خبرگزاری مهر، گروه استانها - مریم ساحلی: طنین ناقوس مرگ در «شنبه‌بازار روگا» انزلی به صدا درآمده و ابرهای اندوه دیر زمان است که در چشمان اهالی این شهر به روایت حکایت انتظار نشسته‌اند؛ انتظار نجات تالاب و روگاهای شهر که تار و پود زندگی‌شان به آن گره خورده است.
این روزها آنانی که از فراز پل قدیمی انزلی به تماشای شنبه‌بازار روگا می‌ایستند، باور ندارند که از آن منظر کم‌نظیر تنها آبراهی بسیار کم عمق و انباشته از رسوب باقی مانده است. حالا غصه قایق‌های به گل‌نشسته رنگ از رخسار دکان‌های رنگین شنبه بازار، پرانده و سفره کوچک صیادان و قایقرانان، شورِ پرواز را از کاکایی‌ها گرفته است.
نگاهی به اخبار حاکی از این است که اردیبهشت‌ماه امسال رئیس کل دادگستری گیلان ضمن بازدید از مسیرهای آبریز و فاضلاب منتهی به رودخانه شنبه بازار روگا، بر تسریع لایروبی این رودخانه و پیگیری موضوع از سوی شهرداری و آب منطقه‌ای تأکید کرد.
البته پای حرف‌های صیادان و قایقرانان هم که می‌نشینیم، بسیاری از آنان خواستار لایروبی شنبه بازار روگا هستند و از سرعت کُند پروژه لایروبی گله دارند. هر چند انجام پروژه تالاب خود دارای موافقان و مخالفانی است اما با همه این احوال گفتنی است که بهمن ماه سال گذشته مدیرکل بنادر و دریانوردی گیلان اعلام کرد که سازمان بنادر و دریانوردی مبلغ ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای لایروبی تالاب انزلی اختصاص داده است.
اواخر بهمن ماه نیز خبر آغاز عملیات اجرایی لایروبی تالاب انزلی در محدوده بلوار قدس انزلی به مساحت ۷۰ هزار مترمکعب و همچنین آماده شدن اسناد مناقصه برای لایروبی ۷۰۰ هزار متر مکعب دیگر از وسعت تالاب انتشار یافت و به این ترتیب بخش‌هایی از محدوده بلوار ساحلی انزلی لایروبی شد؛ اما هم اکنون عدم لایروبی شنبه بازار روگا موجب گله مندی بسیاری از افرادی است که معیشتشان به این روگا وابسته است.
متولیان شنبه‌بازار روگا
وقتی صحبت از آبراه‌های درون شهری به میان می‌آید، نگاه‌ها متوجه شهرداری و سازمان آب منطقه‌ای می‌شود. «شعبان جعفری» رئیس شورای اسلامی شهر انزلی در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: شنبه بازار روگا رودخانه داخل شهری است و لایروبی آن از سوی آب منطقه‌ای مدیریت می‌شود و نگهداری آن بر عهده شهرداری است.
وی افزود: آب منطقه‌ای توافقی با اداره بنادر و دریانوردی داشته و قرار بود اداره بندر در این مورد ورود کند. اما اکنون تا آنجا که مطلع هستم، آب منطقه‌ای با یک شرکت توافق کرده تا از درآمد حاصل از فروش رسوبات شنبه بازار روگا و نهنگ روگا این دو رودخانه لایروبی شود.
و اما «بهزاد خدایی» مدیر منابع آب شهرستان‌های رضوانشهر، ماسال و انزلی در این باره اظهار کرد: به استناد ماده ۲ قانون توزیع عادلانه آب و تبصره‌های ذیل آن (مصوب سال ۱۳۶۱ مجلس شورای اسلامی) وظیفه حفاظت، حراست و بهره برداری از رودخانه‌های کشور به عنوان انفال و سرمایه‌های ملی به وزارت نیرو محول شده است.
