خبرگزاری مهر -گروه هنر؛ «به عزت و شرف لااله الا الله». همین صدا کافی بود تا بچه‌های عکاس هرکدام سراسیمه در گوشه و کنار حرم جاگیر شوند و لنز دوربین‌ها را بچرخانند تا بهترین قاب‌ها را از یک تشییع جنازه در حرم عبدالعظیم حسنی (ع) ثبت کنند.
سه‌شنبه، ۲۷ دی ماه، یک روز آفتابی ولی سرد زمستانی، بهترین موقعیت ایجاد شده بود تا ۳۰ نفری که در کارگاه عکاسی حرم حضرت عبدالعظیم (ع) در ذیل سیزدهمین جشنواره بین‌المللی عکس رضوی (جشنواره امام رضا علیه السلام) شرکت کردند، اتفاق متفاوتی را تجربه کنند تا هم حظ روحانی ببرند و هم تصاویر خاصی را در قاب دوربین‌ها ثبت و ضبط کنند.
۳۰ نفری که بنا به گفته رسول اولیازاده دبیر بخش عکس جشنواره، رزق‌شان شده تا در ماه رجب در جوار حضرت عبدالعظیم (ع) تصاویر نابی را ثبت کنند، از طیف‌های گوناگون بودند. کوچک‌ترین عضو این کارگاه نوجوانی ۱۵ ساله بود که با خواهرش به زیارت سیدالکریم نائل شده بود و بزرگترین آن‌ها عکاس پیشکسوتی بود که خود کلاس‌های تدریس عکاسی دارد. در اینجا استاد و شاگرد دوشادوش هم خود را در محضر برادر امام رضا (ع)، امامزاده حمزه بن موسی الکاظم (ع) می‌بینند و عکاسی را اسباب خدمت‌گزاری به این خاندان می‌دانند.
اینجا وقتی بچه‌ها دوربین به دست می‌گرفتند تفاوتی بین‌شان نبود. همه به دنبال ناب‌ترین سوژه‌ها، زیباترین خاطرات و خاص‌ترین تصاویر بودند. در ابتدای برنامه از ساعت ۹ صبح شرکت‌کنندگان وارد کارگاه ساخت ضریح جدید سیدالکریم (ع) شدند تا از مراحل ساخت آن تصویربرداری کنند. ضریح جدید سیدالکریم (ع) را استاد محمود فرشچیان نگارکری کرده است و همین موضوع سبب شده تا عکاسان بتوانند جلوه‌های قدسی‌تر این ضریح را ثبت کنند.
عباس بهزادی‌بخش مسؤول پروژه ساخت ضریح برای عکاسان توضیح می‌دهد که ساخت ضریح مراحل گوناگونی دارد. ابتدا معماری، سپس طراحی نقوش، بعد آلیاژسازی و قلم‌زنی و زرگری پس از آن کتابت و نجاری و تزییات هنری است. هم‌اکنون در مرحله زرگری و نجاری است و پیش‌بینی می‌کنیم تا ۱۵ ماه آینده ضریح جدید آماده نصب شود.
وی درباره حضور عکاس‌ها در کارگاه گفت: خداوند وعده داده است که شما در خلوت کارتان را انجام دهید، من جلوتش را درست می‌کنم. این هنرمندانی که ماه‌هاست بدون هیچ هیاهویی با صداقت و اخلاص تکه‌های ضریح جدید را می‌سازند، امروز روز جلوت کارشان است.
اسم رمز «معین الضعفا» برای ایجاد شور معنوی در عکاسان
پس از تصویربرداری از مراحل مختلف ساخت ضریح، شرکت‌کنندگان دور می‌ایستند و رسول اولیازاده ادامه برنامه‌ها را توضیح می‌دهد. وی می‌گوید: هر سال یکی از صفات بارز امام رضا (ع) به عنوان شعار جشنواره انتخاب می‌شود تا آثار ارسالی حول محور آن شعار باشد. امسال صفت معین‌الضعفا برای شعار جشنواره انتخاب شده است. اولیازاده در ادامه سعی می‌کند تا حس عرفانی خود را در مواجهه با اهل‌بیت عصمت و طهارت به عکاس‌ها منتقل کند و سخنانی را بر زبان می‌آورد.
