خبرگزاری مهر، گروه سیاست - نفیسه عبدالهی: اولین مکالمه تلفنی میان حجت‌الاسلام «سیدابراهیم رئیسی» و «عبدالفتاح السیسی» رؤسای جمهور ایران و مصر که ابتدای هفته قبل حول روابط دو جانبه و شرایط منطقه انجام شد، بارقه‌ای از توسعه روابط دیپلماتیک میان دو کشور را ایجاد کرد؛ روابط ایران و مصر امروز در چه وضعیتی قرار دارد و برای تسهیل هر چه بیشتر آن، چه موانعی باید از سر راه برداشته شوند.
قدمت و تاریخ منطقه غرب آسیا و شاخ آفریقا، با نام ایران و مصر گره خورده است؛ بدون تمدن‌های باستانی این دو سرزمین و ملت‌هایشان، تمدن‌های کهن بی نام و نشان می‌شوند. ایران و مصر به نوعی ستون‌های تمدنی این منطقه به حساب می‌آیند که مدت‌هاست روابط فی‌مابین آن‌ها هم‌تراز ظرفیت‌های موجود نیست و بی شک این وضعیت، منافع دشمنان را تأمین می‌کند. با رشد فزاینده قدرت جمهوری اسلامی ایران و سیاست همسایه‌گرایی و منطقه گرایی دولت سیزدهم، به نظر می‌رسد قاهره، گزینه بعدی دستگاه دیپلماسی کشورمان برای بهبود روابط باشد.
ایران و مصر دارای روابط تاریخی، فرهنگی و سیاسی بسیاری هستند؛ رابطهٔ سیاسی و دیپلماتیک این دو کشور تا پیش از انقلاب اسلامی در بالاترین سطح قرار داشت اما این ارتباط پس از انقلاب در اعتراض به توافق صلح مصر با رژیم صهیونیستی و پناه‌دادن قاهره به پهلوی دوم، قطع شد. در حال حاضر نیز مناسبات دیپلماتیک ایران و مصر، در سطح «حافظ منافع» برقرار است و دفتر حفاظت منافع در قاهره و تهران مشغول به فعالیت هستند.
در ماه‌های گذشته، منطقه غرب آسیا تحولات چشمگیری را به خود دیده که مهم‌ترین آن، از سرگیری روابط ایران و عربستان پس از قطع کامل روابط دیپلماتیک بود؛ رخدادی تاریخی که می‌تواند به سایر حوزه‌ها از جمله روابط ایران و مصر نیز سرایت کند؛ بنابراین گرم‌شدن روابط میان قاهره و تهران، پرده دیگری از نظم جدید منطقه‌ای پس از توافق ایران و عربستان خواهد بود. مصر که همواره از حمایت سیاسی و اقتصادی گسترده ریاض برخوردار بوده است، در حال حاضر، خود را در کنار جمهوری اسلامی ایران نیز می‌بیند.
پس از چهار دهه قطع روابط دیپلماتیک تهران و قاهره (جز مدتی کوتاه در دوره محمد مُرسی) اینک اراده و عزم در سران دو کشور برای از سرگیری مناسبات بیش از هر زمان دیگری جدی است؛ تصمیمی که برآیند مجموعه‌ای از ترددها و گفت‌وگوهای دیپلماتیک و اقدامات میانجی‌گرانه بوده است؛ پس از عادی‌سازی روابط تهران و ریاض، مذاکرات تهران و قاهره نیز با میانجی‌گری دو کشور عمان و عراق، با جدیت بیشتری دنبال شد.
در همین راستا ۷ خرداد ماه سال جاری «هیثم بن طارق آل سعید» سلطان عمان به ایران سفر کرد و در جریان این سفر با رئیس‌جمهور کشورمان و رهبر معظم انقلاب اسلامی دیدارهایی را انجام داد. رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار سلطان عمان و هیأت همراه، با اشاره به اظهار نظر «بن‌طارق» مبنی بر تمایل مصر برای از سرگیری روابط با جمهوری اسلامی، تاکید کردند: «ما از این موضع استقبال می‌کنیم و مشکلی در این زمینه نداریم».
دیدار امیرعبداللهیان با رئیس‌جمهور مصر در حاشیه نشست منطقه‌ای بغداد
پیشتر، «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان در تاریخ ۶ شهریور سال ۱۴۰۰، در حاشیه جمع رؤسای هیأت‌های شرکت‌کننده در نشست منطقه‌ای حمایت از عراق، با «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهور مصر، گفت‌وگو و رایزنی کرد.
