به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، مراکز شهری در سرتاسر جهان با چالش‌های پیچیده و به‌هم‌پیوسته‌ای روبه‌رو هستند که ناشی از بر هم‌آیی مخاطرات طبیعی، کمبود آب و آسیب‌پذیری در زیرساخت‌های انرژی است. در پاسخ به اینگونه مسائل چندوجهی بر یک رویکرد یکپارچه برای تاب‌آوری شهری با هدف هم‌افزایی تلاش‌ها و منابع در مناطق مختلف شهری و درگیر کردن ذینفعان متفاوت و متعدد برای تقویت محیط‌های شهری در برابر پیوند مخاطرات طبیعی، مدیریت آب، زیرساخت‌های انرژی و سایر عوامل تنش‌زا تأکید شده است.
مهم‌تر اینکه رویکرد یکپارچه، ماهیت مشارکتی ذینفعان را از منظر علم سیستم حفظ می‌کند و بر خلاف تمرکز صرف بر تخصص‌های تک‌سویه انسانی، گنجاندن علایق متنوع برای حل مسئله و برنامه‌ریزی و تصمیم سازی مشارکتی را تقویت می‌کند. این جهت‌گیری مشارکتی تأکید می‌کند که هوش انسانی مجموعه‌ای از دانش، دیدگاه‌های تاریخی و ارزش‌ها را به منصه ظهور می‌رساند که همگی در تدوین استراتژی‌ها و سیاست‌های انعطاف‌پذیری مرتبط و حساس فرهنگی و محلی برای تاب‌آوری شهری ضروری هستند.
در راستای ارزیابی و بهبود تاب‌آوری شهرهای کشور، بنیاد ملی علم ایران (INSF) حمایت از تحقیقات «برنامه جامع تاب‌آوری شهری» را به عنوان یکی از «برنامه‌های جامع تحقیقاتی مرتبط با اقدامات سیاستی» در دستور کار خود قرار داده است.
بنیاد ملی علم ایران (INSF) از مراکز تحقیقاتی معتبر و اساتید شاخص کشور دعوت کرده تا پیشنهاد خود را برای ایجاد «مرکز هدایت و راهبری برنامه جامع تاب‌آوری شهری (مهرتاب)» با مأموریت اصلی جلب مشارکت ذینفعان و با تأکید بر یکپارچه‌سازی در راستای ارزیابی و بهبود تاب‌آوری شهرهای کشور ارائه کنند.
بنیاد برای راه‌اندازی عملی این برنامه جامع، آن را به مجموعه‌ای از پروژه‌های به‌هم‌پیوسته شکسته است (پیوست ۱).
برای دستیابی به توصیه‌های راهگشا در قالب اقدامات سیاستی با تکیه بر تحلیل‌های علمی، برخی از چالش‌های رایج موجود در ایران و همچنین در سراسر جهان در خصوص «برنامه جامع تاب‌آوری شهری» شناسایی شده‌اند (توضیح بیشتر چالش‌ها در پیوست ۲).
لازم به ذکر است به جز پیوست ۱ سایر پیوست‌ها در جلسه کارگاه تشریحی برنامه تاب‌آوری شهری برای داوطلبان مرکز هدایت و راهبری برنامه جامع تاب‌آوری شهری (مهرتاب) ارائه خواهد شد.
فراخوان بنیاد ملی علم در خصوص برنامه جامع تاب‌آوری شهری
با شکستن برنامه جامع به پروژه‌های مرتبط و متمایز، رویکردی ساختاریافته و زمان‌بندی‌شده تهیه شده است که امکان اعتبارسنجی، اصلاح و مقیاس‌پذیری برنامه جامع در سطح شهرهای کشور را فراهم می‌کند. هر پروژه مبتنی بر بینش‌های به‌دست‌آمده از پروژه قبلی است و اجرای قوی و سازگار برنامه جامع را در محیط‌های شهری تضمین می‌کند. به طور معمول، بنیاد ملی علم ایران، این پروژه‌ها را از طریق فراخوان‌های مرتبط برای اخذ پیشنهادها اطلاع‌رسانی می‌کند و مطابق با رویکرد معمول، برای حمایت مالی هر فراخوان اقدام می‌کند.
