خبرگزاری مهر -گروه دانش و فناوری؛ ایران پس از انقلاب اسلامی و بالاخص در دو دهه اخیر روند پرشتابی را در حوزه علم و فناوری در پیش گرفته و آمارهای بین المللی هم این ادعا را تأیید می‌کند. کشور ما در «تولیدات علمی» که یک شاخص مهم در پیشرفت کشورها محسوب می‌شود، روند صعودی قابل ملاحظه‌ای داشته به طوری که امروز جمهوری اسلامی در شاخص تولید علم با ۳۵ پله صعود از رتبه ۵۲ در سال ۱۳۵۹ به رتبه ۱۶-۱۷ در سال ۱۴۰۲ دست یافته و به عبارتی تولید علم ایران در این شاخص نسبت به اول انقلاب بیش از ۱۵۰ برابر شده است. در راستای «گفتمان‌سازی علم و فناوری» نیز طی دو دهه گذشته، ایران فعالانه از توسعه صنایع فناوری پیشرفته و ایجاد اکوسیستم‌های نوآوری و تولید مبتنی بر دانش حمایت کرده است.
در ابتدای دهه ۸۰ در کشور به لحاظ ساختاری شاهد اتفاقات خوبی در حوزه فناوری و نوآوری بودیم به طوری که با تأکید مقام معظم رهبری در استفاده صحیح و مناسب از ظرفیت‌های علمی نخبگان در راستای توسعه کشور و رفع موانع و مشکلات تولید دانش و جنبش نرم‌افزاری، بنیاد ملی نخبگان تأسیس شد. راه اندازی معاونت علمی ریاست جمهوری در انتهای سال ۱۳۸۵ با هدف ارتقای اقتدار ملی، تولید ثروت و افزایش کیفیت زندگی مردم از طریق افزایش توانمندی‌های فناوری و نوآوری از دیگر تحولات خوب حوزه فناوری در دهه ۸۰ بود و از اواخر این دهه به تدریج شرکت‌های دانش بنیان و فناور با راهبری نخبگان و فناوران و متخصصان متولد شدند.
در دهه ۹۰ موضوعاتی چون تولید ملی، حمایت از کالای ایرانی، رونق تولید و جهش تولید از سوی رهبر انقلاب مورد تاکید قرار گرفت وبه دنبال آن تولید دانش بنیان، تولید مبتنی بر دانش فنی بومی و همچنین پیشرفت‌های علمی و تولیدی که اشتغال‌آفرین باشد در دستور کار متولیان قرار گرفت. براساس آمارهای رسمی معاونت علمی، در سال ۱۳۹۲، تعداد شرکت‌های دانش بنیان ۵۵ مورد بوده و در سال ۱۴۰۰ به ۶ هزار و ۶۶۳ رسید و در دی ماه ۱۴۰۲ به ۹ هزار و ۵۶۰ شرکت افزایش یافته است، در حال حاضر در این شرکت‌ها ۳۴۰ هزار نفر از نخبگان، محققان و فارغ التحصیلان برتر دانشگاهی و … اشتغال دارند.
جمهوری اسلامی ایران حالا در آستانه چهل و پنجمین بهار خود قرار دارد و در همین رابطه خبرنگار مهر به منظور بررسی وضعیت علم و فناوری در ۴ دهه اخیر به سراغ «جواد مشایخ معاون توسعه اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری» رفته و گفت‌وگویی را پیرامون عملکرد ایران در پیشبرد اهداف علم و فناوری، نقاط عطف کشور در حوزه علم و فناوری در دهه‌های اخیر، نقش سیاستگذاری در پیشرفت‌های فناورانه و چشم انداز تعیین شده در این عرصه و … انجام داده است.