دیدار «سلاجقه» با وزیر امور خارجه مصر
«علی سلاجقه» معاون رئیس‌جمهور کشورمان و رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست نیز در تاریخ ۲۵ آبان ۱۴۰۱ در حاشیه کنفرانس تغییرات آب و هوایی شرم الشیخ (کوپ ۲۷) با «سامح شکری» وزیر خارجه مصر دیدار و درباره موضوعات مشترک دو جانبه گفت‌وگو و رایزنی کرد. سلاجقه در این دیدار، از حُسن میزبانی مصر و برگزاری فوق‌العاده نشست قدردانی کرد و گفت که تغییرات آب و هوایی، یک چالش مهم برای تمام کشورهای جهان است و امیدواریم که نشست شرم‌الشیخ (بیست‌وهفتمین نشست طرف‌های کنوانسیون چارچوب ملل متحد در زمینه تغییر اقلیم) مقدمه‌ای برای انتقال از مرحله تعهدات به مرحله اجرای عملی باشد.
معاون رئیس‌جمهور کشورمان در دیدار با مقام مصری تاکید کرد که هیأت ایرانی، تمام تلاش خود را خواهد کرد تا عوامل موفقیت نشست «شرم‌الشیخ» فراهم شود. از سوی دیگر «سامح شکری» از مشارکت سطح بالای ایران در نشست شرم الشیخ، تشکر کرد. وی همچنین به مشورت و همکاری موجود میان ایران و مصر درباره موضوعات مربوط به آب‌وهوا در چارچوب عضویت دو کشور در «گروه ۷۷ به اضافه چین» اشاره کرد.
وزیر امور خارجه مصر همچنین تاکید کرد که درهای ریاست کنفرانس تغییرات آب‌وهوا به منظور رسیدن به نتایج واقعی، برای همیشه به روی تمام هیأت‌ها باز خواهد بود.
از دیگر روابط دو جانبه ایران و مصر طی دو سال گذشته، می‌توان به دیدار «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان با همتای مصری خود به تاریخ ۳۰ شهریور ۱۴۰۲ در حاشیه «اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد» اشاره کرد؛ در این دیدار درباره مسائل مورد علاقه دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و مصر گفت‌وگوهای مثبت و ثمربخش صورت گرفت. دو طرف تاکید کردند که با توجه به سوابق تمدنی و تاریخی و اشتراکات فرهنگی دو کشور و در راستای منافع مشترک، لازم است مسیر و گام‌های رسیدن به آن از طریق تداوم گفت‌وگو میان مقامات دو کشور هموار شود.
دیدار وزیر امور خارجه کشورمان با همتای مصری خود، حائز اهمیت بود و بازتاب‌های منطقه‌ای و بین‌المللی زیادی به همراه داشت، تا جایی که از آن به مثابه «کاتالیزور عادی‌سازی روابط تهران و قاهره» یاد شد.
دیدار امیرعبداللهیان با رئیس‌جمهور مصر در حاشیه اجلاس «بغداد ۲»
وزیر امور خارجه کشورمان، همچنین به تاریخ ۲۹ آذر ۱۴۰۱ در حاشیه اجلاس «بغداد ۲» در اردن با «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهور مصر دیدار و در این دیدار تصریح کرده بود که ایران در ارتباط با مصر، معتقد به برداشتن گام‌های جدید برای ارتقای روابط فی‌مابین است.
بحران در غزه، زمینه قرابت بیشتر ایران و مصر
بحران در غزه به نظر می‌رسد زمینه تقریب بیشتر روابط دیپلماتیک ایران و مصر را فراهم آورده است. از ابتدای شروع تحولات جاری در اراضی اشغالی پس از عملیات طوفان‌الاقصی، وزیر امور خارجه کشورمان روز ۴ دی‌ماه برای «چهارمین مرتبه» طی گفت‌وگوی تلفنی با همتای مصری خود، بر توسعه مناسبات دو جانبه، لزوم تشریک مساعی برای تحولات منطقه، به خصوص آخرین تحولات در غزه و همچنین آمادگی هلال احمر ایران برای ارسال کمک‌های بشر دوستانه به غزه از طریق مصر، تاکید کرد.