برای «برنامه‌های جامع تحقیقاتی مرتبط با اقدامات سیاستی»، بنیاد در نظر دارد به‌جای راه‌اندازی این فراخوان‌ها برای پروژه‌های هر برنامه جامع از طریق سازمان داخلی خود، یک «مرکز هدایت و راهبری» (مهر) را برای مدیریت فراخوان‌های پیشنهادی به عنوان بازوی تخصصی از طرف بنیاد اختصاص دهد.
این رویکرد مزایای خوبی را برای یکپارچه‌سازی و اجرای موفق برنامه جامع ارائه می‌دهد (توضیح بیشتر در مورد قصد بنیاد ملی علم ایران برای اختصاص یک «مرکز هدایت و رهبری» و ارجحیت‌های آن در پیوست ۳).
فراخوان پیشنهاد مرکز هدایت و راهبری برنامه جامع تاب‌آوری شهری (مهرتاب)
هدف:
بنیاد ملی علم ایران (INSF) از مراکز تحقیقاتی معتبر و اساتید شاخص کشور دعوت می‌کند تا پیشنهاد خود را برای ایجاد «مرکز هدایت و راهبری برنامه جامع تاب‌آوری شهری (مهرتاب)» با مأموریت اصلی جلب مشارکت ذینفعان و با تأکید بر یکپارچه‌سازی ارائه نمایند .مهرتاب برنامه جامع را به صورت کامل از جانب بنیاد هدایت و راهبری خواهد کرد، از همکاری مؤثر تمامی ذینفعان اطمینان حاصل می‌کند، فراخوان‌های بعدی را برای پیشنهاده‌های پروژه‌های برنامه جامع مدیریت می‌کند، و از ادغام نتایج و یکپارچگی دستاوردهای پروژه‌های متنوع برنامه جامع اطمینان حاصل می‌کند.
هشت مسئولیت کلیدی مهرتاب:
۱. راهبری استراتژیک:
چشم‌انداز استراتژیکی که با اهداف برنامه جامع توسط بنیاد همسو باشد را ایجاد و اجرایی می‌کند؛
ارائه و راهبری در شکل‌دهی سیاست‌های تاب‌آوری شهری از طریق همکاری چندجانبه ذینفعان.
۲. مشارکت ذینفعان:
ایجاد و حفظ مکانیسم‌های مؤثر برای درگیر کردن ذینفعان مختلف؛
فرآیندهای تصمیم‌سازی فراگیر را تقویت می‌کند که منعکس کننده علایق و دیدگاه‌های مختلف در چشم انداز تاب‌آوری شهری است (توضیح بیشتر و انتظارات بنیاد در مورد رویکرد مشارکتی ذینفعان در پیوست).
۳. نظارت بر یکپارچگی:
استراتژی یکپارچه‌سازی قوی برای ترکیب نتایج حاصل از پروژه‌های مختلف با بودجه‌های مختلف در برنامه جامع ایجاد می‌کند و به کمیته برنامه‌ریزی نگرش سیستمی بنیاد برای تأیید ارسال می‌کند؛
از ادغام یکپارچه یافته‌ها برای ایجاد بینش جامع در مورد تاب‌آوری شهری اطمینان حاصل می‌کند.
۴. مدیریت فراخوان پیشنهاده‌های پروژه‌ها:
طراحی و مدیریت فراخوان‌های پیشنهادی برای پروژه‌های برنامه جامع؛
تسهیل فرآیند بررسی دقیق، حصول اطمینان از انتخاب پروژه‌هایی با شایستگی علمی، نوآوری و تأثیر بالقوه.
۵. نظارت بر پروژه‌ها در حین اجرا:
نظارت بر اجرای پروژه‌های تعیین شده، ارائه راهنمایی و پشتیبانی به تیم‌های پروژه؛
نظارت بر پیشرفت، حصول اطمینان از همسویی با اهداف برنامه جامع و تسهیل همکاری بین ذینفعان پروژه.