متن این گفت و گو را در نوشتار زیر می‌خوانید؛
*به عنوان سوال نخست، آقای دکتر در ۴ دهه اخیر جمهوری اسلامی در حوزه فناوری و نوآوری چه مسیری را طی کرده است؛ سهم فناوری در اقتصاد در مقایسه با سال‌های قبل از انقلاب چقدر افزایش یافته است؟
من خیلی جاها این جمله را مطرح کردم که ما اگر می‌خواهیم بدانیم که در حوزه آموزش، پژوهش و فناوری چه مسیری را طی کردیم، باید تراز دغدغه‌هایمان را در این ۴ دهه ارزیابی کنیم که از کجا به کجا رسیده ایم؛ شاید ۴ دهه پیش یکی از مهمترین دغدغه‌های نظام آموزش و پژوهش در کشور نرخ پایین سواد مردم و نرخ بالای بیسوادی بود که متعاقب آن نهضت سوادآموزی شروع شد و بخش اعظمی از مردم که سواد نداشتند، به جمع باسوادان پیوستند. حالا اگر بخواهیم برش تک مقطعی در مقطع حاضر ترسیم کنیم و ببینیم چه کلید واژه‌هایی در حوزه آموزش و پژوهش ما برجسته است، می‌توان به کاربردی شدن پژوهش‌ها، پژوهش‌های مساله محور، نفوذ فناوری در اقتصاد، دانش بنیان شدن اقتصاد اشاره کرد اگر فقط این دو تصویر را مقایسه کنیم، نشان دهنده ارتقا تراز دغدغه‌های ما در زیست بوم علم و فناوری است. خود این موضوع نشان می‌دهد که ما در این مسیر به پیشرفت‌هایی رسیدیم که سطح دغدغه‌های بالاتری را دنبال می‌کنیم.
مسیر طی شده در ادوار مختلف متأثر از مسائل در زمان‌های مختلف، متغیر بوده است و در برهه‌ای تمرکز بر سوادآموزی داشتیم، در برهه دیگر بحث آموزش عالی و ظرفیت دانشگاه‌ها برای ما برجسته شد و در زمان دیگر پژوهش در کنار آموزش و تحقیقات کاربردی مورد توجه قرار گرفت و پژوهشگاه‌های کاربردی و مراکز تحقیقاتی راه اندازی و بودجه‌های تحقیقاتی خوبی به مراکز تحقیق و توسعه اختصاص یافت. در سال‌های گذشته اما با شکل گیری نهاد معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان یک سری دغدغه‌های دیگری مورد توجه قرار گرفت؛ از جمله توجه به فناوری نوظهور که خب مستحضر هستید که فناوری در زندگی بشر و پیشرفت اقتصادی جوامع نقش بسیار مهمی دارد. برخی از این فناوری‌ها تاثیراتشان به قدری شگرف و زیاد است که ما را مجبور می‌کند که زمین بازی را تغییر دهیم. در سال‌های اخیر کشور تلاش کرده در حوزه فناوری‌های نوظهور اقدامات متمرکزی را در دستور کار قرار دهد و راه اندازی ستادهای توسعه فناوری مثل ستاد توسعه زیست فناوری، ستاد توسعه نانوفناوری و موضوعات دیگر را در دستور کار قرار داد.
به دلیل وجود فاصله بین وزارتخانه‌های آموزش محور با صنایع، نهاد واسط معاونت علمی شکل گرفت که دغدغه اش پیوند دادن صنعت با دانشگاه بود و نقطه تمرکز خود را بر توسعه فناوری قرار داد که البته در این مسیر متوقف نشد. به طور مثال در راستای کمک به شکل گیری زیرساخت‌های زیست بوم نوآوری شاهد راه اندازی پارک‌های علم و فناوری در سال‌های اخیر بودیم و معاونت علمی با شکل دهی پارک پردیس به عنوان اولین پارک‌های تأسیس شده در ایران، تحول بزرگی را در حوزه علم و فناوری ایجاد کرد. در ادامه نیز در کنار پارک‌ها؛ مراکز شتابدهی، مراکز نوآوری، خانه‌های خلاق، کارخانه‌های نوآوری و … شکل گرفت. اما در امتداد این فعالیت‌ها و مأموریت‌ها آنچه که ما (معاونت علمی در دولت سیزدهم) امروز بر آن تمرکز داریم این است که از این مرحله هم عبور کنیم و به نفوذ فناوری و دانش در بخش‌های مختلف اقتصادی و در واقع به همان گفتمانی که «اقتصاد دانش بنیان» تعبیر می‌شود، برسیم.
