خبرگزاری مهر - گروه استانها: برگزاری مراسم ویژه شب یلدا از آئین‌های کهن ایرانی‌ها است.
علت اینکه به شب یلدا چله نیز گفته می‌شود این است که فردای این شب وارد چله بزرگ زمستان می‌شویم. این جشن پس از گذشت هزاران سال همچنان پابرجا است و چند روز پیش از فرا رسیدن شب یلدا با حضور در بازار شهرها و روستاهای مختلف می‌توان جنب و جوش مردم برای خرید آجیل، میوه و شیرینی را مشاهده کرد.
شب یلدا نیز مانند تمامی ابعاد زندگی جوامع و آئین و رسوم با ترویج زندگی مدرن تغییراتی پیدا کرده است برای مثال امروزه برخی خانواده‌ها ترجیح می‌دهند این شب را در رستوران‌های شهر بگذرانند اما هنوز نیز افرادی وجود دارند که در شب یلدا به خانه بزرگان فامیل رفته و حتی مانند روزگار قدیم زیر یک کرسی نشسته و به گفت‌وگو می‌پردازند.
شب یلدا بیانگر تاریخ غنی کشور ایران است
احمد شمسی‌پور، یکی از شهروندان شهرکردی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: صله ارحام و حضور در خانه بزرگان درواقع یکی از مهم‌ترین و زیباترین آئین‌های شب یلدا است چراکه امروزه با وجود مشغله‌های فراوان افراد زمان محدودی برای دید و بازدید از یکدیگر دارند.
وی افزود: تهیه آجیل، میوه و شیرینی برای شب یلدا از گذشته وجود داشته و امروزه نیز ما این رسوم را حفظ کرده‌ایم یکی دیگر از رسم‌هایی که در خانواده ما برگزار می‌شود این است در خانه پدربزرگ و مادربزرگ دو یکدیگر جمع می‌شویم و در ساعتی مشخص همگی زیر کرسی بزرگی می‌نشینیم و بزرگ خانواده یعنی پدربزرگ برای تمامی افراد فال حافظ می‌گیرد.
این شهروند شهرکردی ادامه داد: پخت آش کشک و کدو نیز از گذشته در چهارمحال و بختیاری مرسوم بوده به همین جهت نیز معمولاً بانوان از عصر برای تهیه این آش همچنین پخت شام و آماده‌سازی آجیل و میوه دور یکدیگر جمع می‌شوند و در ساعات ابتدایی شب نیز مردان خانواده به این جمع افزوده می‌شوند.
شمسی‌پور با اشاره به رسم هدیه بردن برای نوعروسان در شب یلدا، عنوان کرد: تمامی رسوم ایرانی در حقیقت فلسفه و علت عمیقی دارند این رسم نیز در حقیقت برای نشان دادن احترام و علاقه به نوعروس و خانواده او است اما متأسفانه امروزه با چشم و هم چشمی و تجملاتی شدن زندگی انسان‌ها این رسم زیبا نیز از ماهیت حقیقی خود فاصله گرفته است.
وی اضافه کرد: رسوم دیرینه ایرانی مانند شب یلدا و عید نوروز در حقیقت بیانگر هویت و تاریخ غنی این کشور است، این رسوم توسط افرادی که پیش از ما زندگی می‌کردند به امانت به ما سپرده شده بنابراین باید آن‌ها را حفظ کرده و به آیندگان انتقال دهیم.
امید یکی از مهم‌ترین مفاهیم نهفته در آئین‌های شب چله است
بابک زمانی‌پور، پژوهشگر تاریخ و فرهنگ چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه شب چله یکی از مناسبت‌های مهم در ایران باستان است، اظهار کرد: گاه‌شماری یا پرداختن به نظم سال از زمان گذشته مورد توجه مردم ایران باستان بوده و گاه‌شماری بر مبنای مفاهیم کشاورزی یکی از روش‌هایی است که برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گرفت.
وی با اشاره به اینکه در گذشته بخش عمده معیشت مردم از طریق محصولات کشاورزی تأمین می‌شد، افزود: بر همین اساس نیز توجه به اعتدال‌های بهاری و پاییزی همچنین انقلاب‌های تابستانی و زمستانی اهمیت بالایی داشت.
زمانی‌پور ادامه داد: در روز اول تابستان و روز اول زمستان فاصله شب و روز به حداکثر می‌رسد و در فرهنگ ایران باستان از این دو روز با عنوان انقلاب تابستانی و زمستانی یاد می‌شود البته برای معرفی این انقلاب‌ها از عنوان چله نیز استفاده می‌شود.
این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ چهارمحال و بختیاری عنوان کرد: در روزهای ابتدایی مهرماه و فروردین ماه نیز طول شب و روز برابر می‌شود که مردم روزگار قدیم از این روزها با عنوان اعتدال بهاری و پاییزی یاد می‌کردند.
وی با بیان اینکه رسیدن شب یلدا یعنی همان اولین روز زمستان و آخرین شب پاییز برای کشاورزان نویدبخش نزدیک شدن به فصل بهار است، اضافه کرد: با توجه به اینکه مردم در زمان‌های گذشته از طریق فعالیت‌های کشاورزی معیشت خانواده را تأمین می‌کردند بنابراین نزدیک شدن به فصل بهار، انقلاب زمستانی و تفاوت روز و شب برای آن‌ها حائز اهمیت بود.
