خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ امامزادگان یحیی و محمد در خیابان پانزده خرداد در کوچه امامزاده یحیی قرار دارد. این امامزادگان در ناحیه ۲ در منطقه ۱۲ واقع شده‌اند و جزو نخستین بناهای ساخته شده در دوره خوارزمشاهیان است. بقعه، زیر نظر اداره اوقاف و امور خیریه ناحیه ۳ اداره می‌شود و با شماره ۱۱۱۹۶ در تاریخ بیست و پنجم مهرماه سال ۱۳۸۳ در فهرست آثار میراث فرهنگی ثبت شده است.
محله‌ای که بقعه در آن واقع شده، به محله امامزاده یحیی معروف است. این محله، در همسایگی بازار تهران قرار گرفته و از بافت‌های قدیمی تهران محسوب می‌شود. بنای قدیمی بقعه، برج خشتی هشت ضلعی بود که مثل سایر بناهای عصر مغول، گنبد آجری دوازده ضلعی هرمی شکلی در بالای آن قرار داشت. در زمان قاجار، اطراف این برج خشتی، چند ایوان و اتاق و بناهای دیگری ساخته شد. بعد از آنکه بنای قدیمی تخریب شد، در پاییز سال ۱۳۲۰ شمسی، بنای جدید از روی نقشه بنای قدیمی و به همان ابعاد قبلی بازسازی شد.
صندوق چوبی روی مرقد؛ قدیمی‌ترین اثر موجود در بقعه
در گذشته، مجموعه امامزاده یحیی شامل مدرسه، شفاخانه، حوض، مسجد، توتستان، غسالخانه و گورستان بوده است و در اطراف بقعه، باغ و زمین‌های زیادی بود. امروز، همه این باغ و زمین‌های اطراف آن به واحدهای مسکونی و تجاری تبدیل شده‌اند. عده‌ای سابقه بنا را به دوره مغول نسبت داده و عده دیگری معتقدند ساخت بنا به دوره حکومت آق قویونلوها برمی‌گردد.
قدیمی‌ترین اثر موجود در این بقعه، صندوق چوبی روی مرقد است که تاریخ ۸۹۵ هجری روی آن حک شده است. نوع معماری گنبد برگرفته از معماری دوره آل بویه است.
در عملیات پی‌برداری بقعه، در سردابه، لوحه برنجی کوچک شش گوشه‌ای پیدا شد که زیارت‌نامه امامزاده یحیی به صورت عبارات ناخوانایی به خط نسخ نامرغوب بر روی آن نوشته شده بود. کارشناسان بر این باورند که این لوحه برنجی مربوط به اواخر دوران حکومت صفویه است.
یکی دیگر از اشیای قدیمی در امامزاده یحیی، لوحه کاشی فیروزه‌ای رنگی است که نوشته‌هایی با خط نسخ برجسته روی آن نقش گرفته که بنا به گفته مرحوم مصطفوی از بقعه یکی از بزرگان شیعه به اینجا منتقل شده است. این لوحه، در قسمت خارجی دیوار خشتی غربی بقعه قدیمی امامزاده یحیی نصب شده بود که در مدت خرابی و مرمت بقعه در موزه ایران باستان نگهداری می‌شد.
در حاشیه لوحه، آیه ۶۰ سوره مائده نقش بسته است. البته گفته می‌شود قبل از رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، این آیه مبارکه را بر روی الواح و بناهای مربوط به بزرگان شیعه می‌نگاشتند. کلماتی به خط نسخ، در قسمت پایین وسط این لوح کاشی نوشته شده که مربوط به یکی از شخصیت‌های مذهب شیعه است که سال ۶۲۸ هجری قمری یعنی بیست تا بیست و پنج سال بعد از دفن امامزاده یحیی (ع) در جوار تربت آن حضرت مدفون شده است.
قبر امامزاده یحیی و امامزاده محمد هر دو در سرداب کنار یکدیگرند. در شب‌های قدر و شب‌های جمعه، جمعیت زیادی برای زیارت و دعا به این امامزاده می‌آیند و از شلوغ‌ترین امامزاده‌های منطقه است. درباره نام و نسب این امامزادگان چنین نقل شده که نسب سید عزالدین ابوالقاسم یحیی به عبدالله باهر بن امام زین العابدین (ع) می‌رسد. او بعد از پدر نقابت طالبیه ری، قم و آمل را بر عهده داشت و سال ۵۹۲ هجری قمری به دست علاءالدین تکش خوارزمشاه به شهادت رسید.