فرقی نمی‌کند در کدام حرم هستیم؛ ما همه پدران و مادرانی آسمانی داریم. ما همه فرزندان امیرالمومنین (ع) و حضرت زهرا (س) هستیم لذا با حضور در این کارگاه که در حرم حضرت عبدالعظیم برگزار می‌شود، به نوعی صله رحم می‌کنیم. وقتی در زیارت امام رضا (ع) می‌گوییم: شما صدای ما را می‌شنوید و سلام ما را پاسخ می‌دهید یعنی امام زنده است. با این نگاه باید برویم عکاسی کنیم. باید روح صفت «معین‌الضعفایی» را در تصاویرمان جاری و ساری کنیم.
پس از این سخنان اولیازاده، حال معنوی خوبی بین بچه‌ها حاکم شده است. بعضی‌ها مشتاقانه دل در دل‌شان نیست تا از کارگاه بزنند بیرون و در جای جای حرم گوشه دنجی را برای عکاسی انتخاب کنند.
حمزه اولیازاده فرزند رسول اولیازاده که از پدر تجربه‌ها کسب کرده و خود به عنوان استاد روز اول این کارگاه عکاس‌ها را همراهی می‌کند، برگزاری این کارگاه را رزق ماه رجب می‌داند و یک سری نکات فنی را به بچه‌ها یادآوری می‌کند. وی می‌گوید: برای عکاسی در صحن مهترین حرف را زاویه تابش نور می‌زند. در عکاسی فشرده یک روزه با نگاه مستند اجتماعی، مهمترین نکته ازدحام جمعیت است که در نماز جماعت به راحتی می‌توان این ازدحام را گیر آورد. اما اگر نگاه عکاسی از آثار و ابنیه یا به تصویر کشیدن حال معنوی مردم را دارید بهترین زمان بعد از نماز جماعت است که زائران به سمت ضریح می‌آیند.
خادمی که سوژه عکاسی شد
حالا وقت عکاسی در حرم بود. شرکت‌کننده‌ها که از کارگاه ساخت ضریح جدید خارج شدند، هرکدام در گوشه‌ای مشغول پیدا کردن سوژه و ثبت تصاویر بودند. چند نفری سراغ خادم حرم رفتند و او هم با گشاده‌رویی پر سبز رنگ را در مقابل گرفت و شد سوژه عکاسی بچه‌های عکاس. یک نفر دیگر لنز دوربین را به سمت پیرمرد زائری چرخاند که در آستانه حرم مشغول خواندن اذن دخول بود. در این میان ۲ گروه از نوجوانان در قالب اردوی مدرسه‌ای برای زیارت آمده بودند که شور و نشاط خاصی داشتند. چند نفری هم سعی کردند بچه‌های مدرسه را سوژه کنند.
سقف‌های گنبدی‌شکل صحن حرم نظر یکی از خانم‌های شرکت‌کننده را جلب کرده بود. سر به هوا از زوایای مختلف، سقف را در قاب تصویر ثبت می‌کرد. انصافاً معماری منحصر به فرد و گیرایی بود. سقف حرم‌ها علی‌رغم جذابیت‌های بسیاری که دارند اغلب از نگاه مردم مغفول می‌ماند. این‌که یک عکاس می‌تواند این‌گونه سوژه‌های فراموش شده را به چشم مخاطب بیاورد قطعاً هنرمندی و نگاه ژرف او را نشان می‌دهد.
امام هادی (ع)، ری را کربلای ایران کردند
هنوز بر در و دیوار حرم حضرت عبدالعظیم (ع)، کتیبه‌های شهادت امام هادی (ع) نصب بود. امام هادی (ع) درباره حضرت عبدالعظیم (ع) به یکی از اهالی ری فرمودند: «أمّا إنّک لَو زُرتَ قَبرَ عَبد العَظیمِ عِندَکم لَکنتَ کمَن زارَ الحُسَینَ بنَ عَلِیِّ (ع)؛ بدان که اگر قبر عبدالعظیم در شهر خودتان را زیارت کنی، همچون کسی باشی که حسین بن علی (ع) را زیارت کرده باشد.» به همین دلیلِ این حدیث شریف، ری شد قبله و کربلای تهران. حرم سیدالکریم هر شب جمعه میعادگاه عاشقان و بازماندگان زیارت سیدالشهدا (ع) است. لذا ارتباط در هم تنیده شده بسیاری زیادی بین امام هادی (ع) و حضرت سیدالکریم (ع) وجود دارد.
