خبرگزاری مهر، گروه استانها: سنگ بنای اصلی شهر مشهد بر خدمت به زائر نهاده شده است و میزبانی در این شهر، با دیگر شهرهای ایران متفاوت‌تر است، همین موضوع در شرایط خاص اجتماعی امروز، لزوم توجه به واژه‌های نوبنیادی نظیر فرهنگ میزبانی و سواد میزبانی را پر اهمیت تر کرده است.
با این وجود شرایط مشهد بسیار متفاوت از دیگر نقاط ایران است، چرا که سنگ زیربنای این شهر فرهنگ دینی و زیارت است و این شهر شکل گرفته تا از زائران خورشید خراسان، علی بن موسی الرضا (ع) میزبانی کند و در طول سده‌های مختلف پس از تأسیس این شهر، این فرهنگ ارتقا یافته است.
در این گفت وگو با محمدجواد استادی، پژوهشگر مطالعات فرهنگی و مدیر کلان پروژه مکتب هنر رضوی به بررسی «فرهنگ میزبانی» و تاریخچه میزبانی زائران در شهر مشهد خواهیم پرداخت.
فرهنگ میزبانی، زیربنای ارتباطات انسانی است
از استادی پرسیدم واژه فرهنگ میزبانی که این روزها بر زبان بخش‌های مختلف جامعه و مدیران نشسته است چیست، او گفت: فرهنگ میزبانی مفهومی است که اخیراً مطرح می‌شود اما در واقع به عنوان یکی از ابعاد فرهنگی در سرزمین‌های مختلف همواره مورد توجه بوده است. وقتی از مقوله بسیار مهم و پر اهمیت ارتباطات انسانی صحبت می‌کنیم و از آورده‌ها و منافع متعدد و متنوعی که ارتباطات انسانی ایجاد می‌کند، صحبت می‌کنیم، طبیعتاً فرهنگ میزبانی بیشتر جلوه گر می‌شود.
وی به سابقه دیرینه این فرهنگ در سطح جهان اشاره کرد و افزود: از دیرباز در روابط بین جوامع مختلف این واقعیت داشته است که سرزمین‌هایی به دلیل جذابیت‌های متعددی که داشتند، محل مراجعه طیف‌های مختلف از سرزمین‌های مختلف بودند، وقتی با چنین سرزمین‌هایی مواجه هستید به معنای این است که این شهرها محل رجوع فرهنگ، قومیت و ملیت‌های مختلف هستند.
این پژوهشگر مطالعات فرهنگی بیان کرد: این سفر با انگیزه بهره مند شدن از آن ویژگی یا منبع خاص که در آن شهر وجود دارد انجام شده است که تا نیاز خود اعم از تجارت، زیارت و سیاحت خود را برآورده کند، طبیعتاً این تبادل و ارتباط بین میزبان و مهمان، منجر به ایجاد تکثر فرهنگی و ارتباطات میان فرهنگی جدی می‌شود که در فضای زیستی انسان می‌تواند مؤثر باشد با این شرط که سیاست گذاران طراحی شود و کنترل شود.
رئیس اداره فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی تصریح کرد: میزبانان برای اینکه بتوانند چهره خوبی از خود به مهمانان نشان دهند و کمک کنند تا این ارتباطات میان فرهنگی در جهت توسعه و تعالی جامعه آنها حرکت کند و تصویر درستی از فرهنگ و هویت خود در ذهن مهمانان خود شکل دهند در یک سو و اینکه منافعی نیز به طور طبیعی از آمد و شدها کسب کنند، تلاش می‌کردند تا میزبانی درستی از خود نشان دهند.
وی اضافه کرد: هدف این بوده است تا مسافر از حضور در این سرزمین احساس خوبی داشته باشد، از این رو در طول تاریخ تلاش شده تا سرزمین‌هایی که به هر نحوی میزبان گروهی بودند، تصویر مناسبی در ذهن مخاطب ایجاد کنند، بنابراین اهمیت فرهنگ میزبانی در این است که می‌تواند شهرها را از نظر هویتی ارتقا دهد و تصویر درستی در سطح ملی یا جهانی از آن شهر ایجاد کند و به مدد آن زمینه تحقق اهداف بالاتر در آن شهر را فراهم کنند.