بانی بقعه خشتی قدیم شخصی به نام قرابشاره بود
به گفته مرحوم مصطفوی (به نقل از ناصرالدین شاه حسینی) بر روی در قدیمی نه چندان بزرگ بقعه، علاوه بر منبت‌کاری دو کتیبه کوچک زیر به خط ثلث نگاشته شده: بنده درگاه قرابشاره و معمارالعماره دیوحسن. بر طبق این کتیبه‌ها می‌توان گفت بانی بقعه خشتی قدیم شخصی بنام قرابشاره بوده و دیو حسن، معماری ساختمان آن بوده است. قرا به ترکی یعنی سیاه و در قدیم پیش از اسم غلامان می‌آمد.
معنی عبارت این است که غلامی با نام بشارت، بانی این بنای متبرک خشتی بوده است. کلمه دیو هم در نواحی مازندران مخصوصاً نواحی سوادکوه پیش از اسم می‌آمد و در نام خانوادگی هم استفاده می‌شد و به معنی بزرگ است.
در کتاب امامزادگان دارالخلافه تهران نوشته بهزاد یعقوبی که اطلاعاتی درباره این امامزاده داده آمده: گفته می‌شود فقط سه امامزاده از بین امامزادگان موجود در دارالخلافه، صندوق‌های تاریخی این چنینی داشته‌اند و از بین این سه صندوق، صندوق امامزاده یحیی از صندوق‌های دیگر زیباتر و قدیمی‌تر بوده که تاریخ روی آن ۸۹۵ هجری قمری را نشان می‌دهد.
صندوق امامزاده یحیی حاوی اطلاعات تاریخی مفید و بی سابقه‌ای است چرا که این صندوق تنها صندوقی است که نام شاهزاده عضدالدوله فرزند شاهرخ پادشاه معروف تیموری و گوهرشاد خاتون ملکشاه غازی در آن دیده می‌شود. نام این شاهزاده در هیچیک از کتب تاریخی مربوط به دوره تیموری نیامده است.
شریف رازی درباره شخصیت امامزاده یحیی چنین نوشته است: امامزاده یحیی سیدی شریف بود شیخ منتجب‌الدین، یکی از علما و فضلای بزرگ که احادیثی را از پدرش شرف الدین محمد و از مشایخ دیگر نقل می‌کند درباره امامزاده یحیی نوشته: سلطان عترت طاهره، رئیس رؤسای شیعه، صدر علمای عراق قدوة الاکابر، حجه‌الله علی الخلق ذی الشرفین، کریم‌الطرفین، سید امراء السادات شرقاُ و غرباُ، ملک الساده و منبع السعاده و کهف الامه و سراج المله و عضو من اعضاالرسول (ص) وجزء من اجزای الوصی والبتول وغیر ذلک.
در منابع آمده پدر این بزرگوار چند دختر داشت و فرزند پسر نداشت. چون مادر یحیی باردار شد، پدرش حضرت رسول (ص) را در خواب دید. عرض کرد یا رسول الله (ص) نام این بچه را که در شکم همسرم است چه بگذارم؟ حضرت فرمودند یحیی. به خاطر همین وقتی این پسر به دنیا آمد، او را یحیی نام گذاشتند.
به نقل از محمد اسماعیل شمس‌زاده خطیر، همسر امامزاده یحیی دختر عمه سلطان سنجر بن ملکشاه پادشاه مقتدر سلجوقی بود. روزی سلطان سنجر پیش عمه خود رفت و به او گفت هرچه از من می‌خواهی عنوان کن. ایشان گفتند: حاجتم آن است که دختران من و عزالدین علوی را احترام کنید و تعظیم ایشان نمائید. به همین دلیل، سلطان سنجر به اولاد عزالدین احترام زیادی می‌گذاشت.
سلطان وقت، طغرل بیک سلجوقی، امامزاده یحیی را پیوسته تجلیل و تعظیم می‌کرد و بارها با امرای دولت برای زیارت و دست بوسی خدمتش شرفیاب می‌شد. در زمان خوارزمشاهیان، سلطان محمد خوارزمشاه که سنی بسیار متعصبی بود به جنگ طغرل سلجوقی آمد و او را کشت. پس از کشتن طغرل، سلطان محمد، امامزاده یحیی را نیز گرفت و مظلومانه شهید کرد.
بیشتر افراد در خاندان امامزاده یحیی ازعلما، وزرا، نقبا، فقها، شعرا و متکلمان دوره خود به حساب می‌آمدند که از برخی از آنان مانند علامه نقیب سید ابوالحسن المطهر، ابوالفضل محمدالشریف الحسین الکوکبی، السید علاءالدین، السید شریف‌الدین محمد، السید زین الدین مطهر، السید علاءالدین المرتضی، السید تاج الدین علی، السید شمس‌الدین و السید فخرالدین در کتب تاریخی یاد شده است.