وی ادامه داد: در این راستا شرکت سهامی آب منطقه‌ای گیلان تاکنون نسبت به انجام مطالعات تعیین حد بستر و حریم رودخانه شنبه بازار روگا اقدام و پاسخگویی به استعلام‌های دستگاه‌های صادر کننده مجوز بهره برداری یا مجری عملیات عمرانی در محدوده مجرای آبی مزبور را معمول می‌دارد.
خدایی اضافه کرد: شرکت‌های آب منطقه‌ای از محل اعتبارات در اختیار از جمله اعتبارات ملی، استانی و جاری همه ساله به تناسب اعتبارات تخصیصی نسبت به انجام عملیات لایروبی در خارج از محدوده‌های شهری و روستایی اقدام می‌کند. لذا اولین گام در حفاظت از رودخانه و مجاری آبی کشور، جلوگیری از هرگونه دخل و تصرف غیرمجاز در محدوده اراضی بستر و حریم مجاری مذکور، توقف برداشت مصالح رودخانه‌ای به صورت غیرمجاز و رفع انسداد گلوگاه‌های شناسایی شده (سازه‌های تقاطعی) در آبگذری سیلاب است و بدون شک این امر مستلزم همکاری ارگان‌های تأثیرگذار بر مدیریت رودخانه‌ها با وزارت نیرو است.
وی گفت: با عنایت به اینکه رودخانه شنبه بازار روگا یکی از مجاری خروجی از تالاب انزلی به سمت دریا بوده که در مسیر حرکت خود از مجاورت اسکله لنگرگاه تحت مدیریت سازمان بنادر و دریانوردی نیز عبور کرده و سپس به دریای کاسپین تخلیه می‌شود و سازمان مزبور نیز جهت مدیریت رسوبات لنگرگاه دارای تجهیزات و ادوات مناسبی است، لذا همانگونه که به طریق مشابه لایروبی مجاری پیربازار روگا و سوسرروگا توسط سازمان بنادر و کشتیرانی در دست اقدام است، این شرکت در صورت درخواست شهرداری یا سازمان بنادر جهت لایروبی و پاکسازی مسیر شنبه بازار روگا آمادگی هرگونه همکاری لازم را دارد.
چشم انتظاری مردم
بی تردید متولیان امر نیز چون مردم بر اهمیت نجات شنبه بازار روگا تاکید دارند اما متأسفانه در عمل تاکنون شاهد اقدامی مؤثر نبوده‌ایم. «حمیدرضا فتح شیرین» مدیر عامل اتحادیه شرکت‌های تعاونی قایقرانی شهرستان انزلی با بیان اینکه ۱۵۰ نفر در قالب حدود ۶ تعاونی قایقرانی در شنبه بازار روگا مشغول به فعالیت هستند، در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: جایی برای دپوی گل و لای برداشت شده از شنبه بازار روگا وجود ندارد زیرا شهرداری در حاشیه روگا پارکی احداث کرده که در همین قسمت ما می‌توانستیم رسوبات را برای انتقال دپو کنیم، اما حالا با یدک کش باید رسوبات را منتقل کرد و هزینه در واقع دو برابر می‌شود. از سوی دیگر مغازه‌هایی که در حاشیه شنبه بازار روگا قرار دارند، نسبت به لایروبی اعتراض کردند و معتقدند که با انجام لایروبی مغازه هاشان فرو می‌ریزد.
فتح شیرین ادامه داد: شهرستان انزلی دارای ادوات لازم برای لایروبی این روگا نیست و شهرداری، آب منطقه‌ای و اداره بنادر و دریانوردی هر یک حرف خود را می‌زنند و مردم به سبب عدم وجود مدیریت صحیح صدمه می‌بینند.
وی در بخشی از سخنانش اضافه کرد: البته یک راه حل هم پیشنهاد شده مبنی بر تهاتر رسوبات برداشتی اما در این میان ادارات ذی ربط خواهان حق دولت از بهای رسوبات برداشتی هستند و بنابراین برای پیمانکار هزینه برداشت بیش از منفعتی است که خواهد داشت و در واقع انجام لایروبی برای پیمانکار مقرون به صرفه نخواهد بود.
