خبرگزاری مهر؛ گروه مجله: تقریباً دو سال است کارشان را آغاز کرده‌اند. از ابتدای تحولات افغانستان و زمانی که طالبان حکومت افغانستان را برعهده گرفت فعالیت‌شان جدی‌تر شد. یک سال اول فقط «محمد صمصامی» و «روح‌الله رضوی» بودند؛ خودشان متن می‌نوشتند، خودشان پژوهش می‌کردند، خودشان هم ضبط و تدوین می‌کردند. بعد از آن آرام آرام به مجموعه‌شان آدم‌های مختلفی اضافه شد. حالا این تیم تقریباً ده نفره شده است؛ پژوهشگر و تدوین‌گر و نویسنده دارد. این روزها هم روی موضوع غزه تمرکز کرده‌اند. از زمان شروع عملیات طوفان الاقصی بیش از هشتاد ویدیو در این باره ساخته‌اند و تا حد امکان به هر شبهه‌ای درباره فلسطین پرداخته‌اند.
مرگ خلاقیت
اکثرشان چند زبانه هستند و یک تیم بین‌المللی جمع و جور کرده‌اند؛ دو تدوین‌گر پاکستانی و تایلندی و یک ادمین اهل سوریه در جمع‌شان است و فضایی چند ملیتی در «اسکرین‌شات» وجود دارد. اسکرین شات نام صفحه‌ای در اینستاگرام است. ایده انتخاب این اسم از آنجا آمده که وقتی از تلفن همراه خود «اسکرین شات» می‌گیرید عیناً همان چیزی که روی صفحه بوده را ثبت می‌کنید؛ اسکرین‌شات هم سعی می‌کند همان چیزی که در موضوعات مختلف اتفاق افتاده را روایت کند و تلاش می‌کند بسیاری از خط قرمزهایی که در فضای رسانه‌های رسمی وجود دارد را رد کند.
ایده این گروه آن است که «می‌شود» یا حتی «باید» درباره همه موضوعات حرف زده شود. صمصامی، مجری و ایده‌پرداز این گروه می‌گوید: «سعی می‌کنیم به مخاطب بگوییم هرچیزی اتفاق افتاده یا می‌افتد و عین همان را به شما انتقال می‌دهیم. درست مثل یک اسکرین‌شات!»
او تاکید می‌کند که درباره هر چیزی که در فضای رسانه‌ای در حال پخش است باید حرف زد؛ حتی اگر روایت کردن آن سخت و چالش برانگیز باشد. صمصامی مثالی از این سوژه‌ها می‌زند: «مثلاً یکی از موضوعات ما که بازدید زیادی هم داشت درباره این بود که چرا فلسطینی‌ها صدام را دوست دارند و ما دلایل این علاقه را بازگو کردیم که خیلی هم مورد توجه قرار گرفت. اینها موضوعاتی است که رسانه‌های رسمی درباره آن توضیحی نمی‌دهند؛ اما نگاه ما این است که درباره هر چیزی باید حرف زده شود، پس پژوهش می‌کنیم، برنامه می‌سازیم و محتوایی تولید می‌کنیم. اما می‌دانیم و می‌دانید که برای رسانه‌ای که کارش مطالبه کردن است دستور صادر می‌شود که خبری درباره مطالبه فلان موضوع نزنند… همین چیزها باعث مرگ خلاقیت می‌شود!»
دردی به نام «نپرداختن»
البته این تیم ادعای بی‌طرفی ندارد و صراحتاً به مخاطب خود نشان می‌دهد که موضعش حمایت از انقلاب، جمهوری اسلامی و محور مقاومت است. صمصامی می‌گوید «خب وقتی قیافه و ظاهر ما را می‌بینند و می‌دانند درباره فلسطین و مقاومت حرف می‌زنیم مشخص می‌شود که مذهبی هستیم، اما موضوع این است که سعی کردیم دور خودمان دیوار نکشیم. دیوار کشیدن به این معنا که توقع مخاطب مبنی بر اینکه درباره هر آنچه در عالم واقع اتفاق می‌افتد حرف بزنیم تا او بتواند قضاوت کند را نابود نکنیم.» این گروه بر این باور است که باید خلأ موجود در فضای رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی برطرف شود و سعی می‌کنند به اندازه خود در این زمینه موثر باشند؛ آنها همین چند روز پیش در افتتاحیه «جشنواره عمار» فانوس این جشنواره را در بخش برتری رسانه در موضوعات اجتماعی از آن خود کردند.