۶. انتشار نتایج و ترویج دانش:
راهبردهای مؤثر انتشار نتایج علمی را برای به اشتراک گذاشتن یافته‌های تحقیق ایجاد می‌نماید؛
بهترین شیوه‌ها و توصیه‌های خط‌مشی و اقدامات سیاستی را آموزش داده، منتقل می‌کند و به بحث می‌گذارد؛
فرهنگ باز بودن، شفافیت، و یادگیری مشترک را در جامعه برای تاب‌آوری شهری فعالانه از کانال‌های مختلف به صورت حضوری و دیجیتال اطلاع‌رسانی می‌کند.
۷. ظرفیت‌سازی:
توسعه و اجرای ابتکارات برای ارتقای ظرفیت منابع انسانی از ذینفعان، از جمله برنامه‌های آموزشی، کارگاه‌ها، و منابع آموزشی؛
مشارکت فعال ذینفعان در تلاش‌های تاب‌آوری را ترویج می‌دهد.
۸. انعطاف‌پذیری و سازگاری:
نشان دادن انعطاف‌پذیری و سازگاری با روندها و چالش‌های نوظهور در زمینه تاب‌آوری شهری؛
بازخوردها و درس‌های آموخته شده برای بهبود مستمر اثربخشی برنامه جامع را یکپارچه کرده و در بستر دیجیتالی منتشر می‌کند.
یادداشت ۱: هشت مسئولیت کلیدی که به‌طور خلاصه بیان شد، طیف گسترده‌ای از جنبه‌های حیاتی را برای مهرتاب و مشارکت مؤثر ذینفعان پوشش می‌دهد. با این حال، بسته به نیازهای خاص یا تفاوت‌های ظریف در حین اجرای برنامه جامع، ممکن است بنیاد مسئولیت‌های اضافی را در صورت همسویی با اهداف خود در زمان‌های آتی در نظر بگیرد. برای مثال، اگر حوزه‌های موضوعی خاصی در تاب‌آوری شهری نیاز به توجه ویژه داشته باشند، بنیاد می‌تواند یک مسئولیت کلیدی مرتبط با تخصص موضوعی یا تمرکز تحقیق هدفمند را اضافه کند. (توضیح بیشتر در مورد هشت مسئولیت کلیدی مهرتاب پیوست ۵)
راهنمای ارسال پیشنهاد:
قدم اول ارسال «پیشنهاد اظهار تمایل» توسط پیشنهاددهنده است که نشان‌دهنده توانمندی وی (با ذکر سوابق پیشنهاددهنده در هشت مسئولیت کلیدی توضیح داده شده) خواهد بود.
لازم است پژوهشگران شواهدی از سوابق مرکز خود در انجام تحقیقات جامع کاربردی، جلب مشارکت ذینفعان، مدیریت پروژه و یکپارچه‌سازی نتایج پژوهشی متنوع ارائه دهند.
پژوهشگرانی که پیشنهاده‌های اظهار تمایل به مشارکت در مهرتاب را ارسال نموده‌اند برای توضیحات بیشتر و پرسش و پاسخ و نیز آشنایی با یکدیگر از سوی بنیاد علم به کارگاه نیم‌روزه دعوت خواهند شد و اطلاعات کامل برنامه جامع تاب‌آوری شهری و پیوست‌های این فراخوان به ایشان ارائه می‌شود.
در قدم بعدی و پس از شرکت در کارگاه نیم‌روزه، پیشنهاد اصلی به همراه برآورد بودجه، نحوه سازماندهی قابلیت‌ها و منابع لازم برای مهرتاب شامل: برنامه استراتژیک دقیق برای راهبری برنامه جامع با تمرکز خاص بر یکپارچگی، باید برای بنیاد ملی علم ایران در مهلت مقرر ارسال شود. (دستورالعمل‌های مربوط به قابلیت‌ها و منابع مورد نیاز در پیوست ۶)
استراتژی‌هایی را برای ارتقای تنوع، تعامل، و مشارکت ذینفعان، اجرای پروژه و تلاش‌های یکپارچه ترسیم کنید. (راهنمایی در مورد نحوه ارائه تجربیات و توانایی‌ها در پیوست ۷)
ظرفیت مرکز خود برای مدیریت همکاری‌های پیچیده و چند رشته‌ای را مشخص کنید.
