ۴ روزه انجامید. این آتش‌بس قبل از هر چیز، یک شکست نظامی برای کابینه امنیتی نتانیاهو است که با فشار مضاعف و تجمعات هر روزه از سوی خانواده‌های اسرا نیز مواجه است. بر همین اساس او قبل از برگزاری جلسه کابینه برای تصمیم‌گیری در مورد توافق آتش‌بس کابینه را با تصمیم سخت و درستی مواجه دانست. طبق این توافق به دست آمده، درگیری‌ها از سوی دو طرف که فعالیت‌های نظامی ارتش رژیم صهیونیستی در همه مناطق غزه و نیز جابجایی خودروهای زرهی رژیم در سر تا سر غزه را نیز شامل می‌شود، متوقف خواهد شد.
از سوی دیگر توافق این فرصت را فراهم می‌کند که کمک‌های بشردوستانه، درمانی و سوخت وارد همه مناطق غزه بدون استثنا شود. بخش اصلی این توافق آتش‌بس مربوط به تبادل اسرا است که طبق آن حماس ۵۰ اسیر زن و کودک صهیونیست با سن زیر ۱۹ سال را در برابر ۱۵۰ زن و کودک زیر ۱۹ سال فلسطینی آزاد خواهند نمود. این توافق همچنین شامل توقف حملات و پرواز جنگنده‌های رژیم با هدف بمباران غزه در جنوب و شمال این منطقه به مدت شش ساعت در روز نیز می‌شود. آزادی عبور و مرور و رفت و آمد افراد در همه مناطق نوار غزه از جمله از جنوب به شمال این منطقه نیز رعایت خواهد شد.
میانجی‌گری قطر و مصر
همانگونه که گفته شد همانند دیگر جنگ‌های گذشته رژیم با حماس در نوار غزه که متحدین رژیم و برخی کشورهای منطقه‌ای بعد از عدم دستیابی صهیونیست‌ها در رسیدن به اهداف شأن در تکاپوی آتش بس برآمده‌اند در این جنگ نیز این مصر و قطر بودند که به عنوان میانجی نقش مهمی در شکل‌گیری آتش‌بس ایفا کردند.
قطر؛ میانجی اصلی
نکته قابل توجه در توافق اخیر آتش‌بس، نقش قطر به عنوان میانجی اصلی آتش بس است. نقشی که تفاوت‌های بارزی با مواضع این کشور در جنگ‌های قبلی در غزه از جمله جنگ سال ۲۰۱۴ داشته است. در آن سال امیر قطر برای پایان دادن به جنگ از مذاکرات آتش بس قاهره حمایت کرد. قبل از آغاز این جنگ سفر شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی به نوار غزه برای افتتاح چندین پروژه صنعتی از سوی رسانه‌های عربی پوشش داده شد. این سفر با حمایتها و پوشش امنیتی رژیم صهیونیستی نیز همراه بود. هفتهنامه فلسطینی المنار قبل از این سفر اعلام کرد که نخست وزیر قطر حمد بن جاسم آل ثانی با نخست وزیر رژیم صهیونیستی، بنیامین نتانیاهو دیدار داشته است. هر چند که ابعاد و اهداف این سفر از سوی رسانه‌های جمعی برای چندین روز مخفی ماند اما با افزایش تهدیدات نظامی رژیم صهیونیستی علیه غزه و آغاز جنگ گسترده علیه این منطقه اهداف این سفر مشخص شد.
نخست وزیر قطر در دیدار با هنیه رئیس دفتر سیاسی حماس اعلام کرد در ازای دریافت کمک‌های اقتصادی و مالی از سوی قطر، حماس باید شروطی را رعایت کند. برخی از این شروط عبارت بودند از قطع همکاری با ایران، آغاز مذاکرات با رژیم بدون پیش شرط؛ به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت رژیم، اعلام توقف مبارزات مسلحانه و عدم اصرار به بازگرداندن بخش شرقی آن. با این حال، قطر در سال‌های اخیر در بسیاری از تحولات منطقه‌ای از جمله روابط ایران و غرب سعی در ایفای نقش میانجی داشته است. امیر قطر که از ابتدای جنگ تاکنون تلاش‌های زیادی را برای توقف درگیری‌ها در این جنگ در دستور کار قرار داده، در این توافق آتش بس به عنوان طرف اصلی ظاهر شده و به عنوان میانجی اصلی در آتش بس انسانی، آزادسازی تعدادی از اسرا، کمک‌های بشردوستانه به غیرنظامیان غزه و سوخت رسانی عمل می‌کند.
ایفای نقش مصر
مصر به عنوان کشوری که از روابط رسمی با رژیم صهیونیستی برخوردار است و همچنین تنها گذرگاه ورود کالا به غزه در مرز رفح در این کشور قرار دارد، همواره در شکل‌گیری آتش‌بس در جنگ‌های حماس و رژیم نقش داشته است. مصری‌ها به رغم ایفای نقش در توافق آتش بس بین طرفین در جنگ ۵۱ روزه، اما نشان داده‌اند که مواضعی در حمایت از رژیم اتخاذ می‌کنند. یکی از مسئولان حماس در آتش‌بس سال ۲۰۱۴ اظهار کرد که در جریان مذاکرات آتش‌بس با اسرائیل در قاهره، دولت مصر تنها در موضوع عدم پذیرش خلع سلاح مقاومت از هیأت فلسطینی حمایت کرد. به علاوه مصر در طرح‌های میانجی‌گرانه خود هیچگاه خواسته‌های اصلی فلسطینیان همچون بازگشایی گذرگاه رفح و لغو کامل محاصره غزه را مورد توجه و تاکید قرار نداده است.
عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر دیدارهای متعددی با مقامات واشنگتن از جمله رئیس سازمان سیا داشته و بر ضرورت آتش بس فوری در نوار غزه تاکید نموده است. در عین حال این کشور ملاحظاتی را نیز در زمینه آینده منطقه غزه دارد. بر این اساس با وجود نقش فعال در آتش‌بس انسانی کنونی، اما مصر به واسطه سابقه خصومت با حماس، در پس پرده از حاکم شدن یک دولت جانشین در این منطقه نیز نگران است.
نتیجه
توافق آتش بس بین حماس و رژیم صهیونیستی در شرایطی بعد از گذشت بیش از ۴۰ روز از جنگ حاصل شده است که جامعه جهانی مدت‌ها پیشتر می‌توانست به آن دست یابد و مانع کشتار گسترده و بی‌رحمانه در نوار غزه شود. با این حال این آتش بس چند نکته مهم در درون خود دارد از جمله این آتش بس موقتی بیش از همه نتیجه مقاومت حماس در مقابل حملات رژیم است. می‌توان گفت که اگر تاکتیک‌های حماس برای واکنش در برابر حملات رژیم و مدیریت نبرد نبود، رژیم تا پیروزی نهایی به حملات خود ادامه می‌داد. از سوی دیگر، این توافق آتش بس نشانگر ایجاد تحول در برخی مواضع بازیگران میانجی از جمله قطر است، چراکه دوحه از موضع مخالفت با حماس که در جنگ‌های قبل بین دو طرف از خود نشان داد به عنوان میانجی اصلی ظاهر شد و توانست توافق را بین حماس و رژیم شکل دهد.
سجاد مرادی کلارده؛ پژوهشگر روابط بین‌الملل