استادی به سابقه ایرانیان در میزبانی شایسته از مهمانان خود در طول تاریخ اشاره کرد و گفت: اساساً از دیرباز در ایران زمین به دلیل سابقه و توانمندی‌های بی شماری که در حوزه فرهنگ، اقتصاد و دانش وجود داشته است و یک نقطه مهمی در جغرافیای جهان محسوب شده است، همیشه محل رجوع مردمان سایر نقاط جهان بوده است و پر رنگ بودن بعد فرهنگی در ایران و وجود ریشه‌های جوانمردی و نوع دوستی، ایرانیان همیشه با یک برخورد ویژه ای از مهمانان خود استقبال می‌کردند.
فلسفه شکل گیری مشهد، میزبانی است
از محمد جواد استادی در خصوص «خراسان و جایگاه بزرگ آن در حوزه علم و سفرهای علمی به این ولایت» و نقش «فرهنگ میزبانی» پرسیدم، او گفت: خراسان هم از این قاعده مستثنی نبوده است، اسناد مکتوبی که به دست ما رسیده است، نشان می‌دهد خراسان فرهنگی که کانون اندیشه و فرهنگ ایران زمین بوده است، توجه ویژه به مهمان داشته است و در واقع شکل گرفتن فرهنگ میزبانی مورد توجه بوده است اما در مورد مشهد مساله خیلی ویژه‌تر است.
استادی هویت تاریخی شهر مشهد را زیارت دانست و گفت: هویت مشهد مقدس به حضرت رضا (ع) گره خورده است، یعنی شکل گیری شهر مشهد مدیون وجود حضرت رضا (ع) است و شهری اینجا به نام مشهد وجود نداشته است. بلکه پس از دفن حضرت امام رضا (ع) به مرور زمان دلدادگان حضرت (ع) به تدریج برای زیارت ایشان مراجعه می‌کنند.
وی گفت: با توجه به توسعه فرهنگ تشیع و ترویج فرهنگ زیارت به مرور زمان این مراجعات تقویت می‌شود، در اوایل بخشی از سادات رضوی در اطراف مقبره حضرت رضا (ع) سکنی پیدا می‌کنند با هدف اینکه خدمت گذاری و میزبانی زائران حضرت (ع) را به جا آورند.
وی اضافه کرد: آشکار است در شهری که هستی آن بر حضور زائر شکل گرفته است، فرهنگ میزبانی پر رنگ تر می‌شود، میزبانی که از افرادی صورت می‌گیرد که با هدف مادی هم به این شهر نمی‌آمدند تا آورده‌ای برای شهر داشته باشند، بلکه نیت و هدف آنها معنوی است و طبیعتاً نوع برخورد با چنین مخاطبی فرهنگی و بر اساس تعامل و دوستی است تا فرهنگ زیارت نیز تقویت شود.
این پژوهشگر مطالعات فرهنگی استان، فلسفه شکل گیری مشهد را میزبانی از زائران حضرت رضا (ع) دانست و بیان کرد: هیچ شهری در دنیا جز مشهد پیدا نمی‌کنید که عامل بنیادین شکل گرفتن آن، اساساً فرهنگ میزبانی باشد و با تقویت جریان فرهنگ شیعه در ایران، در دوره‌های مختلف مساله خیلی جدی تر دنبال می‌شود و باعث ایجاد تشکیلات و ساختارهای شهری می‌شود تا اینکه نهایتاً به یک شهری تبدیل می‌شود که منشأ و مبدا آن زیارت است.