*اقتصاد دانش بنیان دقیقاً از چه زمانی در کشور به طور جدی در کشور جدی شد؟
اقتصاد دانش بنیان تقریباً از یک دهه اخیر و از زمانی که به یک حدی از بلوغ فناوری رسیدیم، یعنی از زمانی که تعداد فارغ التحصیلان در مقطع تحصیلات تکمیلی افزایش پیدا کرد، پژوهشگاه و تحقیقات رشد یافت، میزان انتشارات بین المللی ما در مجلات معتبر افزایش یافت و زیست بوم از منظرزیر ساخت‌ها تکمیل شد، در کشور به صورت جدی دنبال شد. در حال حاضر در جایگاه مناسبی قرار داریم و به یک انباشتی از دانش‌های فنی و فناوری‌های تولید شده رسیده ایم که می‌تواند در صنعت و بخش‌های مختلف اقتصادی مورد توجه قرار بگیرد. عمده این تلاش‌ها در یک دهه گذشته نتایج خود را نشان داده و موفقیت‌های چشم گیری در بخش‌های فضایی، هسته‌ای، زیست شناسی، داروسازی، تجهیزات پزشکی و … اتفاق افتاده است. دوره فعلی معاونت علمی تمرکز بر گسترش اقتصاد دانش بنیان است تا بتوانیم این دانش‌های فنی و تجربیات علمی انباشت شده را در بخش‌های اقتصادی کشور نفوذ دهیم.
*در راستای تحقق اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی در دولت سیزدهم چه برنامه‌ها و پروژه‌هایی را در دستور کار قرار داده است؟
معاونت علمی در دوره جدید برنامه‌های ویژه ای را برای تحقق اقتصاد دانش بنیان طراحی کرد به طوری که یکی از اقدامات تحولی و زیرساختی ایجاد معاونت توسعه اقتصاد دانش بنیان در بدنه معاونت بود. همچنین برای بخش‌های مختلف اقتصادی که در کشور که وزن زیادی داشتند، ستادهای توسعه اقتصاد دانش بنیان بخشی مثل حوزه سلامت، کشاورزی، اقتصاد دیجیتال و آب شکل دادیم که مجموعه ۱۰ ستاد توسعه اقتصادی دانش بنیان راه اندازی شد که وظیفه آنها اثرگذاری در آن بخش صنعتی مدنظر از منظر دانشی است.
به دنبال این هستیم که با نفوذ دانش و فناوری، بهره وری بخش‌های مختلف صنعتی را افزایش دهیم و در نهایت شاهد کاهش وابستگی به واردات، کاهش خروج ارز و بومی سازی باشیم. برای پیشبرد برنامه این ستادها، توافقنامه‌های دستگاهی متعددی را با دستگاه یا وزارتخانه متولی حوزه‌های مدنظر به امضا رساندیم و تلاش کردیم از طرفی ظرفیت‌های دانش بنیان کشور را به دستگاه‌ها معرفی و از آن سو تقاضاها و مسائل مهم صنایع و دستگاه‌ها را شناسایی کنیم.
*مشخصاً به چند مورد از این پروژه‌های کلان که آورده اقتصادی بیشتری دارند، اشاره می‌کنید؟
علی رغم اینکه ۱۰۰ سال از کشف نفت و استخراج آن می‌گذرد، کماکان گلوگاه‌های فنی و وابستگی‌هایی به ادوات، نرم افزارها، اقلام و تجهیزات در این حوزه داریم و در راستای دانش بنیان کردن اقتصاد تولید نفت و گاز در توافقنامه با وزارت نفت، شرکت ملی نفت و شرکت ملی گاز تلاش کردیم ظرفیت‌هایی که دانش بنیان‌ها می‌توانند در آن اثرگذار باشند و حل مساله کنند، شناسایی کنیم و توافقنامه‌های بلند مدتی را منعقد کردیم. به همین منظور در حال تعریف پروژه‌های مشترک و بومی سازی تجهیزات راهبردی هستیم که هم اکنون وارداتی اند و به علت تحریم و بالا رفتن نرخ ارز هزینه تولید نفت و ریسک تولید را افزایش داده است. به عنوان مثال توافقنامه همکاری معاونت علمی با شرکت ملی گاز با موضوع بومی سازی ۱۲ قلم کالای راهبردی صنعت گاز به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار منعقد شده است.
همچنین در توافقی که با شرکت ملی نفت داشتیم، مقرر شد شرکت‌های دانش بنیان اقدام به ساخت یکی از ابزارهای مهم این صنعت با عنوان «ابزارهای حفاری هدایت شونده دورانی» کنند و شرکت ملی نفت به مدت ۱۰ سال استفاده و بهره‌برداری از خدمات این ابزار را تضمین کرده است. از سوی دیگر توافقنامه‌هایی با وزارت بهداشت در حوزه سلامت، تولید دارو، واکسن، تجهیزات پزشکی و وزارت جهادکشاورزی برای بومی سازی کود، سم، نهادهای دامی منعقد کردیم و حتی حوزه‌ای مثل ورزش را هم مورد توجه دادیم به طوری که قرار است کمیته مشترکی برای آغاز همکاری‌های مشترک با فدراسیون فوتبال تشکیل شود و زمینه را برای فعالیت شرکت‌های دانش بنیان در حوزه‌های مورد نیاز فدراسیون از جمله چمن هیبرید، لباس‌های ورزشی نوین، کمک داور ویدئویی و … فراهم کند.
