خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: رهبر معظم انقلاب اسلامی روز چهارشنبه در دیدار بسیجیان سراسر کشور، ضمن تأکید بر شکست طرح آمریکایی خاورمیانه بزرگ، شاخصه‌های خاورمیانه جدید را بیان کردند. سوال مهم این است که خاورمیانه جدید مد نظر آمریکا چه ویژگی‌هایی داشت و امروز این منطقه چه ویژگی‌هایی دارد؟
شاخصه‌های طرح آمریکایی خاورمیانه بزرگ
طرح خاورمیانه جدید آمریکا تلاش برای تغییر جغرافیای این منطقه بود. در جغرافیای مدنظر آمریکایی‌ها، تجزیه برخی از کشورهای منطقه و تبدیل آنها به کشورهای کوچک، اولویت و هدف نخست بود. کشورهایی نظیر عراق و سوریه هو در اولویت بودند. اساساً تشکیل کشورهای کوچک تجربه موفقی در راستای منافع غرب و رژیم صهیونیستی در منطقه غرب آسیا است. کشورهای کوچک عضو شورای همکاری خلیج فارس از جمله این تجربه موفق هستند که ضمن اینکه میزبان پایگاه‌های نظامی آمریکا هستند به سمت عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی نیز گام بر می‌داند. الگوهای رفتاری این کشورها در قبال جنگ اخیر غزه نیز مطلوب آمریکا و رژیم صهیونیستی است.
بنابراین، خاورمیانه جدید از دید آمریکا منطقه‌ای است که کشورهای بزرگ، تجزیه شده و دولت‌سازی نیز همسو با سیاست‌های غرب شکل بگیرد. برونداد اصلی این طرح، تضعیف محور مقاومت و تقویت مواضع آمریکا و رژیم صهیونیستی در منطقه غرب آسیا بود. با این حال، نه تنها این طرح آمریکایی با شکست مواجه شد بلکه منطقه غرب آسیا روند معکوسی را طی کرده است. رهبر معظم انقلاب در این خصوص عنوان کردند: «آن چیزی که آمریکایی‌ها اسمش را گذاشته بودند خاورمیانه‌ی جدید، ۱۸۰ درجه با این چیزی که امروز هست تفاوت دارد. آنها خواستند حزب‌الله را نابود کنند؛ بعد از جنگ سی‌وسه‌روزه، حزب‌الله ده برابر قوی‌تر شد. حالا من که می‌گویم «ده برابر»، چون احتیاط می‌کنم؛ ولی بیش از اینها قوی‌تر شد.
آنها می‌خواستند عراق را یکجا ببلعند و نتوانستند، نشد. آنها می‌خواستند سوریه را قبضه کنند، عوامل نیابتی خودشان را به اسم «داعش» و «جبهةالنّصرة» و از این حرف‌ها انداختند به جان دولت سوریه، حدود ده سال هم مدام تزریق کردند، پشتیبانی کردند، پول دادند، امکانات دادند، نشد. ناکام شدند؛ [در تحقّق] خاورمیانه‌ی جدیدی که آنها می‌خواستند درست کنند، به کلّی ناکام شدند.»
شاخصه‌های خاورمیانه جدید از دید رهبر معظم انقلاب
با شکست طرح خاورمیانه بزرگ، منطقه غرب آسیا روندی را طی کرد که امروز ویژگی‌های متضادی از طرح و اهداف مدنظر آمریکا دارد. شاخصه‌های اصلی خاورمیانه جدید از دید رهبر معظم انقلاب اسلامی عبارتند از:
۱. آمریکازدایی
هدف اصلی طرح خاورمیانه بزرگ، سلطه آمریکا بر این منطقه بود، اما اکنون شاهد تضعیف موقعیت آمریکا در این منطقه و شاهد آمریکازدایی به تعبیر رهبر معظم انقلاب هستیم. مقام معظم رهبری در توصیف آمریکازدایی این گونه بیان کردند: «آمریکازدایی یعنی چه؟ یعنی نفی سلطه‌ی آمریکا بر منطقه. معنایش قطع رابطه‌ی سیاسی با آمریکا نیست؛ نه اینکه حالا ما توقّع داشته باشیم یا تصوّر کنیم که دولتهای منطقه [با آمریکا] قطع رابطه‌ی سیاسی کنند؛ نه، رابطه‌ی سیاسی و اقتصادی با همه دارند، با آمریکا هم دارند، داشته باشند؛ امّا دیگر سلطه‌ی آمریکا روزبه‌روز رو به ضعف است…» نشانه‌های متعددی نیز در این زمینه وجود دارد. سیاست‌های آمریکا در قبال سوریه با شکست مواجه شد و نظام حاکم بر دمشق نه تنها سقوط نکرد بلکه کشورهای متخاصم نیز روابط خود را با سوریه احیا کردند. رقبای آمریکا یعنی روسیه و جمهوری اسلامی ایران در تحولات سوریه دست برتر را دارند.
در عراق نه تنها دولتی نزدیک به آمریکا شکل نگرفته است بلکه گروه‌های مقاومت عراقی مبارزه با آمریکا را در اولویت دارند و آمریکا مجبور شد از شمار پایگاه‌های خود در این کشور بکاهد. در یمن، انصارالله یکی از مهم‌ترین بازیگران صحنه سیاسی این کشور است که آشکارا با مداخله آمریکا در منطقه غرب آسیا مخالف است و ابایی هم ندارد که اهداف آمریکایی را در نزدیکی مرزهای یمن مورد هدف قرار دهد. علاوه بر این، روابط آمریکا با برخی از کشورهای عربی منطقه نیز مانند گذشته پیش نمی‌رود و این کشور اعتماد خود به آمریکا را از دست داده و به سمت قدرت‌های دیگر به خصوص چین متمایل شده‌اند که عربستان سعودی از مهم‌ترین کشورها است.
