خبرگزاری مهر، گروه استانها - بهرام قربانپور: جنگل‌های گیلان در کنار سرسبزی، طراوت و زیبایی، اسرار و رازهای بسیاری را در سینه خود حک کرده که با میرزا و یارانش رقم خورد است. رازهای مگویی که برای چشم و دل‌های بیدار و خفته جهان باید «بگو» شود.
من از یک قرن پیش آمده‌ام تا شما را به دل «نهضت جنگل» ببرم؛ تا با هم از «میرزای بزرگ» سخن بگوییم، مات و مبهوت در میان واژه‌های تاریخی و سرنوشت ساز این نهضت تاریخ ساز مانده‌ایم، وارد کدام دروازه معنایی این نهضت شویم، به کدامین شخصیت این قیام بپردازیم، از دکتر «حشمت» بنویسیم یا استاد «احمد کسمایی» و برادرش «ابراهیم بزاز کسمایی» یا «غلامحسین نویدی» و «میرزا حسین خان»، که روزنامه «جنگل» را با کمک میرزا پایه گذاری کردند.
از مدارسی که با درایت، دوراندیشی و ذکاوت میرزا در آن دوران خفقان ساخته شد بگوییم یا از ده‌ها راهسازی صورت گرفته در زمان میرزا کوچک خان جنگلی قلم بزنیم.
«نهضت جنگل» دایره المعارف ناشناخته‌ای است که به اندازه سال‌ها کوتاهی و گمنامی، جا برای واکاوی و بازخوانی دارد از مخفی انگاری ۵۷ ساله دوران پهلوی گرفته تا کوتاهی‌ها و اهمال کاری‌های برخی مسؤولان و متولیان بعد از انقلاب، همه و همه سبب شد تا اصالت و ماهیت واقعی نهضت میرزای جنگلی دستخوش «تحریف» شود، تحریفی که عامدانه یا اتفاقی، همچنان ادامه دارد.
«راوی جنگل» شدن کار یک گزارش خبری، چاپ کتاب، سرایش شعر، ساخت فیلم و برگزاری همایش‌های نمایشی نیست و باید نهضتی برای «روایت جنگل» به راه بیافتد تا ابعاد مختلف قیام میرزای بزرگ را از دل تاریخ یک قرن پیش این سامان بیرون بکشد.
میرزا یک شخصیت تمام عیار دینی بود
«مهدی کاسی» پژوهشگر حوزه تاریخ گیلان در گفت و گو با خبرنگار مهر، می‌گوید: برای شناخت «نهضت جنگل» باید اوضاع بلبشو و به هم ریخته انتهای دوره قاجار را مورد واکاوی قرار دهیم؛ بعد از به توپ بستن مجلس و تبعید محمدعلی شاه، پسرش احمدشاه ۱۲ ساله زمام امور کشور را به دست گرفت و در همان دوران قرارداد ۱۹۰۷ به ایران تحمیل شد، زمانی که هیچ دولت مرکزی در کشور وجود نداشت و انگلیسی‌ها از جنوب و روس‌ها از شمال کشور را احاطه کرده بودند، «میرزا» وارد کارزار مبارزه با «استبداد» شد.
وی به بازخوانی چگونگی شکل گیری نهضت جنگل پرداخت و افزود: روس‌ها شمال کشور و به ویژه گیلان را به دست گرفته بودند و به قدری در کشور نفوذ پیدا کرده بودند که در جای جای ایران بیش از ۲۰ کنسولگری راه اندازی کرده بود.
این پژوهشگر تاریخ گیلان با اشاره به وقوع قیام‌های کوچک و بزرگ در دوران حکم رانی احمدشاه نوجوان بیان کرد: قیام میرزا کوچک جنگلی یکی از نهضت‌های اثرگذار و تاریخ ساز است که چراغ استبداد را خاموش کرد.
کاسی با بیان اینکه میرزا یک شخصیت تمام عیار دینی بود، گفت: میرزا دارای تحصیلات حوزوی بوده و عده‌ای ایشان را در حد فرد مجتهد می‌دانستند و معرفی می‌کردند.
وی با بیان اینکه نهضت جنگل کاملاً دینی بود، افزود: معیارهای دینی نهضت جنگل منجر به مانایی، پویایی و اثربخشی آن شد.