جدول زمانی:
مهلت ارسال پیشنهاد اظهار تمایل: تا ساعت ۲۴ جمعه ۱۸ اسفند ۱۴۰۲
شرکت در کارگاه نیم روزه و دریافت اطلاعات و پیوست‌های تکمیلی فراخوان: یک هفته پس از دریافت پیشنهاده‌های اظهار تمایل
مهلت ارسال پیشنهاد اصلی: ۲۵ فروردین ۱۴۰۳
اطلاع‌رسانی نتایج و تعامل برای نهایی‌سازی: ظرف ۳۰ روز از دریافت پیشنهاده‌ها
یادداشت ۲: بنیاد در حالی که با یک مرکز به عنوان مرکز هدایت و راهبری برنامه جامع تاب آوری شهری (مهرتاب) حمایت مالی را امضا می‌کند، ممکن است از مهرتاب بخواهد به یک یا دو مرکز تحقیقاتی دیگر بپیوندد تا برنامه جامع را با منابع تخصصی مشترک مدیریت کنند.
یادداشت ۳: علاوه بر مراکز تحقیقاتی، گروهی از اعضای هیئت‌علمی ذیربط با نمایندگی یکی از اساتید شناخته شده در قالب تیم تحقیقاتی مشخص می‌توانند مشترکاً درخواست این فراخوان را ارائه دهند.
حمایت مالی:
بنیاد ملی علم ایران بودجه‌ای در قالب حمایت مالی برای مهرتاب (انتخاب شده) با هدف هدایت و راهبری برنامه جامع، مشروط به تأیید پیشنهاد اصلی در کمیته برنامه‌ریزی نگرش سیستمی، فراهم می‌کند.
یادداشت ۴: بودجه حمایت مالی برای سه سال پیش‌بینی شده است اما فقط برای سال اول قطعیت دارد، که در سال‌های دوم و سوم بر اساس نتایج موفقیت‌آمیز، هر سال به روز می‌شود و ممکن است منجر به حمایت مالی در برنامه بلند مدت توسط بنیاد ملی علم ایران شود. در این فراخوان بنیاد علم به دنبال مرکزی است که بتواند به‌عنوان یک مرکز پویا برای پیشبرد تاب‌آوری شهری، هدایت تحقیقات مشترک، و اطمینان از یکپارچگی مؤثر نتایج حاصل از پروژه‌های متنوع تحت برنامه جامع عمل کند.
سقف بودجه مهرتاب برای مجموعه اول پروژه‌ها: سقف بودجه مهرتاب % ۳۰ هزینه‌های هریک از پروژه‌های ۰۰ تا ۰۳ می‌باشد. (به پیوست ۱ مراجعه نمایید.)
بنیاد ملی علم ایران، مرکز یا مراکزی که سابقه کار روشنی در زمینه مدیریت و تاب‌آوری دارند و تعهد به مشارکت ذینفعان را در سابقه خود دارند را تشویق می‌کند تا پیشنهاد (مشترک) خود را برای بررسی به بنیاد علم ایران ارائه کنند.
یادداشت ۲: تمام پیوست‌ها در کارگاه نیم‌روزه برنامه تاب‌آوری برای داوطلبان (اظهارتمایل‌کنندگان به مشارکت) مهرتاب ارائه می‌شود.
موارد مهم برای ارائه‌دهندگان پیشنهاده
۱- فراخوان مدیریت پیشنهاده‌های پروژه‌های برنامه جامع و یکپارچه‌سازی پروژه‌های فرعی:
هدف: طراحی و مدیریت فراخوان‌های پیشنهادی تحت برنامه جامع، امکان انعطاف پذیری برای تجزیه پروژه‌ها به پروژه‌های فرعی با اطمینان از یکپارچگی آن‌ها است.