اما و اگرهای لایروبی
متأسفانه آنچه پیش چشم مردم است، یا از وعده‌های بی ثمر نشان دارد یا حاکی از عدم وجود هماهنگی لازم بین متولیان امر و نبود عزم جدی مبنی بر بهبود اوضاع موجود از سوی دستگاه‌های ذی ربط است. در این میان اما مخالفت برخی از کنشگران محیط زیست در خصوص پروژه لایروبی هم علامت سوالی است که دور و بر این پروژه چرخ می‌خورد.
«محمد کهنسال» دبیر کمیسیون محیط زیست انجمن طرفداران توسعه بندرانزلی در این باره به خبرنگار مهر گفت: کنشگران محیط زیست به دلیل دور اندیشی و نگاه به کلیت یکپارچه اکوسیستم با فعالیت‌های مقطعی، بدون مطالعه و هیجانی که به درخواست یک صنف و برای رفع لحظه‌ای یک مشکل مطرح و اجرا می‌شود، زاویه دارند اما بر خلاف ادعای برخی، مخالف مطلق هیچ موضوعی نیستند و لایروبی هم یکی از مجموعه کارهایی است در راستای احیای تالاب باید انجام شود.
وی ادامه داد: اما در خصوص لایروبی با توجه به آثار منفی اکولوژیک این کار به دلیل بر هم زدن چرخه زیستی ارزشمند موجود در لای و همچنین امکان وارد کردن آلودگی‌های کنترل شده در لجن به درون آب و موارد متعدد دیگر معتقدند که لایروبی باید با مطالعه و بررسی انجام پذیرفته و ابتدا پاسخ سوالاتی درباره منابع تولید منطقه‌ای و محلی لای، اجزای موجود در لای، چرایی و چگونگی لایروبی، مکان و زمان لایروبی، سطح و گستره و عمق لایروبی و نحوه برخورد و مدیریت لای به دست آمده را به روشنی معین کرد. در واقع ما نمی‌توانیم با کاری که با چشم بسته و بدون مطالعه انجام می‌شود، موافق باشیم.
کهنسال افزود: بدیهی است بدون داشتن چنین اطلاعاتی عملیات انجام شده هم می‌تواند آسیب‌زا باشد و هم با موفقیت انجام نشده و در دوره کوتاهی وضعیت مانند گذشته شود. در حال حاضر شوربختانه بسیاری از طرفداران لایروبی عمداً یا سهواً از عامل اصلی بی‌آبی این روزهای روگا یعنی پایین آمدن تراز آب دریاچه کاسپین و لزوم چاره‌جویی برای جلوگیری از تخلیه سریع آب تالاب به دریاچه سخن نمی‌گویند.
وی تصریح اضافه کرد: در نتیجه از روی نا آگاهی یا به دلیل داشتن منافع خاص دائماً بر لایروبی بی‌حساب و کتاب و بی‌ضابطه در روگاها تاکید می‌کنند. همچنین باید یادمان باشد که این کار بی‌ضابطه در کنار کارهای بی ضابطه دیگر مانند اجرای رسوبگیرها که هنوز هم گزارشی از عملکرد آن به مردم داده نشده بیشتر به تالاب آسیب زده است. از جمله لایروبی و افزایش عرض معبر برخی از روگاها پیش از این منجر به تخلیه سریع‌تر آب شیرین بالادست به محوطه بندرگاه و سپس دریاچه شده و کمترین آورده را برای زیستمندان تالاب و پالایش آلودگی‌های آن داشته است.
