به گزارش خبرگزاری مهر، گروهی از دانشگاهیان و پژوهشگران روسیه که در حوزه‌های ایران، اسلام و شرق‌شناسی فعالیت دارند؛ از حوزه هنری دیدار کردند. این گروه که چندی است به ایران سفرکرده‌اند و مهمان پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی بوده اند و از بخش‌های مختلف حوزه هنری بازدید کردند.
سجاد صفارهرندی ریاست پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی ضمن خوشامدگویی به گروه روسی، به معرفی حوزه هنری پرداخت.
وی بابیان اینکه حوزه هنری مجموعه‌ای است که از پیامدهای انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ است، افزود: برای ما انقلاب ۱۹۷۹ صرفاً یک تغییر نظام سیاسی نیست. بلکه مردم ما آن را تلاشی برای به‌دست آوردن یک زندگی و فرهنگ جدید و یک تحول تمدنی فرهنگی درک می‌کنند.
صفارهرندی ایده محوری این تحول تمدنی را راهی در مقابل بازگشت متحجرانه به سنت از یک‌طرف و پذیرش و انفعال در برابر مدرنیته غربی از طرفی دیگر دانست و افزود: ایده محوری این تحول تمدنی این است که ما می‌توانیم بر پایه شالوده‌ها و سنت خودمان یک نظم به‌روز و متناسب با نیازهای جهان معاصر بسازیم.
رئیس پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی، رسالت پژوهشکده را مطالعه و پژوهش میان فضای آکادمی و هنری دانست و بیان کرد: حوزه هنری یکی از مهم‌ترین سازمان‌های فرهنگی ایران و خاورمیانه است. من و همکارانم در بخش پژوهشی این مجموعه، فعالیتمان را بین فضای آکادمی و هنر انجام می‌دهیم.
در آخر صفارهرندی به تشریح برنامه بازدید پرداخت و گفت: امروز سعی می‌کنیم به‌صورت مختصر اشاره‌ای به تحولات هنر ایران در دوره معاصر و نسبتش با سنت گذشته ایرانی داشته باشیم.
در ادامه سید حسین شهرستانی معاون پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری به دانشگاهیان و پژوهشگران کشور روسیه توضیحاتی درباره هنرهای اسلامی ارائه کرد.
وی یکی از هنرهای شاخص اسلامی را خوشنویسی معرفی کرد که در فرهنگ بشری بی‌نظیر است.
شهرستانی در ادامه بیان کرد: به این خاطر که در اسلام کشیدن حیوانات پسندیده نیست؛ هنرمندان خوشنویس سعی کرده‌اند این هنر را به‌صورت فرم‌های زیبا درآورند و به همین دلیل هم در اینجا باهنری کاملاً انتزاعی روبه‌رو هستیم که حروف و کلمات به متعادل‌ترین و متعالی‌ترین فرم خود می‌رسند.
وی با اشاره به تحولات متعدد در ادوار تاریخی تأکید کرد: بنا بر تناسب زمانی، سبک نوشتاری مختلفی ظهور پیدا کرد و تمام این موارد نشان‌دهنده وضعیت روحی مردم آن برهه از تاریخ است.
در معماری ایرانی، خوشنویسی معادل شمایل در کلیسای مسیحیان است
شهرستانی با اشاره به ۸ نوع سبک نوشتاری در هنر خوشنویسی، خطوط کوفی، محقق، شکسته، نستعلیق و… را معرفی کرد.
معاون پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری در ادامه به تفاوت فرم نوشتاری هنرمندان خوشنویس اشاره کرد و سپس افزود: در معماری ایرانی از خوشنویسی به‌عنوان تزئینات هندسی استفاده می‌شود و این معادل همان شمایل کلیسای مسیحیان است.
در خلال این ارائه با نشان دادن نمونه‌هایی از خوشنویسی و معماری سنتی ایران به تشریح مباحث نظری بر روی آن‌ها پرداخته می‌شد.
شهرستانی همچنین یادآور شد: خوشنویسان اسلامی برای اینکه بهترین شکل یک حرف را بنویسند سال‌های زیادی تمرین می‌کنند و این خود یک تزکیه یا تربیت اخلاقی است. آن‌ها از سرمشق و الگوی استادانشان استفاده می‌کنند که این مشابه پیروی یک مکتب صوفی از شیخیان است.
وی افزود: به عبارتی دیگر خوشنویسان بزرگ، جایگاهی مثل شیخ صوفی دارند و بعدازاینکه هنرمند به کمال کار خود می‌رسد؛ سبک کارش را پیدا می‌کند و در آن زمان می‌تواند نوآوری کند و در امتداد آنچه از استادش آموخته، خلاقیتی داشته باشد.
شهرستانی مضمون خوشنویسی روی ظروف غذاخوری را دعوت مردم به بخشندگی و اشاعه فرهنگ اطعام دانست و گفت: در معماری اسلامی مسئله اصلی فضا، مکان و اینکه آن محیط تبدیل به فضای مقدس شود و همچنین پیوندی میان زمین و آسمان اتفاق افتد؛ مطرح است.
وی در ادامه با نشان دادن تصویری از گنبد شیخ لطف‌الله اشکال و خطوط خوشنویسی را بررسی کرد.
معاون پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری همچنین به بازار خوشنویسی ایرانی و فرم‌های جدیدی چون نقاشی‌خط پرداخت.
