خبرگزاری مهر، گروه استانها؛ آزاده صفی: «۵۴ کاروانسرای ایران ثبت جهانی شد» خبر مهمی بود که ۲۶ شهریور سال‌جاری تیتر رسانه‌ها شد. آنطور که در پرونده موجود در یونسکو آمده است این کاروانسراها با مقایسه نقشه ۲۰۰ کاروانسرا انتخاب شده بودند و «هیچ‌یک از آنها نقشه تکراری ندارند»، بنابراین مشهود است که کاروانسراها نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران ایرانی در طول تاریخ است.
همچنین کاروانسراهای ایرانی به طور مستقیم درگیر تحولات اجتماعی، فرهنگی بوده‌اند، به گونه‌ای که تأثیر آن را در ادبیات، شعر، نقاشی، مینیاتور، موسیقی و همچنین معماری می‌توان دید. از این ۵۴ کاروانسرا دو کاروانسرای «تاج‌آباد» و «فرسفج» در استان همدان قرار دارند و با قرار گرفتن آنها در فهرست یونسکو نخستین ثبت جهانی این استان رقم خورد.
حال اینکه تا چه حد می‌توان از این دو بنای ارزشمند در راستای رونق گردشگری، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بهره برد و چه اندازه زیرساخت‌های لازم برای جذب گردشگر در دو شهرستان بهار و تویسرکان وجود دارد مسائلی هستند که نیاز به بررسی دادند در همین راستا گفتگویی با یکی از فعالان حوزه میراث‌فرهنگی انجام شد که در ادامه آمده است.
دو برابر شدن آثار ثبت جهانی ایران با کاروانسراهای ایرانی
حجت الله مرادخانی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره پرونده کاروانسراهای ایرانی گفت: این پرونده ویژگی‌ها و ارزش‌های فراوان از جنبه‌های ثبتی، سبک‌شناسی معماری و داشته‌های فرهنگی دارد بنابراین پرونده، حائز خصوصیت‌های بسیار بارزی است.
این فعال حوزه میراث‌فرهنگی ادامه داد: این پرونده به عنوان بیست‌وهفتمین اثر ایران در یونسکو به ثبت رسید و در جریان چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو ۵۴ کاروانسرا تحت عنوان کاروانسراهای ایرانی در یونسکو به ثبت رسید.
وی اضافه کرد: تا قبل از ثبت این اثر، ایران ۲۶ پرونده و حدود ۵۰ اثر و پهنه منفرد را به ثبت جهانی رسانده بود که با ثبت ۵۴ کاروانسرا در یک پرونده، تعداد آثار منفرد ثبت شده کشور تقریباً دو برابر شد. این پرونده، بزرگترین پرونده ثبت جهانی ایران از نظر کمی و پراکندگی جغرافیایی است و یکی از بزرگترین پرونده‌های یونسکو از جهت گستردگی و تعدد آثار منفرد پس از کنوانسیون ۱۹۷۲ به شمار می‌رود.
مدرس دانشگاه در ادامه گفتگو، عنوان کرد: از معیارهای ده‌گانه ثبت جهانی که شش معیار فرهنگی و چهار معیار ثبت آثار طبیعی است پرونده کاروانسراهای ایرانی توانست با احراز معیارهای شماره دو و سه به ثبت جهانی برسد؛ بر اساس معیار شماره دو، یک اثر نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی خاص از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز است و بر اساس این معیار کاروانسراهای ایرانی به طور واضح این موضوعات را نشان می‌دهند.
مرادخانی افزود: کاروانسراهای فوق در بازه زمانی حدوداً دو هزار ساله از دوره ساسانی تا اواخر قاجار را شامل می‌شوند و در منطقه فرهنگی ایران بوده‌اند، همچنین از نظر سبک‌شناسی معماری و فناوری‌های مرتبط با معماری و ساخت سازه از نظر فرهنگی منحصر به فرد هستند.
این پژوهشگر ادامه داد: بر اساس معیار سوم نیز، یک اثر گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته است که کاروانسراهای ایرانی در مسیر راه‌ها و توسعه ارتباطات انسانی، اقتصادی و هموارسازی امکان سفر و جهانگردی بوده است و از این حیث یک سنت فرهنگی ایرانی هستند که تکریم توسعه روابط بین انسان‌ها، توسعه روابط بین کشورها، توسعه روابط بین‌الملل مبتنی بر صلح و دوستی و مؤلفه‌های فرهنگی است که از این نظر تحسین جهانیان را به همراه داشته است.
پرونده کاروانسراها موقعیت راهبردی دارد
مرادخانی به دیگر تأثیرات ثبت جهانی کاروانسراها اشاره کرد و گفت: پرونده کاروانسراها موقعیت راهبردی دارد و از نظر گستردگی ۲۴ استان در این حوزه قرار گرفته‌اند، از طرفی برخی از استانها تا پیش از این اثر ثبت جهانی نداشتند و به واسطه کاروانسراها دارای سایت یا پایگاه جهانی شدند که فرصت ارزشمندی است و یکی از اهداف گردشگران داخلی و خارجی مشاهده آثار جهانی است.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: چنانچه به واسطه سبز بودن سفر و گردشگری، تحقق توسعه پایدار مبتنی بر کسب و کارهای گردشگری، خلاقانه و فرهنگی که رویکرد غالب در دنیا است، برنامه‌ریزی اصولی صورت بگیرد و آگاهانه عمل کنیم فرصتی بی‌بدیل برای ما مهیا شده است.
مرادخانی درباره راهکارهای حفاظت بهتر از کاروانسراها، گفت: در حال حاضر متخصصان شناخته شده و صاحب‌نظر در کشور وجود دارند که می‌توانند در این امر راهگشا باشند، از طرف دیگر تجربیات موفق بین‌المللی زیادی وجود دارد؛ بنابراین اگر در مسیر احیا و حفاظت از آثار جهانی کاروانسراها مداخلات غیرمسئولانه، غیرکارشناسی و شخصی نشود و مبتنی بر اصول و قواعد عمل کنیم مشکلی پیش نمی‌آید.
وی خاطرنشان کرد: دو کاروانسرای فرسفج و تاج‌آباد هر دو از نظر بازه زمانی و سبک‌شناسی معماری متعلق به دوره صفوی هستند و در راستای توسعه مناسبات بین شهری، بین فرهنگی و حتی تجارت بین‌الملل ساخته شده‌اند، قرارگیری این دو کاروانسرا در استان همدان نشان می‌دهد همدان یک زنجیره بسیار مهم و غیرقابل انکار در تعاملات اقتصادی، سیاسی و مذهبی دوران مختلف بوده و یکی از خاستگاه‌های تمدنی مهم فلات ایران و ایران فرهنگی است.
دو کاروانسرای «تاج‌آباد» و «فرسفج» فرصت‌های بی‌بدیلی برای رونق اقتصادی، گردشگری، اجتماعی و فرهنگی همدان هستند و دو روستای تاج‌آباد و فرسفج نیاز به برنامه‌ریزی مناسب و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای پذیرش گردشگر دارند تا بتوان از این دو کاروانسرا در راستای رونق اقتصادی بهره برد.