شعار اسکرین‌شات «خلق روایتی بدیل از رسانه‌های رسمی» است. اما این گروه چه آسیب‌هایی را در این زمینه شناسایی کرده و می‌خواهد آنها را برطرف کند؟ صمصامی می‌گوید: «درباره اینکه واکنش رسانه‌های رسمی و ملی نسبت به تحولات با تأخیر یا بدون سوژه است و خلاقیت در آن وجود ندارد، دلایل مختلفی وجود دارد. من احساس می‌کنم یکی از نقدها و دلایل اصلی این است که کسانی که مدیریت، پژوهش و تولید را بر عهده دارند یا نقش اول را ایفا می‌کنند و محتوا از آنها نشأت می‌گیرد در بطن جامعه مخاطب نیستند. وقتی مدیری در دل مخاطب نباشد، گره‌های ذهنی او را نمی‌داند. مدیری که با نوع روایت‌های جدیدی که در دنیا دارد اتفاق می‌افتد آشنا نیست همان مسیر و روشی که نسل به نسل به او رسیده را ادامه می‌دهد. حتی ممکن است گاهی آنقدر درگیر تولید شود که عناصر مهم آن را فراموش کند.»
او معتقد است که این چالش حتی در خبرگزاری‌ها هم وجود دارد و شاید بخشی از کسانی که در بخش بین المللی یک خبرگزاری هستند، اطلاع دقیقی از اخبار و موضوعات بین‌الملل ندارند یا از طرف دیگر شاید دست و بال یا چهار چوب ذهنی آنها با توجه به نگاهی که وجود دارد بسته شده باشد. صمصامی بی‌تعارف می‌گوید: «همین موضوعات باعث شده همواره به پژوهشگران خود توصیه کنیم منابع دسته اول خود را از منابع عربی و انگلیسی انتخاب کنند تا خبر و روایت اشتباهی به دست مخاطب نرسد.»
صمصامی درباره این بحث اضافه می‌کند: «شاید قسمت دیگری از این خلأ، به نوع فضای اداری و کارمندی که وجود دارد برمی‌گردد. شما وقتی ایده‌ای بدهید برای آنکه به بالا دستی برسد، تایید شود و برگردد زمان زیادی صرف می‌شود. امروز، دنیا به سمتی می‌رود که یک فضای اشتراکی در مجموعه‌های مختلف ایجاد شده که مدیران به صورت مداوم با نیروهای پایین دست‌شان در حال فکر و تعامل درباره موضوعات مختلف هستند. این مسأله در خیلی از مجموعه‌های کشور هنوز وجود ندارد. به همین دلیل صفحات عربی و انگلیسی زبان با جزئیات کامل درباره اتفاقاتی که در ایران می‌افتد تولید محتوا می‌کنند، اما ما در داخل حتی خروجی کوچکی از آن موضوع نداشته‌ایم. مرگ مهسا امینی اوج این مسأله بود؛ ما که در ایران زندگی می‌کنیم، کردستان و تهران بغل گوشمان است نمی‌توانستیم تولید و خروجی دقیق و خوبی داشته باشیم و همه اینها دلایلی است که باعث باختن ما به رسانه‌های آن ور آب می‌شود.»
برای واکسینه کردن مخاطب!