در لحظاتی که عکاس‌ها در حال ثبت و ضبط تصاویر حرم بودند و با آرامش و بدون دغدغه انتظامات از هر کجای حرم آزادانه عکاسی می‌کردند، آن سوی صحن، سعید زمانی معاون ترویج و جریان‌سازی بنیاد بین‌المللی امام‌رضا (ع) که متولی اصلی این کارگاه و جشنواره است، همراه با رسول اولیازاده در تکاپوی هماهنگی عکاسی از کارگاه مرمت کاشی و پشت بام حرم سیدالکریم (ع) بودند. نکته جالب اینجا بود که بسیاری از خادمان پا به سن گذاشته حرم آقای اولیازاده را می‌شناختند و سلام و علیک گرمی با او داشتند.
فرصت‌هایی برای عکاسی آیینی از زبان اولیازاده
رسول اولیازاده که از استخوان‌خردکرده‌های عرصه هنر و عکاسی به حساب می‌آید و موهایش را در راه ثبت بهترین تصاویر سفید کرده است، همیشه دغدغه یک دبیرخانه دایمی برای جشنواره‌ها را داشته که در تمام طول سال بتواند با عکاس‌ها ارتباط داشته باشد و آن‌ها را با آموزش‌های گوناگون پرورش دهد. این مهم با برگزاری این کارگاه و ۳ کارگاه بعد از این در حرم‌های مقدس حضرت معصومه (س)، حضرت شاه‌چراغ (ع) و امام رضا (ع) به دست می‌آید.
وی معتقد است اگر این تعامل دایمی با عکاس‌ها رخ دهد، دیگر در جشنواره‌ها شاهد تصاویر آرشیوی نخواهیم بود و آثار تولیدی به دست دبیرخانه می‌رسد. این اقدام بزرگ و مهمی است.
اولیازاده در این مورد گفت: در همین دوره ۲ روزه عکاسی در حرم عبدالعظیم حسنی (ع) هم عکاس پیشکسوت حضور دارد هم عکاس نوجوان، هم خانم و هم آقا و فرصت بسیار خوبی است که آن‌ها کسب تجربه کنند.
عکاسی استاد و شاگرد؛ دوشادوش هم مشغول عکاسی
سخن به عکاس نوجوان که رسید دیدم نوجوانی در حال عکاسی است. به سمتش رفتم. با خواهرش به کارگاه آمده بود. از شاگردهای کلاس عکاسی افشین بختیار بود، عکاسی که در کنار شاگردش به عنوان یکی از پیشکسوتان عرصه هنر در حرم مشغول عکاسی بود.
خواهرش از علاقه مفرط وی به عکاسی گفت؛ خودش خیلی هیجان‌زده بود که در کنار عکاس‌های حرفه‌ای تجربه بی‌نظیر عکاسی در حرم را در این سن کم به دست آورده است. می‌گوید قصد دارد در آینده عکاس آتلیه شود. مشخص است نگاهش به عکاسی به عنوان شغل هم است. خوب است که نوجوانی در سن و سال او حتی به آینده شغلی‌اش فکر کرده است و به صورت حرفه‌ای و با برنامه‌ریزی مدون به سمت هدفش حرکت می‌کند.
جذابیتی که فرصت عکاسی با موبایل می‌دهد
خانمی را دیدم که از ابتدای آغاز کارگاه برخلاف دیگران که با دوربین‌های حرفه‌ای مشغول عکاسی بودند، با موبایلش از حرم عکاسی می‌کرد. تمایلی به ضبط صدایش ندارد. لیلا کشاورز استاد دانشگاه است و زبان انگلیسی تدریس می‌کند. از علاقه‌اش به عکاسی می‌گوید و این فرصت را یک توفیق الهی می‌داند. یکی از جذابیت‌های این دوره از نظر او فرصت عکاسی با موبایل بود.
بالاخره در شرایط اقتصادی فعلی که قیمت دوربین حرفه‌ای سر به فلک می‌کشد این‌که فرصتی برای آموزش و عکاسی با موبایل آن‌هم در کنار چنین گروه حرفه‌ای پیش آمده است، غنیمت و نعمت بزرگی است.
رسول اولیازاده نیز از برگزاری بخش عکاسی موبایلی در سیزدهمین جشنواره بین‌المللی عکس رضوی خبر داده بود که جوایز بسیار خوبی هم خواهد داشت.
سلام سوژه نابم برای عکاسی...
