خبرگزاری مهر، گروه استانها - محمد حسین عابدی: شاهوار بلندترین قله البرز شرقی و مهمترین منبع آب‌ساز شهرستان شاهرود است به طوری که ۱۰۰ درصد آب دشت بسطام از شاهوار تأمین می‌شود. بیش از یک دهه معدن کاری و پاک تراشی، سبب شده تا شاهوار، این ظرفیت عظیم حیات بخش، به ورطه نابودی بیفند.
تلاش‌های مردم، سازمان‌های مردم نهاد و تشکل‌های زیست محیطی، مسئولان و ائمه جمعه و نمایندگان مجلس و رسانه‌ها سبب شد تا معدن بوکسیت موقتاً تعطیل شود اما مردم استان سمنان خواستار ابطال کامل پروانه معدن کاری در شاهوار این الماس بی بدیل حیات در البرز شرقی هستند.
در این ارتباط با محمد درویش کنشگر محیط زیست، صاحب نظر در مسائل زیست محیطی و عضو کرسی سلامت اجتماعی یونسکو گفت و گو کردیم.
در ابتدا پیرامون همایش شاهوار در شاهرود بگویید، نظرتان درباره اهمیت شاهوار به لحاظ آب چیست؟
یکی از مشکلات مهم در کشورمان، شیوه دست اندازی به مهمترین منابع آب شیرین ایران است. مطابق آخرین آمارهایی که شرکت مدیریت منابع آب کشورمان منتشر کرده، تراز سفره‌های آب زیرزمینی منفی ۱۵۰ میلیارد متر مکعب است یعنی در چهار دهه اخیر ۱۵۰ میلیارد متر مکعب آب، بیشتر از آنچه وارد آبخوان‌ها شده، برداشت کرده‌اند.
تمام ظرفیتی که فکر می‌کنیم در آبخوان‌های ایران وجود دارد بین ۲۵۰ تا ۲۸۰ میلیارد متر مکعب است که در طول چند هزار سال گذشته جمع شده و نسل امروز ایران در چهار دهه اخیر ۶۰ الی ۷۰ درصد این ذخیره هزار ساله را مصرف کرده است، بنابراین آنچه مانده، شاخص امنیت غذایی ما است و تحت هر شرایطی و هر قیمتی باید از آن حراست کنیم.
کوهستان ها مهمترین منبع آب شیرین هستند و در نتیجه هر کجا هر رویدادی در زمینه محافظت از کوهستان‌ها باشد مانند شاهوار در شاهرود، کرکس کوه، کوه شاه بافق، خورموج و تفتان و … ارزشمند است. ما باید کمک کنیم که ذخایر آب شیرین حفظ شود و از این بدتر نشود، باید تلاش کنیم و با زبانی با مردم و مسؤولان صحبت کنیم که بفهمند همه در یک جبهه هستیم و همه نگران آینده ایران هستیم و اگر کوهستان ها و رودخانه‌ها و آب شیرین از بین برود مجبور به مهاجرت هستیم و سرزمین دچار فروپاشی می‌شود.
اساساً موجودیت شاهرود، مدیون شاهوار است، این کوهستان ارزشمند که اکوتون محسوب می‌شود زیرا مرز بین هیرکانی و شرایط استثنایی البرز شمالی و کویر حاج علی قلی و مناطق فراخشک است و شاهوار در واقع مانند یک سپر دفاعی بین این دو اقلیم ایستاده است هر جا اکوتون باشد ما تنوع خارق العاده ای بیش از هر نقطه دیگر داریم و شاهوار چنین ویژگی دارد.
اگر شاهوار نباشد، تمام قنوات و چشمه‌ها و آبخوان‌های منطقه که تمدن دیرینه ای را دست کم از زمان بایزید بسطامی و قبل از آن داشته‌ایم را از بین می‌برد. شاهوار یک ارزش غیرقابل اندازه گیری است و باید همه بر سر حفظ آن به تفاهم برسیم.
سازمان‌های مردم نهاد و رسانه‌ها و فعلان مدنی در این ارتباط چه نقشی دارند؟
سازمان‌های مردم نهاد مهمترین کاری که باید صورت دهند این است که بتوانند یافته‌های علمی محققان را ساده سازی کنند تا به صورت جذاب با مردم ارتباط برقرار شود این مهمترین کاری است که تشکل‌های زیست محیطی می‌توانند انجام دهند.
سمن‌ها زبان مردم را بهتر می‌فهمند تا یک محقق دانشگاهی و لذا فن مجاب کردن را علی القاعده بلد هستند تا جوامع محلی و مدیران میانی منطقه‌ای را اقناع کنند که حفظ محیط زیست و منابع آبی چقدر ارزش دارد از این منظر سازمان‌های مردم نهاد فوق العاده نقش کلیدی دارد.
هر جامعه‌ای که تشکل‌های مردم نهاد آن ضریب نفوذ اجتماعی بیشتری داشته باشد، پایدارتر است و خوشبختانه شاهرود چنین ویژگی دارد و ما شاهد چندین اتفاق غرور انگیز و زیبا در شاهرود بودیم. اینکه یک تشکل ده سال تلاش کند تا یک جنگل حفاظت شود کم نظیر است. جنگل ابر مدیون تلاش کنشگران محیط زیستی در شاهرود است و بخشی از توجهی که امروز به یوزپلنگ آسیایی به عنوان تیزپا ترین جاندار زمین و نماد طبیعت ایران شده، قطعاً مدیون تلاش چشم گیر تشکل‌های مردمی است و ای پرچم حفاظت شاهوار مدیون تشکل‌های محیط زیستی است.