نشریه آمریکایی فارن پالیسی اخیراً در تحلیلی از عربستان، رژیم صهیونیستی، مصر و ترکیه به عنوان ۴ ستون سیاست‌های آمریکا در منطقه یاد کرد و نوشت این ستون‌ها امروز همکاری با ایالات متحده در اجرای سیاست‌های منطقه‌ای اش را متوقف کرده‌اند. رهبر معظم انقلاب هم در این خصوص عنوان کردند: «بعضی از کشورهایی که صد درصد تابع سیاست آمریکا بودند، شروع کرده‌اند به زاویه پیدا کردن با آمریکا که می‌بینید دیگر و می‌شنوید و این ادامه پیدا خواهد کرد.»
۲. شکل‌گیری دوگانه مقاومت / تسلیم
دیگر شاخصه خاورمیانه جدید از دید رهبر معظم انقلاب، شکل‌گیری دوگانه مقاومت و تسلیم در منطقه است. دست کم در یک قرن اخیر، راهبرد اصلی قدرت‌های غربی در قبال منطقه غرب آسیا، ممانعت از وحدت جهان اسلام از طریق شکل‌گیری دوگانه‌هایی بود که همسو با منافع این قدرت‌ها باشد. بنابراین، عرب و غیر عرب، شیعه و سنی و … مطرح شد. این دوگانه‌ها به صورت هوشمندانه و از درون ساخت این منطقه طراحی و تقویت شد.
هدف اصلی نیز این بود که با «تفرقه بینداز و حکومت کن»، سیاست‌ها و منافع خود را پیگیری کنند و مانع وحدت جهان اسلام شوند. پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز زمینه اجرایی شدن دوگانه‌سازی‌های جعلی و تحمیلی را فراهم کرد، اما انقلاب اسلامی در عمل هرگز به سمت فرقه‌گرایی حرکت نکرد و از مهم‌ترین حامیان گروه‌ها و کشورهای اهل سنت در منطقه است. جمهوری اسلامی ایران امروز از مهم‌ترین حامیان فلسطین است. احیای روابط ایران و عربستان هم از جمله موارد است که شکست دوگانه‌سازی‌های جعلی را نشان می‌دهد.
به تعبیر رهبر انقلاب این سیاست و دوگانه‌سازی‌ها با شکست مواجه شد و امروز تنها دوگانه موجود در منطقه، دوگانه مقاومت و تسلیم است. رهبر معظم انقلاب در این خصوص نیز عنوان کردند: «این دوگانه‌ها به هم ریخت و به جای این دوگانه‌های تحمیلی، یک دوگانه‌ی جدیدی بر منطقه حاکم شده: دوگانه‌ی مقاومت و تسلیم؛ امروز در این منطقه این دوگانه مطرح است. مقاومت یعنی تسلیم نبودن در مقابل زورگویی و زیاده‌خواهی و دخالت‌های آمریکا… و نقطه‌ی مقابلش تسلیم است که خفّت‌بار است، ذلیل‌کننده‌ی ملّت‌ها و دولت‌ها است.»
۳. طوفان الاقصی و حل مساله فلسطین
بدون شک، طوفان الاقصی یکی از مهم‌ترین رخدادهای منطقه غرب آسیا است، رخدادی که می‌تواند نظم‌ساز و دگرگون‌کننده باشد. یکی از این دگرگونی‌ها در حوزه مساله فلسطین است. آمریکا با معامله قرن و عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی درصدد بود مساله فلسطین را به مسأله‌ای حاشیه‌ای برای منطقه غرب آسیا و برای کشورهای اسلامی تبدیل کند.
طوفان الاقصی، شکست این سیاست را در پی داشت و مساله فلسطین نه تنها در منطقه غرب آسیا بلکه حتی به موضوع نخست در جهان تبدیل شد. افکار عمومی جهان از زمانی که طوفان الاقصی در ۷ اکتبر آغاز شد در جهت حمایت از فلسطین و انزجار از رژیم اشغال‌گر قدس بسیج شده است. در همین حال، طوفان الاقصی نشان داد که فلسطینی‌ها خود برای سرنوشت‌شان تصمیم می‌گیرند و اجازه نمی‌دهند طرح‌های تحمیلی نظیر معامله قرن سرنوشت آنها را تعیین کند.
در واقع، از دید رهبر معظم انقلاب، پس از آمریکازدایی و شکل‌گیری دوگانه مقاومت / تسلیم، «حلّ مساله فلسطین هم یکی از خصوصیّاتی است که این غرب آسیای جدید ان‌شاء‌الله به خود خواهد دید.» حل این مساله نیز از دید مقام معظم رهبری تنها یک راه دارد و آن هم «طرح همه‌پرسی از فلسطینی‌ها» است، راهکاری که راهبرد اصلی جمهوری اسلامی ایران درباره مساله فلسطین نیز است.
نتیجه
تحولات منطقه غرب آسیا به خصوص طوفان الاقصی گویای این است که طرح خاورمیانه بزرگ مد نظر آمریکایی‌ها روند معکوسی را طی کرده و امروز این منطقه با شاخصه‌هایی نظیر آمریکازدایی و تقویت محور مقاومت شناخته می‌شود. طوفان الاقصی شکست طرح‌های آمریکایی از جمله معامله قرن و عادی‌سازی روابط را هم در پی داشته است. به همین دلیل است که همزمان با حضور آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در اراضی اشغالی، رژیم صهیونیستی جنگ علیه غزه را از سر گرفته است.
سید رضی عمادی؛ کارشناس مسائل غرب آسیا