رخنه نفوذ در نهضت جنگل
این کارشناس مسائل سیاسی با اشاره به فراز و فرودهای نهضت جنگل بیان کرد: میرزا در پایه گذاری نهضت جنگل با چالش‌های زیادی مواجه شد و در قدم اول تلاش کرد روس‌ها را از گیلان بیرون کند و تا حدودی هم موفق شد و جنگ و درگیری با انگلیسی‌ها گام دیگری میرزا در مبارزه با استبداد بود.
کاسی با بیان اینکه نفوذ هم در نهضت جنگل رخنه کرد، گفت: برخی خیانت‌ها و نفوذ برخی خود فروخته‌های داخلی، نهضت میرزا از اوج قدرت فاصله گرفت و تا حدودی به انزوا کشیده شد و این درگیری‌های داخلی، وقت میرزا را سامان بخشی داخلی گرفت.
وی با اشاره به برقراری پیوند پنهان انگلیسی‌ها با شوروی سابق برای از میان برداری میرزا و حذف نهضت جنگل افزود: میرزا کوچک در کنار سامان بخشی تیم داخلی، با دو ابرقدرت یعنی انگلیسی و شوروی وارد جنگ شد.
این پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه نهضت جنگل خاستگاه مردمی دارد، اضافه کرد: نهضت جنگل با خواست مردم و با رهبری شجاعانه میرزا کوچک خان جنگلی شکل گرفت و ۷ سال ادامه پیدا کرد.
کاسی با اشاره به اینکه میرزا در زمان حکمرانی ملوک الطوایفی قیام کرد، گفت: هیچ رد و پایی از اجنبی‌ها، ممالک و حاکمین در نهضت جنگل دیده نمی‌شود و این مهم نشان دهنده مردمی بودن این نهضت است.
وی با اشاره به دستاوردهای بزرگ مردمی نهضت جنگل، افزود: حفر «حشمت رود» با محوریت دکتر حشمت وبا کمک هزاران نفر از مردم در شرق گیلان صورت گرفت و از آن زمان تاکنون مورد استفاده کشاورزان و مردم این سامان قرار گرفته است.
میرزا نهضت سوادآموزی را در گیلان راه انداخت
این پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه نهضت جنگل منشأ اثر و خیر برای مردم گیلان بوده است، گفت: احداث جاده گوراب زرمیخ به شاندرمن یکی از شاهکارهای قیام مردمی میرزا بوده است.
کاسی با اشاره به خسارت مرگبار قحطی دو ساله در کشور بیان کرد: گیلان تنها استانی بود که با تدبیر، درایت و دوراندیشی میرزا در قحطی ۲ ساله ایران آسیب ندید و میرزا حتی به پایتخت کمک رسانی کرد.
وی با اشاره به راه اندازی نهضت سوادآموزی در گیلان با محوریت میرزا کوچک افزود: در برهه‌ای از زمان که ۹۰ درصد جمعیت کشور بی سواد بودند، میرزا نهضت سوادآموزی را در گیلان به راه انداخت.
ساخت ۵۰ مدرسه در دوران میرزا
این پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه میرزا پایه گذار ساخت بیش از ۵۰ مدرسه در گیلان شد، گفت: در دوران کوتاه مدت حکمرانی میرزا کوچک و نهضت جنگل انقلابی در حوزه سواد آموزی و فراگیری علم در گیلان به راه افتاد.
کاسی با اشاره به شخصیت دینی و اعتقادی میرزا کوچک و نهضت جنگل بیان کرد: میرزا کوچک خان در کنار تبیین و تعریف ارزش‌ها، با ضد ارزش‌ها هم مقابله می‌کرد و این مساله نقطه عطف نهضت جنگل است.
وی با اشاره به تلاش مضاعف و وصف ناشدنی میرزا در مقابله با استبداد افزود: نهضت مردمی جنگل تمام قد مقابل قدرت زر و زور و استبداد ایستاد و به موفقیت‌های زیادی در این زمینه رسید.
این پژوهشگر تاریخ با اشاره به ظلم ۵۷ ساله رژیم پهلوی به نهضت میرزا بیان کرد: رژیم پهلوی بیش از نیم قرن جلوی ترویج و تبیین دستاوردهای نهضت جنگل را گرفت و حتی اجازه گذاشتن سنگ قبر برای میرزا هم در این دوران داده نشد و نخستین سنگ قبر پس از انقلاب برای میرزا نصب شد.