زمانی‌پور تصریح کرد: امید یکی از مهم‌ترین مفاهیمی محسوب می‌شود که در آئین شب چله نهفته است، در تمامی داستان‌هایی که درخصوص شب یلدا وجود دارد مانند، بلعیده شدن خورشید توسط اهریمن و بازپس‌گیری آن، بیدار ماندن مردم به امید بازپس‌گیری خورشید، ننه سرما و فرزندان او و… امید وجود دارد.
این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ چهارمحال و بختیاری با اشاره به مهیا کردن آجیل و میوه پیش از فرارسیدن شب چله، یادآور شد: سنجد یکی از مهم‌ترین تنقلات و میوه‌هایی است که در شب چله مورد استفاده قرار می‌گرفته چراکه معمولاً باغ‌های سنجد وجود نداشت و این درخت در محل عبور کشاورزان و در حاشیه نهرهای آب به صورت وقفی کاشته می‌شد بنابراین تمامی افراد می‌توانستند از میوه این درختان استفاده کنند.
وی بیان کرد: سنجد دارای پوستی با رنگ نارنجی متمایل به قرمز است و رنگ این میوه در شب چله درواقع نوعی نماد خاص محسوب می‌شود.
زمانی‌پور افزود: انار و هندوانه نیز به علت رنگ قرمزی که دارند از جمله میوه‌هایی هستند که در شب چله مورد استفاده قرار می‌گرفتند و همچنان نیز استفاده از این میوه‌ها در شب یلدا مرسوم است، درگذشته نیز بخشی از هندوانه و کدویی که مردان در فصل تابستان کشت می‌کردند در محلی به دور از جریان هوا نگهداری می‌شد تا در شب چله مورد استفاده قرار بگیرد.
این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ چهارمحال و بختیاری ادامه داد: رنگ قرمز درواقع نماد نور، گرما و سرور است و به همین جهت نیز استفاده از آن در شب چله مرسوم بوده در این شب همچنین کشک و لبو (چغندر پخته) تهیه و مورد استفاده قرار می‌گرفته و در صورتی که تا زمان فرا رسیدن شب چله هفتمین برف بر زمین باریده بود مخلوط شیره و برف نیز در سفره این شب قرار می‌گرفت.
وی عنوان کرد: آش کشک و کدو نیز از دیگر خوراکی‌های مرسوم شب چله در استان و به ویژه شهرکرد یا همان دهکرد قدیم است که با کدوی ذخیره شده و کشک تهیه شده در فصل تابستان تدارک دیده می‌شد.
معمولاً شب چله در خانه بزرگ خاندان کرسی گرمی برپا می‌شد
زمانی‌پور اضافه کرد: معمولاً شب چله در خانه بزرگ خاندان کرسی گرمی برپا می‌شد و تمامی اعضای خانواده گرداگرد آن حضور پیدا می‌کردند، آش کشک و کدو ذکر شده نیز در ظرف‌های بزرگی به نام تغار یا تاغار ریخته و بعد از آن با استفاده از قاشق‌های چوبی بزرگ بین افراد خانواده تقسیم می‌شد همچنین در گذشته مرسوم بوده در این شب بزرگان خانواده تجربیات و خاطرات خود را برای سایرین بازگو می‌کردند.
این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه آئین‌های شب چله از غروب آفتاب آغاز و تا فرا رسیدن بامداد ادامه داشت، تصریح کرد: در این شب خواندن کتاب‌های شاهنامه، هفت لشکر، حمله حیدری، فلک‌ناز، امیر ارسلان نامدار و… نیز مرسوم بوده البته این کار معمولاً در خانواده‌هایی که سواد خواندن و نوشتن داشتند صورت می‌گرفت.
وی یادآور شد: یکی دیگر از رسوم دیرینه و زیبای شب چله در استان هدیه بردن برای نوعروسان است، این رسم که همچنان نیز پابرجا است توسط داماد و خانواده او انجام می‌شود، در حقیقت این نوع هدیه بردن نوعی تجدید مودت و دوستی به شمار می‌آید.
زمانی‌پور بیان کرد: متأسفانه امروزه با فاصله گرفتن از سنت‌های گذشته و رواج زندگی مدرن در جوامع صله ارحام و گردهمایی‌های صمیمی و گسترده کمرنگ شده است همچنین بی توجهی به نقش بزرگ‌ترها در جامعه و تکریم جایگاه این افراد که در حقیقت داعیه‌داران اصلی آئین‌های شب چله هستند موجب شده بسیاری از آداب و رسوم این شب تحت تأثیر قرار بگیرد.
به گزارش خبرنگار مهر، امروزه آئینی همچون شاهنامه‌خوانی و تفال به دیوان حافظ در شب یلدا بسیار کمرنگ شده‌اند درحالی که آشنایی نسل جوان با این موضوعات فرهنگی اهمیت بالایی دارد بنابراین لازم است اقدامات مؤثری در این حوزه انجام شود برای مثال می‌توان داستان‌های شاهنامه را با استفاده از زبان امروزی برای نوجوانان و جوانان بازگو کرد.
با وجود تمامی تغییراتی که در آداب و رسوم شب چله ایجاد شده و تأثیراتی که زندگی نوین برآن‌ها داشته اما همچنان می‌بینیم که آئین‌های این شب در شهرهای بزرگ و روستاهای کوچک با تفاوت‌هایی برگزار می‌شود و این یعنی هنوز مردم برای یک دقیقه بیشتر در کنار یکدیگر بودن ارزش بالایی قائل هستند.