*به لحاظ آماری جایگاه ایران هم اکنون در سبد جهانی فناوری‌های نوین و نوآوری کجاست؟
ایران در حوزه تولید علم در نمایه‌های استنادی معتبر در رتبه ۱۶ و ۱۷ دنیا قرار دارد و در برخی حوزه‌ها که به صورت متمرکز به آن پرداختیم، مثل نانوفناوری به جایگاه چهارم و پنجم ارتقا یافته ایم. همچنین در یک سری شاخص‌های بین المللی مثل شاخص جهانی نوآوری از رتبه ۱۲۰-۱۳۰ از بین ۱۵۰ کشوری که این شاخص برایشان محاسبه می‌شد، در حال حاضر به رتبه‌های زیر ۶۰ رسیده ایم که خب این آمارها نشان می‌دهد که در حوزه اقتصاد دانشی و نوآوری محور رشد چشم گیری داشته ایم.
*بروز و ظهور اقتصاد دانش بنیان در ایران در دهه‌های گذشته را چطور ارزیابی می‌کنید، سهم فناوری در اقتصاد در مقایسه با سال‌های قبل از انقلاب چه تغییری کرده است؟
شناخت و فهمی که بنده از موضوع دارم این است که در سال‌های دور چیزی که در اختیار نداشتیم، فناوری بود، اگرچه در برخی حوزه‌ها وارد صنعت شدیم و کارخانه‌های مختلف مثل خودروسازی و یا کارخانه‌های تولید لوازم خانگی شکل گرفته اند، اما اینها فناوری نبودند. فرق فناوری و صنعت کجاست؟ زمانی که شما توان انطباق و توان توسعه و تولید یا طراحی مجدد داشته باشید، عملاً به فناوری و توانمندی فناورانه رسیده اید. در سال‌های پیش از انقلاب علی رغم وجود درامدهای سرشار نفتی، سیلی از واردات ماشین آلات و.. اتفاق میفتد و وابستگی وجود داشت. مثالش را شاید بارها شنیده باشید؛ مثلاً تجهیزات پیشرفته نظامی هواپیماهای اف ۱۴ را داشتیم ولی بسیار به تعمیر و نگهداری و حتی بهره برداری به خارج از کشور وابسته بودیم و مستشاران خارجی باید به ایران می‌آمدند. معتقدم زمانی یک ملت به توانمندی فناورانه می‌رسد که در لایه اول از فناوری درست استفاده کند و در لایه دیگر بتواند «توانایی انطباق تغییرات جزئی» و در مرحله بعدی «توانایی توسعه» داشته باشد.
به واسطه توانمندی فناورانه در واقع می‌توان بازطراحی و بازتولید انجام داد و ما در بسیاری از حوزه‌ها الحمدالله شاهد این بودیم که به یک توانمندی فناورانه رسیدیم و در حال حاضر دانشجویان، اساتید و فارغ التحصیلان دانشگاهی ما می‌توانند سطح بالایی از فناوری را پوشش دهند. این افراد در تولید سخت افزار، نرم افزار و دانش‌های فنی و مدیریتی در شرایط خوبی قرار دارند که تکمیل کننده پازل توانمندی کشور است. دانشمندان کشور ما توانسته اند سطح صنایع را در بسیاری از حوزه‌ها از جمله سلامت، دارو، امنیتی و دفاعی و … ارتقا دهند.
فناوران ما به سطحی از توانمندی تکنولوژی دست پیدا کرده اند که می‌توانند با سفارش مشتری محصولات را تغییر دهند و حتی تغییراتی در خط تولید، کیفیت و راندمان تولید ایجاد کنند و آن را افزایش دهند. این شاخص‌ها نشان دهنده افزایش توانمندی فناورانه کشور در سال‌های اخیر است.