داخل حرم، چند نفری سر به ضریح گذاشته بودند و اشک می‌ریختند. صدای گریه خانمی هم از سمت زنانه ضریح می‌آمد. انگار اینجا آخرین پناهگاه هستی است. به حق هم که چنین است و چه خوب پناهگاهی است. از بقعه حضرت عبدالعظیم (ع) که خارج شدم به سوی بقعه امامزاده حمزه (ع) برادر امام رضا (ع) در حرکت بودم که افشین بختیار را دیدم. در وسط مسیر نشسته بود و لنز دوربین را به سوی سقف حرم که با لوستر بزرگی آذین شده بود به قاب تصویر می‌کشید. صبح که با او صحبت می‌کردم با شوق از این‌که در کنار چنین جمعی و در حرم مقدس برای عکاسی حضور دارد، صحبت می‌کرد.
وارد بقعه مبارکه امامزاده حمزه (ع) شدم و پس از زیارت در حین خروج استاد را دیدم که روی پله‌های بقعه در گوشه‌ای نشسته که مزاحمت برای زایران ایجاد نکند و مشغول عکاسی از سوژه‌های ناب گرد ضریح امامزاده بود. یاد این شعر حامد عسکری افتادم: «سلام سوژه نابم برای عکاسی»...
زوج عکاسی که دوربین نفر سوم زندگی‌شان بود
از زیارت امامزاده طاهر از نوادگان امام سجاد (ع) هم به سمت صحن کهنه برگشتم. زوجی نظرم را جلب کردند؛ زن و مردی که از ابتدای کارگاه با هم عکاسی می‌کردند. نزدیک شدم. با آقا صحبت را شروع کردم. آقای محمدحسن ابراهیمی از تجهیزاتش مشخص بود که عکاس حرفه‌ای است. سر صحبت را باز کردم. از جشنواره پرسیدم. می‌گوید جشنواره‌ها باعث می‌شوند سوژه‌ها از منظرهای مختلف با نگاه‌های مختلف عکاسی شوند. کار به اینجا که رسید، جمعیت زیادی برای تشییع یک پیکر وارد حرم شدند. در آستانه ورودی حرم ایستادند. یک نفر که شکل و ظاهری شبیه یوسفعلی میرشکاک داشت با صدای بلند اذن دخول خواند. جنازه را روی دوش مردم بردند و در مقابل حرم حضرت عبدالعظیم (ع) برای اقامه نماز میت روی زمین گذاشتند. شنیدم نظافتچی حرم به یکی از خدام می‌گوید، خوب کس و کار دارد. چقدر جمعیت برای تشییعش آمده‌اند. دقایقی بعد دیدم ظاهراً در صحن مجاور ضریح آقا دفنش کردند.
چشم چرخاندم دیدم آقای ابراهیمی و همسرش در صحن باغ‌طوطی مشغول عکاسی هستند. از قدیم‌الایام هم صحن باغ طوطی پاتوق زوج‌های جوان بود. البته که الان از آن صحن پُر دار و درخت فقط قبر مانده اما هنوز هم خیلی‌ها با اسمش عشق‌بازی می‌کنند. صبر کردم تا وارد صحن کهنه شوند. مجدد جلو رفتم و صحبت را ادامه دادیم. از زندگی مشترک‌شان پرسیدم. با خنده می‌گوید هر کجا می‌رویم دوربین‌مان همراه‌مان است. حتی در پارک و جاهایی که داخل شهر می‌رویم، مسافرت و این‌ها که جای خود.
رزق ماه رجب؛ عکاسی در حرم سیدالکریم
رو می‌کنم به خانم ابراهیمی، نظرش را درباره این کارگاه می‌پرسم. او حضورش در این کارگاه را رزق ماه رجب می‌داند و به حضور اساتید باتجربه اشاره می‌کند که بار علمی و عملی کارگاه را بسیار بالا برده است.
در پایان به سراغ حمزه اولیازاده استاد امروز کارگاه عکاسی می‌روم. او بیان شیرینی دارد. با لحن خاص خودش می‌گوید به جای کارگاه بگوییم تجربه گروهی عکاسی بدون دغدغه و با فراغ بال، از حرم عبدالعظیم حسنی (ع).
یکی از کارهای بسیار جالبی که او انجام داده است سوق دادن شرکت‌کننده‌ها بدون جهت دادن فکری و بدون القای برداشت‌های خاص معنوی بود. این اقدام باعث شد تا هر شخصی با هر نوع نگاه و با هر ایدئولوژی‌ای تصاویر خود را قاب کند.
حمزه اولیازاده گفت: فقط سعی کردیم تعاریف فنی از عکاسی معماری و اجتماعی را به صورت فشرده بازگو کنیم تا در نهایت شاهد عکس‌های بسیار خوبی باشیم. قرار است افراد شرکت‌کننده در این دوره گواهی حضور از دبیرخانه جشنواره دریافت کنند.