۲۰ آبان‌ماه سال جاری، ریاض پایتخت عربستان سعودی، میزبان نشست سران کشورهای اسلامی و عربی درباره اوضاع فلسطین بود که حجت‌الاسلام «سید ابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور کشورمان در رأس هیأتی در این نشست شرکت کرد و در حاشیه این نشست، دیداری میان او و «السیسی» رئیس‌جمهور مصر انجام شد.
رئیسی در این دیدار، با اشاره به عزم ایران برای توسعه روابط با همه کشورهای منطقه، گفت: «جمهوری اسلامی ایران مانعی برای گسترش روابط با کشور دوست مصر ندارد».
السیسی نیز در این دیدار با بیان اینکه اراده سیاسی قطعی ما برای ایجاد روابط واقعی با ایران است، گفت: «برای این امر وزرای مربوطه را مأمور کرده‌ایم تا پیگیر روابط عمیق بین دو کشور باشند». رئیس‌جمهور مصر افزود: «در مورد فلسطین، مصر کشوری است که بیش از دیگران، از پیامدهای این موضوع آسیب دیده است».
گشودن صفحه جدید از مناسبات تهران و قاهره
در ادامه رایزنی‌های مقامات ارشد تهران و قاهره، رؤسای جمهور ایران و مصر روز ۲ دی‌ماه جاری، برای اولین‌بار به صورت تلفنی با یکدیگر گفت‌وگو و بر لزوم گسترش روابط در زمینه‌های مختلف، تاکید کردند.
همان روز «حسین امیر عبداللهیان» در جریان نشست خبری در حاشیه کنفرانس تهران با موضوع فلسطین، با اشاره به گفت‌وگوی رؤسای جمهور ایران و مصر و عزم دو طرف برای «بازگشت روابط به حالت طبیعی» گفت: «در شهریورماه، توافقی را با وزیر امور خارجه مصر برای بازگشت روابط دو کشور به حالت طبیعی داشتیم؛ همچنین دیدار رؤسای جمهور دو کشور در نیویورک انجام شد؛ امروز هم بخشی از اقدامات ما برای بازگشت روابط را در تماس تلفنی شاهد هستیم؛ امیدواریم شاهد توسعه و پیشرفت دو کشور باشیم؛ پیشرفت روابط را به نفع دو کشور و منطقه می‌دانیم».
در همین باره، «ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در آخرین نشست خبری خود در پاسخ به مهر، درباره از سرگیری روابط تهران قاهره پس از عادی‌سازی روابط تهران و ریاض گفت: «بر اساس توافقات وزیر امور خارجه کشورمان و مصر در نیویورک و گفت‌وگوهای خوبی که بین دو رئیس‌جمهور در حاشیه اجلاس سران کشورهای عربی اسلامی در ریاض مطرح شد، دو کشور در مسیر خوبی برای گفت‌وگو و تبادل نظر و گشودن صفحه جدیدی از مناسبات سازنده، قرار دارند».
برای بررسی بیشتر زوایای روابط تهران و مصر، به سراغ «جعفر قنادباشی» و «ابوالفضل ظهره‌وند» دو کارشناس روابط بین‌الملل رفتیم که در ادامه، مشروح آن‌ها را از نظر خواهید گذراند.
قنادباشی: نزدیکی ایران و مصر، برای «منافع ملی قاهره» ضرورت دارد
«جعفر قنادباشی» در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به تأثیر برقراری روابط تهران و قاهره بر منافع ملی دو کشور، اظهار کرد: «آنچه که در گذشته سبب قطع روابط یا مانع از سرگیری روابط دو کشور بوده، به عوامل خارجی و فشارهای استعماری بازمی‌گردد». وی ادامه داد: «مصر، کشور حائز اهمیتی است، لذا ارتباط این کشور با ایران می‌تواند تحول بسیار مهمی را در جهان اسلام ایجاد کند و به نوعی سمبل و نماد وحدت شیعه و سنی شود».
کارشناس مسائل سیاست خارجی گفت: «کشورهای استعماری، همواره تلاش کردند تا نگذارند ایران و مصر در یک مسیر سازنده حرکت کنند و حتی انگلیسی‌ها اعلام کردند که نباید اجازه دهیم ترک‌ها، عرب‌ها و ایرانیان به یکدیگر نزدیک شوند چراکه در این صورت، امت اسلامی تحقق می‌یابد».