کاسی با بیان اینکه نهضت جنگل یک قله برای مبارزات انقلابی است، گفت: رژیم پهلوی و استبداد به شدت از عظمت و بزرگی نهضت جنگل هراس داشتند و از این رو بیش از نیم قرن اجازه شناخت و تبیین ابعاد گسترده نهضت جنگل را ندادند.
وی با بیان اینکه نهضت جنگل نمونه طلایی الگوسازی است، افزود: نهضت جنگل الگوی تمام عیار و نمونه کامل برای الگوسازی نسل جوان است.
«تحریف» بزرگترین چالش نهضت جنگل بود
این پژوهشگر تاریخ گیلان با بیان اینکه «تحریف» بزرگترین آسیب و چالش نهضت جنگل بود، گفت: یکی از دلایل ناآشنایی نسل جوان امروز با نهضت میرزا، تحریف و ایجاد چندگانگی در روایت نهضت جنگل است.
کاسی با اشاره به اینکه بدیهیات نهضت جنگل همچنان در گمنامی است، اضافه کرد: ابعاد گسترده نهضت جنگل به دلیل خفقان ۵۷ ساله، درگیری‌های داخل نهضت و چالش تحریف، مغفول مانده است.
وی با بیان اینکه کار عمیقی و پژوهش گرانه برای تبیین نهضت جنگل صورت نگرفته است، افزود: اگر سریال «کوچک جنگلی» ساخته بهروز افخمی را کنار بگذاریم کار فاخر دیگری برای شخصیت پردازی میرزا صورت نگرفته است.
این کارشناس مسائل سیاسی با بیان اینکه سریال «کوچک جنگلی» تنها بُرشی از یک مقطع زندگی و شخصیت میرزا بود، گفت: این سریال قرار بود در سه فصل ساخته شود که فقط یک فصل ساخته شد و فصل ۲ و ۳ تاکنون ساخته نشده است.
کاسی با بیان اینکه شخصیت میرزا ابعاد و لایه‌های پنهان زیادی دارد، اضافه کرد: هنوز ابعاد گسترده و چند وجهی میرزا کوچک خان و نهضت جنگل مغفول مانده است.
وی با اشاره به عدم وجود تجربه‌های تاریخی در عصر میرزا افزود: ما در گودی تجربه‌های تاریخی ایستادیم میرزا کوچک زمانی قیام کرد که نظریه پردازانی چون شهید مطهری، شهید بهشتی و باهنر حضور نداشتند.
انتقاد از خروجی ضعیف کنگره میرزا در گیلان
این کارشناس و پژوهشگر تاریخ با انتقاد از خروجی ضعیف کنگره میرزا در گیلان بیان کرد: کنگره میرزا با هزینه‌های هنگفت اجرا شد اما برنامه‌های مؤثر و در شأن میرزا ساخته نشد.
کاسی با بیان اینکه پول پاشی بدون هدف نتیجه بخش نیست، گفت: هنوز شناخت کامل از میرزا در بین برخی مدیران و متولیان امر ایجاد نشده تا منتج به دغدغه مندی در این بخش شد.
وی با تاکید بر لزوم کار رسانه‌ای بزرگ برای شناخت ابعاد مختلف نهضت جنگل افزود: عدم پرداختن و واکاوی درست نهضت جنگل در ابعاد مختلف انتقادی است که به رسانه‌ها و خبرنگاران وارد می‌شود.
آنطور که به نظر می‌رسد در یک قرن گذشته نسبت به تبیین و معرفی شخصیت چند وجهی و ریشه دار میرزا کوچک خان جنگلی و یارانش در نهضت جنگل کوتاهی‌های فراوانی صورت گرفته است اگر ۵۷ سال خفقان دوران طاغوت و پهلوی را کنار بگذاریم در چهل و اندی سال انقلاب اسلامی هم تلاش ویژه ای برای شخصیت پردازی چهره ملی و بین المللی جهان اسلام صورت نگرفته است و هنوز میرزا در کوچه و پس کوچه‌های گیلان و رشت غریب و ناشناخته است، شخصیت ارزشمند، مبارز و انقلابی که تحولی عظیم در بیداری ملت‌ها ایجاد کرد و چراغ رهایی و آزادی را از بند استبداد و استثمار روشن کرد.
عدم معرفی و بازخوانی درست نهضت جنگل و چهره مبارز روحانی شهید میرزا کوچک خان جنگلی سبب شده تا نسل جوان امروز با ادبیات نهضت جنگل ناآشنا باشد.