فرهنگ میزبانی بر اساس منابع مهم دینی شکل گرفته است
از رئیس اداره فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی پرسیدم اساساً خدمت به چه مفهوم است و آیا این خدمت باید فقط توسط سازمان‌های تخصصی مثل آستان قدس یا شهرداری باشد، او گفت: فرهنگ میزبانی در شهری مثل مشهد ریشه از منابع مهم معرفت دینی ما گرفته است، اگر به کلام بزرگان دینی رجوع کنیم، می‌بینیم که به شدت به مساله خدمت تاکید شده است که عنصر بنیادین فرهنگ میزبانی است. در چنین شرایطی نباید فکر کنیم خدمت فقط فیزیکی است، بلکه وقتی زائر در شهر ما حضور پیدا می‌کند و ما معتقد هستیم که با تاکید ائمه معصوم (ع) و فرهنگی دینی و ایرانی خود موظف هستیم خدمت کنیم، این خدمت در عرصه‌های مختلف نمود پیدا می‌کند.
مدیر کلان پروژه مکتب هنر رضوی گفت: این خدمت در حوزه تأمین رفاهیات، امنیت، نیازهای فرهنگی، معنوی و معرفتی نیز وجود دارد، اساس فرهنگ میزبانی در مشهد، مساله خدمت به زائر است و هر شخصی که در مشهد زندگی می‌کند، در جایگاه خود می‌تواند و باید خدمتگزار باشد، این مجموعه فرهنگ میزبانی معطوف به اطراف حرم و آستان قدس نیست و در هر نقطه از این شهر که بنیاد آن از زیارت است، باید از داشته‌های خود در راستای خدمت به زائر استفاده کنیم و این فرهنگ میزبانی را شکل می‌دهد.
استادی ادامه داد: گاهی اوقاف خدمت نوع ادبیات و گفتگوی ما با زائر است و به همین خاطر فرهنگ میزبانی همیشه در مشهد مقدس مهم بوده است و در شرایطی فعلی که ابزارها و تکنولوژی‌های جدید پدیدار شدند، باید احتیاط کنیم تا فرهنگ میزبانی که در فرمایشات بزرگان دینی ما هست و قرار است تأثیرگذاری زیادی بر ارتباطات فرهنگی ما داشته باشد، را به درستی رعایت کنیم.
این پژوهشگر مطالعات فرهنگی گفت: نباید تصور کنیم که فقط نهادهای تخصصی وجود دارند و این نهادها موظف هستند که خدمت رسانی کنند، این به این معنا است که میزبانی را از معنای بزرگ خود تقلیل می‌دهیم. ارتقای فرهنگ میزبانی نیازمند چند کار مهم است، اول بازخوانی منابع مهمی است که می‌تواند در امر فرهنگ میزبانی جریان ساز باشد.
وی اضافه کرد: ما منابع متنوعی در فرهنگ اسلامی داریم و این منابع باید استخراج شوند چرا که پشتوانه فرهنگ میزبانی ما هستند، نکته دوم چگونگی فراوری این مبانی معرفتی و مفاهیم سنت و سیره است که بتوانیم در کنش‌های امروز آنها را ترجمه کنیم، سیاست گذاری فرهنگی نیز از نیازمندی‌های امروز ما است، وقتی می‌گوئیم مشهد بنیاد آن فرهنگی است، حتماً لازم است که یک نهاد سیاست گذار بتواند سیاست‌های کلی را در این حوزه تدوین کند و ساختاری برای ایجاد هماهنگی بین دستگاه دولتی و مردمی تعریف شود تا کنش‌ها هماهنگ با یکدیگر شوند.
استادی تصریح کرد: آموزش مهارت و فرهنگ میزبانی در عرصه‌های مختلف نرم و سخت بسیار مهم است، اصطلاحاً باید سواد میزبانی جامعه را ارتقا دهیم و این می‌تواند از مهد کودک‌ها و مدارس شروع شود تا همه افرادی که در مشهد زیست می‌کنند بتواند با مقوله فرهنگ میزبانی و کنشگری در این فضا آشنا شوند.