*آقای دکتر سوال دیگر این هست که سیاستگذاری و برنامه ریزی نقشی در این پیشرفت‌ها داشته یا صرفاً این پیشرفت نتیجه همراهی با گذر زمان بوده است؟
سوال خوبی را مطرح کردید؛ ببینید اولاً مقوله پیشرفت، شانسی و اتفاقی نیست آن هم پیشرفت همه جانبه چند بعدی! وقتی یک ملتی رشد همه جانبه ای را تجربه می‌کند بدون تردید نقش سیاستگذاری و برنامه نویسی در آن پررنگ است. من نمی‌خواهم بگویم آنچه در این سال‌ها داشتیم یک نظام سیاستگذاری کاملاً بدون عیب و نقص بوده و یا پیوستگی لازم را داشته، خیر در برهه‌هایی فراز و فرود داشته اما در مجموع به مسیر طی شده ۴۰ ساله نگاه می‌کنیم می‌بینیم، مجموع این برنامه‌ها و سیاست‌ها در کنار سرمایه‌های انسانی که در کشور ما وجود داشت پیشرفت‌های فناورانه را رقم زده است.
قطعاً سیاستگذاری بدون اجرای مناسب به نتیجه نمی‌رسد و اجرای بدون برنامه مجموعه‌ای از کارهای پراکنده‌ای است و خب نتیجه لازم را به ارمغان نخواهد آورد، بنابراین دست به دست هم دادن سیاستگذاری در کنار سرمایه‌های انسانی و فرصت‌های مبتنی بر نخبگان در مجموع شرایطی را فراهم کرد که یک رشد چشمگیری را در حوزه علم فناوری تجربه کنیم. ما معتقدیم با اینکه این مسیر طی شده توفیقات خوبی داشته اما هنوز به قله نرسیده ایم و هنوز ثمرات شیرین سرمایه گذاری در علم و فناوری و دانش بنیان‌ها به بار ننشسته است و ان‌شاءالله در سال‌های آینده میوه‌های پرثمرتری را از این باغ برداشت خواهیم کرد.
*نقاط عطف پیشرفت کشور در عرصه علم و فناوری را چه برهه‌ای از این ۴ دهه می‌دانید؟
در این ۴۴ سال کشور ما اتفاقات مختلفی را تجربه کرده و یکی از مهمترین اتفاقات بعد از انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی بود. این جنگ فشار مضاعفی را به جامعه تحمیل کرد و آن اتحاد جهانی علیه ایران و حمایت و پشتیبانی ده‌ها کشور از عراق، باعث شد به سمت خوداتکایی و خودباوری حرکت کنیم به اصطلاح روی پای خود ایستادیم و به توانمندی‌های داخلی توجه نشان دادیم؛ بنابراین یک مرحله از پختگی و مسیر پیشرفت ما عملاً در این ۸ سال طی شد. بومی سازی بسیاری از تسلیحات و ادوات نظامی که نه تنها در حوزه بازدارندگی نظامی مؤثر بود بلکه پیشرفت‌های فضایی را رقم زد، مرهون توفیقاتی است که ما از سرمایه گذاری و توجه به توانمندی موشکی در آن سال‌ها برایمان حاصل شد. بنابراین یکی از نقاط عطف رسیدن به خودباوری و خوداتکایی بود در دوره جنگ تحمیلی برای کشور حادث شد.
جلوتر آمدیم و اتفاقات دیگری افتاد؛ خیلی راه دوری نرویم و در همین یک دهه گذشته به بهانه دستیابی ایران به انرژی هسته‌ای، تحریم‌های بسیار شدیدی را تجربه کردیم و وقتی پای صحبت دانش بنیان‌ها بنشینید و بپرسید که مسیر پیشرفت چگونه بود و چرا وارد کسب و کار فناورانه شدید، پاسخ می‌دهند که تحریم فلان صنعت و یا بخش اقتصادی باعث شد مدیران به سراغ ما بیایند و اعلام کنند به دلیل عدم تأمین قطعات و … به ساخت داخل نیاز داریم. بنابراین ما از این تهدید، فرصت ساختیم و موج دیگری از پیشرفت را تجربه کردیم که این هم نقطه عطف دیگری در مسیر توسعه فناوری و رشد مبتنی بر اقتصاد دانش بنیان محسوب می‌شود.