وضعیت خاص شنبه بازار روگا و سوسر روگا
کهنسال در ادامه با بیان اینکه در رابطه با شنبه بازار روگا و سوسر روگا، خود من اتفاقاً با شروطی موافق لایروبی هستم، گفت: ورود بخش اعظم از فاضلاب شهر انزلی به تالاب از طریق این دو روگا صورت می‌گیرد. در واقع فاضلاب منطقه قدیمی غازیان وارد سوسر روگا می‌شود و فاضلاب مناطق قدیمی انزلی و یک بخشی از منطقه بینابینی انزلی و غازیان نیز از سمت دیگری وارد شنبه بازارروگا می‌شود.
وی افزود: بنابراین علاوه بر رسوبات و پسماندهای بالادست، متأسفانه بخش زیادی از فاضلاب‌های خود شهر هم وارد این دو روگا می‌شود. همچنین آب‌های سطحی شهر هم همراه خود خار و خاشاک و پسماندهایی را از طریق شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی وارد روگا و در نهایت تالاب می‌سازد.
کهنسال اضافه کرد: بنابراین در حالت عادی این دو روگا نسبت به روگاهای دیگر عوامل آلاینده شهری بیشتری دارند. از طرف دیگر چون این روگاها از روگاهای اصلی هستند و بخشی از قایق‌داران شهر در کنار آن اسکله دارند و در آن تردد می‌کنند، طبیعی است که در معیشتشان آب داشتن این روگاها مؤثر است. این در حالی است که از یک طرف گل و لای و از طرف دیگر پایین رفتن تراز دریاچه کاسپین باعث شده که عملاً ما با کم‌آبی در این روگاها مواجه هستیم و به نوعی منبع درآمد این عزیزان دچار چالش شده است.
وی تاکید کرد: از این رو می‌شود گفت به صورت محدود در همین دو روگا که دارای شرایط خاص هستند اگر لایروبی انجام شود نگرانی‌هایی که ما داریم مبنی بر اینکه به لحاظ اکولوژیک باعث آسیب به تالاب شود شاید در آن حد و اندازه‌ای که نگرانیم رخ ندهد. اما به یک سری موارد نظیر چگونگی انجام و دپوی لای باید توجه شود.
تدابیر
وی درباره نکاتی که برای بهبود وضعیت روگاها باید به آنها توجه کرد، یادآور شد: با یک نگاه دوراندیشانه راهکار اصلی این است که دولت در قالب دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های مختلف به وظایف قانونی‌اش عمل کرده و حداقل فعالیت‌های تعیین شده در قالب طرح احیای تالاب که سه سال و چند ماه از تصویب آن در ستاد ملی مدیریت تالاب‌ها می‌گذرد را در دستور قرار دهد و چاره‌ای برای مقابله با پایین رفتن تراز آب کاسپین بیاندیشد.
این کنشگر محیط زیست در ادامه تصریح کرد: بدیهی است لایروبی این دو روگا در کوتاه مدت مشکل قایق داران را حل می‌کند اما پس از زمانی کوتاه و با اولین سیلاب مجدداً پر و نیازمند لایروبی خواهد بود. تازه این اتفاق در صورتی رخ می‌دهد که لای برداشته شده در حاشیه و اطراف روگا دپو نشود و به نقاط دورتر منتقل شود چرا که در صورت دپو در حاشیه روگا با بارندگی‌های معمولی نیز این لای به محل اولیه بر می‌گردد.
کهنسال در پایان گفت: طبعاً لایروبی سبب تخلیه سریع‌تر آب بالادست به محوطه بندرگاه خواهد شد و از منفعتی که ماندگاری آب شیرین برای تالاب و زیستمندانش دارد کاسته می‌شود.اگر عمق لایروبی هم آنقدر زیاد باشد که عملاً کف روگا پایین‌تر از کف محوطه بندرگاه قرار گیرد علاوه بر مشکل تردد قایق‌ها و ضمن آسیب‌های اکولوژیکی روگاها تبدیل به انبار نگهداری فاضلاب‌های شهری می‌شوند. در واقع هیچ مشکلی از تالاب را نمی‌توان بدون نگاه یکپارچه و مبتنی بر کلیت تالاب و حوضه آبریز آن به طور قطعی رفع کرد.