آنها از بازخوردها راضی هستند و زمانی که شروع به کار کردند شاید فکرش را نمی‌کردند که بتوانند موضوعات ثقیل و چندوجهی و خشک بین المللی را در «سوشال مدیا» اینطور ساده و مخاطب‌پسند عرضه کنند و مخاطب به آن هم به آن توجه کند. مجری گروه اسکرین‌شات می‌گوید: «توجه به فرم و سوالات ذهنی مخاطب و البته توجه به ترندها و اتفاقات مهم روز باعث شد محتواها خیلی مورد استقبال قرار گیرند؛ تعدادی از ویدئوهایمان نیم میلیونی و یک میلیونی شد و اینها فقط بخشی از بازدیدمان در یک شبکه اجتماعی یعنی اینستاگرام است.»
صمصامی درباره مخاطبان هدف تولیدات تیم اسکرین‌شات می‌گوید: «مخاطبان ما با توجه به تولیداتی که داریم اغلب هم‌سو با تفکر خودمان هستند اما مخاطب هم در معرض پیام هم داریم که همان مخاطب خاکستری است. سعی کرده‌ایم به این دسته از مخاطب توجه کنیم و به آمار بیشتری در آن برسیم. تا حدودی هم نتیجه گرفته‌ایم و به موفقیت نسبی با ده الی پانزده درصد هم رسیده‌ایم. خیلی وقت‌ها پیش آمده کسانی برای ما نظر گذاشته‌اند که معلوم است آدم‌های مذهبی یا انقلابی نیستند ولی محتوای نظرات‌شان این بوده که روایتی منطقی از ماجرا شنیده‌اند.» او علت توجه مخاطبان را پرداختن به موضوعاتی می‌داند که رسانه‌های رسمی درباره آن حرف نمی‌زنند.
او علت عدم توجه رسانه‌های رسمی به برخی مسائل را در این می‌داند که مدیران احساس می‌کنند وقتی سوالی هنوز پیش نیامده چرا درباره آن حرف بزنیم؛ اما ما می‌گوییم مخاطب باید واکسینه شود و هر آن چیزی که در فضای بین المللی نیاز به گفتن دارد را در روایت اول از ما بشنود تا با اخبار هدفمند بیرونی مسموم نشود.
دغدغه روایتگری
ایده و دغدغه آنها برای تولید محتوا بیشتر در حوزه بین‌الملل تمرکز دارد. مجری گروه اسکرین‌شات توضیح می‌دهد: «برای فعالیت خود دو دغدغه داشتیم؛ یکی از آنها توضیح فضای بین‌الملل برای مخاطب ایرانی و دیگری توضیح فضای داخلی ایران برای مخاطب خارج از کشور بود. در فضای بین‌الملل به خصوص فضای عربی زبان، مسائل و ابهامات بسیاری درباره ایران وجود دارد. مثلاً اینکه می‌گویند جمهوری اسلامی به برخی اقلیت‌ها ظلم می‌کند و حقوق آنها را نادیده می‌گیرد؛ بنابراین با توجه به این موضوعات شروع به تولید محتوا کردیم. این تولیدات در انواع متفاوتی بود، از روایتگری به سبک بلاگری گرفته، تا اینکه لباس اقوام را بپوشیم و یک مکان را وصف کنیم و البته از ویدیوهای آرشیوی هم استفاده می‌کردیم.»
این فعال رسانه‌ای معتقد است خبرگزاری‌ها و سرویس‌های بین‌المللی عمده کاری که در موضوعات بین المللی انجام می‌دهند خبررسانی و اطلاع‌رسانی از تحولات بین‌المللی و اخبار است و چندان وارد جزئیات نمی‌شوند، اینطور نیست که بخواهند آن را روایت کنند و به گره‌های ذهنی مخاطب توجه داشته باشند: «در فضای رسانه‌ای رسمی صدا و سیما خلأ تولیدات روایتی وجود داشته و دارد؛ با توجه به این خلأ سعی کردیم درباره گره‌های ذهنی مخاطب تولید محتوا داشته باشیم.