قنادباشی با بیان اینکه انگلیسی‌ها تلاش کردند ناسیونالیسم را در کشورهای منطقه رشد دهند، افزود: «اسراییلی‌ها به عنوان رکن اساسی و پایه‌ای استعمار در منطقه، همواره از مصر احساس خطر کرده‌اند چراکه این کشور همراه با افکار انقلابی می‌تواند خطری برای آن‌ها باشد؛ بنابراین عوامل خارجی همواره نگران بودند که اگر ایران و مصر به یکدیگر نزدیک شوند، دو رکن و پایه استعمار یعنی وهابیت و اسرائیل در معرض خطر قرار بگیرد».
وی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران هیچ مشکلی با مصر ندارد، افزود: «برای برقراری روابط دو کشور، به جز عوامل استعماری، مانع دیگری بر سر راه وجود ندارد».
کارشناس مسائل سیاست خارجی گفت: «نزدیکی ایران و مصر برای منافع ملی قاهره نیز ضرورت دارد؛ از طرفی نیز مصر می‌تواند دروازه‌ای برای همکاری اقتصادی تهران و قاهره در آفریقا باشد چراکه این کشور یکی از کشورهای شاخص در این قاره است؛ برقراری روابط می‌تواند ارتباط ما با بسیاری از کشورهای آفریقایی را کلید بزند».
قنادباشی با اشاره به تأثیر برقراری روابط تهران قاهره در کشتیرانی، گفت: «با توجه به موقعیت جغرافیایی و راهبردی مصر و همچنین با توجه به تجربه جمهوری اسلامی ایران در عرصه کشتیرانی و جغرافیای مصر، این تجربه می‌تواند برای هر دو کشور ارزش افزوده تولید کند».
وی با اشاره به حضور ایران و مصر در سازمان همکاری‌های اسلامی، افزود: «مصر و ایران دو کشور بسیار مهم در سازمان همکاری‌های اسلامی هستند، لذا قرارگیری تهران و قاهره در کنار همدیگر می‌تواند برای بسیاری از برنامه‌های مشترک دو طرف در سطح بین المللی، سازنده باشد».
ظهره‌وند: مصر به واقعیت رسیده که باید «بازیگر مستقل» باشد
«ابوالفضل ظهره‌وند» نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به پیچیدگی‌های روابط ایران و مصر اظهار کرد: «موضوع روابط ایران و مصر، مساله پیچیده‌ای است که از اوایل انقلاب اسلامی خود را نشان داده است؛ البته بروز این پیچیدگی‌ها عمدتاً از سمت مصری‌ها بوده است؛ طی سال‌های متمادی، رژیم‌هایی که در مصر بوده‌اند، تحت تأثیر پروژه ایران‌هراسی غرب، قرار داشته‌اند».
وی ادامه داد: «شرایط در سال‌های اخیر به گونه‌ای پیش رفته که نظام سیاسی در مصر را به این واقعیت رسانده که باید نقش بازیگر مستقل را به صورت نسبی داشته باشد؛ در حال حاضر رئیس‌جمهور مصر نیز به این جمع‌بندی رسیده و مترصد برقراری هر چه بیشتر روابط با ایران است».
کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه اکثر کشورها، برقراری ارتباط با قدرت‌های نوظهور نظیر روسیه، چین و ایران را در دستور کار دارند گفت: «تضعیف موقعیت جهانی آمریکا و غیر قابل اعتمادشدن غرب برای پشتیبانی امنیتی، کشورها را به سمت یک نوع «مدیریت مستقل» در سیاست خارجی سوق داده است تا ظرفیت‌های متنوعی را در روابط خارجی خود لحاظ کنند که یکی از این ظرفیت‌ها، قطعاً نقش و ظرفیت ایران است».
ظهره‌وند اظهار کرد: «جمهوری اسلامی ایران همواره مشتاق بوده و هست که با کشور بزرگ و تاریخی مثل مصر روابط گسترده و همه‌جانبه داشته باشد».
وی با اشاره به از سرگیری روابط میان تهران و ریاض نیز گفت: «عربستان پس از اینکه در جنگ یمن به نتیجه نرسید، به این جمع‌بندی دست یافت که می‌توانست در تعامل با ایران، مساله یمن را با هزینه کمتری به سرانجام برساند؛ بنابراین این کشورها پس از تحولات در یمن و به خصوص پس از تحولات اخیر در غزه، متوجه شده‌اند که نمی‌توانند روی دیوار آمریکا یادگاری بنویسند؛ لذا فهمیده‌اند باید مستقل عمل کنند و نسخه روابط خارجی را خودشان بچینند که در این میان، قطعاً کشورهای مؤثری نظیر ایران، چین و روسیه، نقش و جایگاهی خاص دارند».