در ۲-۳ سال گذشته با همه گیری کرونا دیدیم که بن بست شکنی را همین دانش بنیان‌ها و فناوران ایرانی انجام دادند و توفیقات خوبی را در زمینه تولیدات ماسک، دستگاه‌های کمک تنفسی، تولید واکسن داشتند و توانستند چندین واکسن را در سطح بین المللی ثبت کنند. این دانش بنیان‌ها و جامعه علم و فناوری بودند که در یکی دو دهه گذشته از هر تهدیدی ولو تهدید داخلی و خارجی و طبیعی و غیرطبیعی فرصت ایجاد کردند و برای خلق ارزش، ایجاد اشتغال و ارزش آفرینی، کارنامه درخشانی را ثبت کردند. به تعبیر بنده موتور دانش بنیان‌ها تازه روشن شده و امیدوارم در ادامه شاهد دستاوردهای بزرگ‌تر و درخشان‌تری باشیم.
در آستانه چهل و پنجمین سالگرد انقلاب اسلامی، حدود ۱۰ هزار شرکت دانش بنیان و ۲ هزار شرکت خلاق در کشور داریم که اینها می‌توانند نقش‌های جدی در پروژه‌های بسیار بزرگ‌تر برعهده بگیرند و در تلاش هستیم که با کنسرسیوم سازی این شرکت‌ها و هم افزایی توانمندی اینها، توان حل مسائل بالاتری را برای آنها ایجاد کنیم.
*به عملکرد جمهوری اسلامی در پیشبرد اهداف علم و فناوری چه نمره‌ای می‌دهید و اینکه مهمترین نقاط ضعف و موانع در راه رسیدن به اعتلای علمی را چه می‌دانید؟
نظام جمهوری اسلامی در این ۴ دهه عملکرد خوبی لااقل در بعد علم و فناوری داشته و کارنامه قابل قبولی را ثبت کرده است و من به این عملکرد نمره ۱۹ می‌دهم.
در پاسخ به بخش دوم سوال شما باید بگویم که برخی از این موانع، موانع ساختاری است. به هر حال بروکراسی حاکم بر ساختار حکمرانی کشور تا حد زیادی دست و پاگیر است البته تلاش‌های خوبی در راستای مقررات زدایی و کاهش ضوابطِ دست و پاگیر صورت گرفته اما کافی نیست و باید هرچه بیشتر فضا را برای نقش آفرینی بخش خصوصی توانمند مهیا کنیم. یک مساله دیگر، نگرشی است که ریشه در پیش فرض‌های ذهنی ما دارد که در لایه‌های مختلفی در سطح عموم مردم، مسوولان و … وجود دارد و باید این موانع ذهنی و سد نگرشی که می‌گوید «ما نمی توانیم» و یا اینکه «این کار از ما بر نمی‌آید و یا شدنی نیست» را کنار بگذاریم. مسائلی مثل تحریم‌های بین المللی و فشارها هم بی تأثیر نیست اما می‌خواهم بگویم این فشارها، چاقوی دو لبه است چرا که از یک سو چالش‌هایی را برای دسترسی‌های بین المللی ما ایجاد می‌کند ولی از آن سو باعث القای حس خودباوری و شکل گیری توانمندی‌های داخلی می‌شود.
*به عنوان سوال آخر چشم انداز تعیین شده برای فناوری و نوآوری را در راستای ارتقا جایگاه کشور از بعد دانش بنیانی چگونه ارزیابی می‌کنید؟ رسیدن به اهداف تعیین شده در این چشم انداز جایگاه ایران را از نظر اقتدار ملی و بین المللی چه تغییری خواهد داد؟
به نظرم ایران این ظرفیت را دارد که در یک چشم انداز میان مدت و بلند مدت در لیست ۱۰ ابرقدرت فناوری در دنیا قرار بگیرد و کسب این جایگاه واقعاً دور از دسترس نیست؛ ما توانمندی بسیار خوبی در محققان و تولید علم داریم و نشان دادیم هرجا تمرکز کنیم و انرژی و وقت بگذاریم، به نتیجه می رسیم. بنابراین همانطور در تولیدات علمی در جایگاه مناسب دنیا قرار داریم، در حوزه تولیدات فناوری و اقتصاد مبتنی بر فناوری و اقتصاد مبتنی بر فناوری این ظرفیت را داریم که به ۱۰ کشور برسیم. جایگاه مطلوب ما این است که بتوانیم پاسخگوی نیازهای اساسی کشور در بخش‌های مختلف اعم از صنعت حمل و نقل، امنیت غذایی کشور، سلامت و دارو و … مبتنی بر توانمندی‌های داخلی و دانش‌های بومی، باشیم و در این شرایط است که یک توسعه اقتصادی دانش بنیان پایدار در کشور رقم خواهد خورد.