امیدواریم که تلاش‌های کنشگران محیط زیستی روزی حتی در کتاب‌های درسی برود ما همواره به ریزعلی خواجوی نگاه می‌کردیم که نگذاشت قطاری از ریل خارج شود و تشکل‌ها هم ریز علی خواجوی ها هستند که آینده کشور را بیمه می‌کنند حتی اگر موقعیت خودشان را به خطر بیاندازند.
درباره اهمیت شاهوار برای شاهرود بگویید
تأمین آینده شاهرود در گرو نگهداری از منابع آب شیرین است اینکه مردم شاهرود و بسطام مجبور به ترک دیار خودشان نشوند، بسیار اهمیت دارد.
گروهی هستند که فعالیت‌های زیست محیطی و همچنین اقدامات سمن‌ها را مانع می‌دانند نظر شما درباره این تفکر چیست؟
کسانی که فعالیت سمن‌ها را مانع می‌بینند دو دسته هستند، دسته اول که بزرگ‌تر هم هستند، آدم‌های ناآگاهی هستند که نتوانسته‌اند وقت بگذارند و ارتباط با تشکل‌ها برقرار کنند و به آنها اینگونه القا شده که سمن‌ها و تشکل‌های مردمی محیط زیستی مانع توسعه هستند.
دسته دوم کسانی هستند که نفع اقتصادی در ماجراهایی دارند برای این دسته دوم هر قدر از اهمیت تلاش‌های تشکل‌های مردمی و سمن‌ها و … توضیح داده شود فایده‌ای ندارد. با دسته دوم نمی‌توان کاری داشت اما درباره دسته اول که گروه بزرگ‌تری هم هستند می‌بایست تعامل کرد، وقتی با این افراد که اغلب شأن سرزمین مادری شأن را دوست دارند، صحبت می‌کنیم خواهیم دید که سوءتفاهم‌ها رفع می‌شود و می‌دانند که همه ما می‌توانیم سوار یک قطار شویم که نامش ایران است.
به نظر شما مسؤولان در قبال شاهوار باید چه کنند؟
مسؤولان تلاش کنند که ماده ۵۹ برنامه پنج ساله چهارم اجرا شود. مسؤولان کمک کنند و بگویند چه برنامه‌ای باعث شد که این ماده اجرایی نشود؟ آن ماده‌ای که دولت را مکلف کرده بود به ارزش گذاری اقتصادی مواهب طبیعی و لذا وقتی آن قانون اجرا شود مشخص می‌شود که کوهستان شاهوار، چه ارزش اقتصادی به خاطر تنوع خارق العاده گیاهی، زیستی، جانوری، تولید آب، حفاظت از خاک، ممانعت از ایجاد ریزگرد، آرامش روانی و … دارد.
تمام این فاکتورها در ارزش گذاری محاسبه می‌شوند، از سوی دیگر معدن هم بیاید اعلام کند که چقدر اشتغال ایجاد کرده و چقدر این محصول ارزش اقتصادی دارد و این را در یک ترازو بگذاریم مشخص می‌شود که کدام یک ارزش دارد.
وقتی نمی‌گذارند ماده ۵۹ برنامه پنج ساله چهارم اجرایی شود، شرایط این گونه می‌شود اما چرا این برنامه اجرا نمی‌شود؟ برای اینکه بتوانند ساخت یک سد غیراصولی و جاده و حفاری غیر اصولی و … را توجیه کنند. هر کس کشور را دوست دارد باید مطالبه کند که ماده ۵۹ برنامه پنج ساله چهارم اجرایی شود.
شما سال‌های قبل به شاهرود سفر کردید و حالا مردم شاهرود و سمن‌ها را بعد از تجربه شاهوار چطور می‌بینید؟
اینکه یک جمعیت عظیم گرد هم می‌آید و یک سالن هزار نفره را مملو از جمعیت می‌کند، جای تبریک به مردم استان سمنان و شاهرود دارد. این نشان می‌دهد که زبان مشترک در این بین ایجاد شده و مردم احساس می‌کنند که شاهوار قسمتی از وجودشان است.
شاخص جامعه توسعه یافته این است که همانطور که مردم بر سر عزیزترین کسان شأن معامله نمی‌کنند و آنها را فضیلت‌های غیرقابل معامله می‌دانند، بر سر منابع این سرزمین هم باید چنین تفکری داشته باشند. امروز شاهرود به چنین مرحله‌ای از بالندگی و توسعه رسیده است.
امروز کسانی که در جاده سلامت شاهرود می‌روند می‌توانند خرامیدن کل و بزها را تماشا کنند و این یک ارزش اقتصادی منحصر به فرد است و می‌تواند حتی تولید پول کند و صد هزار نفر گردشگر را به خود جذب کند. این صحنه‌هایی که مردم در هنگام قدم زدن با وحوش روبرو می‌شوند حال مردم را هم خوب می‌کند.
ارتقای شاخص‌های محیط زیست فقط به اعتلای وضعیت محیط زیستی کمک نمی‌کند بلکه باعث ارتقای شاخص‌های سلامت اجتماعی جامعه می‌شود یعنی بزهکاری و افسردگی و نزاع، پرخاشگری و … را کاهش می‌دهد و جامعه‌ای که سلامت روان بهتری داشته باشد ریسک سرمایه گذاری در آن کاهش پیدا می‌کند و سرمایه گذار و گردشگر و… به راحتی به آن رجوع می‌کنند و این توسعه اقتصادی است. چنین منظره‌هایی از کل و بز در جاده سلامتی و میدان ورزش شاهرود درست در وسط شهر، نشان دهنده ارتقای سلامت اجتماعی شاهرود است.