آنها محتوای خود را در دو بخش فارسی و انگلیسی منتشر می‌کنند؛ البته این تولید محتوا به اینستاگرام ختم نمی‌شود و در سایر شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های داخلی و خارجی نیز منتشر می‌شود. برای مثال فعالیت گروه اسکرین‌شات در یوتیوب تفاوت‌هایی با اینستاگرام دارد؛ پخش زنده یا اصطلاحاً «استریم» برنامه «میدان» که با همکاری اوج ساخته شده و ۳۱ قسمت آن اخیراً به طور مستمر هر شب پخش شده نمونه‌ای از فعالیت این تیم در یوتیوب است. صمصامی درباره بخش «میدان» می‌گوید: «این پروژه بازدید آنلاین خوبی در پلتفرم‌های داخلی و خارجی داشته است و بعد از آنکه برنامه ضبط شده در یوتیوب آپلود می‌شد حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر از نقاط مختلف دنیا مثل آمریکا، تاجیکستان، افغانستان و… آن را تماشا می‌کردند.»
صمصامی ادامه می‌دهد: «در بخش توضیح فضای ایران برای مخاطب بیرون از فارسی‌زبان خارج از کشور، صفحه و سوژه‌های مختلفی با موضوعات و فرم‌های متفاوتی وجود دارد. برای مثال صفحه‌ای داریم که از حدود یک سال پیش بر مسائل سیاسی و به نوعی جبهه مقاومت کار می‌کند و اندک اندک جای پای خود را در فضای اینستاگرام هم باز کرده است. صفحه‌ای هم به اسم اهل الایران در یوتیوب داریم که به روایت اقلیت‌ها و اقوام ایران مانند ترک‌ها، بلوچ‌ها، مسیحی‌ها و کردها و… می‌پردازد. این موضوع تجربه خیلی خوبی بود و بازدیدهای بسیار خوبی هم گرفته است.» و بعد هم یادآوری می‌کند که قطعاً حرف زدن درباره هر شبهه‌ای ممکن است بازخوردهای مثبت و منفی زیادی هم به همره داشته باشد.»
یکی از مهمترین فاکتورهای فضای مجازی سرعت است و این تیم کوشش کرده تا این موضوع مهم را در نظر بگیرد. مجری اسکرین‌شات درباره مراحل تولید محتوا و نحوه همکاری در این تیم می‌گوید: «یک جور چست و چابکی در مجموعه ایجاد کردیم، البته کار سختی بود. برای مثال بعد از هفت اکتبر ما روزی دو ریلز برای اینستاگرام تولید می‌کردیم که این ریلزها پشتوانه پژوهشی دقیقی داشتند. اینطور نیست که بدون اطلاعات جلوی دوربین برویم و شروع به حرف زدن کنیم. ابتدا ایده پردازی می‌شود، ایده به دست پژوهشگر می‌رسد، پژوهشگر با توجه به موضوع پژوهش خود را درست و صحیح و عمدتاً با استفاده از منابع عربی و انگلیس شروع می‌کند، پژوهش به ویراستاری برمی‌گردد، برای آن متنی نوشته می‌شود و سپس به مرحله اجرا می‌رسد و بعد از اجرا تدوین شود.
او به یک اصلاح رویه نسبت به رسانه‌های رسمی را بازگو می‌کند: «تمامی این پروسه در کارهای ما حدود یک روز یا نهایتاً یک روز و نیم طول می‌کشد چرا که فضای تولید و پخش و انتشار ما از هم جدا نیست. شاید یکی از ایرادات رسانه‌های رسمی و ملی این باشد که بخش پخش و تولید از هم جدا هستند و رسیدن عبور یک ایده از این ساز و کار احتیاج به زمان نسبتاً زیادی دارد. اما در رسانه امروز و به خصوص در فضای مجازی پروسه و زمان باید مدیریت شود تا اخبار با سرعت بالایی در اختیار مخاطب قرار بگیرد.»