مهرتاب نه‌تنها فراخوان‌های پیشنهادی را مطابق برنامه جامع مدیریت می‌کند، بلکه شکستن پروژه‌های بزرگ‌تر به پروژه‌های فرعی و زیرپروژه‌های قابل مدیریت را نیز بررسی علمی و تسهیل می‌کند. هدف این رویکرد انعطاف‌پذیر، افزایش یکپارچگی با فعال کردن تلاش‌های پژوهشی متمرکزتر در حوزه‌های موضوعی خاص است. مهرتاب از نزدیک با پروژه‌هایی که منجر به کشف فرصت‌هایی برای همکاری، هم‌افزایی و به‌اشتراک‌گذاری کارآمد داده‌ها در میان پروژه‌های فرعی می‌شود، همکاری خواهد کرد که در نهایت به درک منسجم و یکپارچه تاب‌آوری شهری کمک می‌کند. این مسئولیت بر اهمیت سازگاری در مدیریت پروژه برای دستیابی به اهداف کلی برنامه جامع تأکید می‌کند.
۲- برنامه جذب محققین جوان برای زیرپروژه‌ها:
هدف: تشویق اساتید جوان برای مشارکت فعال در برنامه جامع با راه‌اندازی فراخوان برای پروژه‌های فرعی، تقویت تشکیل تیم و همکاری پویا.
مهرتاب اهمیت پرورش نسل بعدی رهبران تاب‌آوری شهری را تشخیص می‌دهد. این مرکز کارگاه‌های اختصاصی برای محققین جوان از اساتید کشور ترتیب خواهد داد تا ایده‌های پروژه خود را در یک روز رویداد مشخص ارائه کنند. فرآیند ارائه پیشنهاد توسط محققین جوان و انتخاب آن‌ها به سرعت انجام می‌شود و بستری چابک برای محققین جوان فراهم می‌کند تا استعدادهای خود را به نمایش بگذارند، تیم‌های بین‌رشته‌ای تشکیل دهند و در برنامه جامع مشارکت کنند. این ابتکار با هدف مهار انرژی و نوآوری محققان نوظهور، غنی‌سازی چشم‌انداز کلی پژوهشی و در عین حال ارتقای جامعیت و مربیگری در جامعه تاب‌آوری شهری است.
۳- برنامه مربیگری:
هدف: ایجاد فعالیت راهنمایی و هدایت قوی در مهرتاب برای حمایت از اساتید جوان، رهبران پروژه و ذینفعان درگیر در برنامه جامع تاب‌آوری شهری است.
مهرتاب متعهد به پرورش فرهنگ مربیگری و یادگیری مستمر است. این مرکز فعالیت کلیدی راهنمایی و هدایت را ایجاد خواهد کرد که اساتید با تجربه با محققین جوان و رهبران پروژه همکاری کنند. هدف این فعالیت کلیدی ارائه راهنمایی، به‌اشتراک‌گذاری بینش و تسهیل انتقال دانش در حوزه تاب‌آوری شهری است. مربیان در مهرتاب طراحی پروژه‌های فرعی، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، و همکاری بین‌رشته‌ای را حمایت خواهند کرد و محیط تحقیقاتی مشارکتی و حمایتی را تقویت می‌کنند. مهرتاب از طریق موشکافی‌های منظم، کارگاه‌ها و رویدادهای شبکه‌ای، فرصت‌های مربیگری را ایجاد می‌کند که به پیشرفت و موفقیت حرفه‌ای افراد جوان درگیر در برنامه جامع کمک کند.
۴- قاب تحلیلی:
هدف: کاربرد شبکه پیچیده به عنوان مرجع علمی برای حصول اطمینان از درگیر کردن طیف‌های مختلف ذینفعان.
چارچوب تحلیلی پیشنهاد شده توسط برنامه جامع به مهرتاب، بهره‌گیری از کاربرد و تحلیل شبکه پیچیده (CNA) است تا مشارکت همه‌جانبه همه ذینفعان را تضمین کند. این رویکرد نه‌تنها ارتباطات پیچیده درون تاب‌آوری شهری را به تصویر می‌کشد، بلکه درک جامعی را تضمین می‌کند که دیدگاه‌ها و مشارکت‌های متنوعی از همه ذینفعان درگیر در برنامه جامع را در بر می‌گیرد. (جزئیات بیشتر در مورد قاب تحلیلی برنامه جامع در پیوست ۸)