وی در بخش بعدی به فرهنگ ایرانی و اینکه می‌تواند واسطه گفتگوی فرهنگ شرق و غرب باشد اشاره کرد و یکی از ویژگی‌های فرهنگ روسیه را سویه شرقی - آسیایی و غربی و مدرن آن معرفی کرد و افزود: ما باید از فرهنگ شرقی دفاع کنیم و جهان را به صلح و سازش بیشتر برسانیم.
در ادامه این جلسه سؤالاتی درباره نقاشی دیواری مطرح شد که معاون پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری، نقاشی دیواری را هنری مدرن برای ارتباط با توده مردم و بازگشت به اجتماع دانست و گفت: در ابتدا نقاشی دیواری شبیه آنچه که در اتحادیه جماهیر شوروی و مکزیک مشهود است؛ بود. ولی بعد از انقلاب و جنگ، ویژگی‌های آن تغییر کرد و تصاویری چون تصویر شهدا هم به آن اضافه شد.
در پایان پرسش و پاسخ درزمینه هنرهای سنتی ایران، محمدرضا وحید زاده پژوهشگر هنر، به‌مواجهه‌ی هنر معاصر ایران با غرب پرداخت و با نشان دادن نمونه آثار هنرمندان ایرانی، تاریخچه‌ای از سبک‌های هنری نقاشی دوره معاصر را برای مهمانان ارائه کرد.
وی با برشمردن مؤلفه‌های زیبایی‌شناختی این آثار به تبیین و تحلیل هنر معاصر ایران پرداخت.
وحیدزاده در بخشی از ارائه خود زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و فکری هنر انقلاب اسلامی را با نشان دادن نمونه‌هایی از آثار این جریان هنری به بحث گذاشت.
در ادامه این نشست پژوهشگران روسی از کارگاه هنرهای تجسمی حوزه هنری بازدید کردند و با هنرمندان حاضر در کارگاه به گفتگو درباره آثارشان پرداختند.
پس‌ازاین بازدید دکتر هادی بابایی پژوهشگر هنر و نقاشی ایرانی درباره روح حاکم بر هنر ایران از دوره پیش از اسلام تا امروز برای مهمانان نکاتی را مطرح کرد و در ادامه به اشاراتی مختصر به آثار هنرمندان گمنامی از روسیه در صد سال گذشته ایران پرداخت.
پس‌ازآن پژوهشگران روسی با همراهی پژوهشگران ایرانی به بازدید از گنجینه آثار تجسمی حوزه هنری رفته و به بحث و تبادل‌نظر درباره آثار هنری ایران پرداختند.
موسیقی، نزدیک‌ترین هنر به شعر است
بعدازظهر و در بخش دوم از این بازدید، با حضور دکتر علی‌رضا بلیغ و صابر الله‌دادیان، دانشگاهیان و پژوهشگران روسی در سرای شهید اوینی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی با موسیقی ایرانی روبرو شدند. در این نشست بحث‌هایی پیرامون موسیقی مقامی، ردیف دستگاهی و موسیقی نواحی مطرح شد.
در آغاز این گفتار سید حسین شهرستانی معاون پژوهشی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی بابیان اینکه در صبح از ادبیات به‌عنوان مادر هنرها در ایران شروع کردیم و به نقاشی و نگارگری و معماری پرداختیم، اکنون می‌خواهیم به سراغ یکی از مهم‌ترین هنرهای ایرانی، که همان موسیقی است برویم.
وی موسیقی ایرانی را الهام گرفته از شعر و ادبیات دانست و گفت: موسیقی ایرانی سبک و سیاق خاص خود را دارد و نزدیک‌ترین هنر به شعر، موسیقی است.
جلسه با بداهه‌نوازی صابر الله‌دادیان که با استقبال حضار مواجه شد؛ ادامه یافت.
الله‌دادیان با اشاره به اینکه ساز در موسیقی ایرانی یک وسیله برای تزکیه و تأمل در درون است، بیان داشت: مراتب استادی هنرمند در موسیقی ایرانی به تکنیک نیست و به معرفت است. هرچقدر مقام استادی در موسیقی ایرانی بالاتر می‌رود، استاد به سکوت بیشتر توجه می‌کند. این بدین معنا نیست که موسیقی ایرانی دارای تکنیک و علم نیست، بلکه معرفت و تزکیه نفس خواستگاه این‌گونه از موسیقی است.
الله‌دادیان با توصیف هنرمند موسیقی ایرانی اضافه کرد: این هنرمند یا بداهه‌نواز از هر فرصتی استفاده می‌کند تا به درون خود در طول زندگی هنری بیشتر رجوع کند.
وی با تقسیم‌بندی موسیقی ایرانی به موسیقی نواحی، مقامی و ردیف دستگاهی، به تشریح انواع این موسیقی‌ها پرداخت و نمونه‌هایی از این آثار برای حاضرین در جلسه پخش شد.
دکتر علی‌رضا بلیغ نیز در این نشست با ارائه نمونه موسیقی‌های ایرانی به تحلیل و معرفی جریان‌های موسیقی معاصر ایران پرداخت.
لازم به ذکر است، پایان‌بخش این گفتار موسیقیایی، بداهه‌نوازی و آوازخوانی غزلی از حافظ توسط صابر الله‌دادیان و دکتر علی‌رضا بلیغ برای مهمانان روسی انجام گرفت.
*نویسنده: ابوالقاسم صدرایی