به گزارش خبرنگار مهر، قبرستان‌های کهن و بزرگ مثل تخت فولاد اصفهان گنجینه‌ای از نمادها و نشانه‌های تصویری، نوشتاری و هنرهای تزئینی همراه با حجاری‌های نفیس هستند که هنرمندان و پژوهشگران را به سوی خود فرا می‌خوانند.
از ویژگی‌های تخت فولاد می‌توان به هم‌گرایی این مجموعه آرامگاهی با فضای هنر و معماری شهر اصفهان اشاره کرد، بدین صورت که هم معماری و هم اشعار شکل گرفته بر مزارات، در امتداد سیر تاریخ هنر و تحولات معماری و تزئینات ایرانی- اسلامی پیش رفته‌اند.
از دیگر مواردی که تنوع اشعار در تخت فولاد را باعث شده، می‌توان به تعدد تکایا، کثرت سنگ مزارات موجود و همبستگی میان آنها اشاره کرد. قرابت با حجاران زبردست توجه طراحان، خوشنویسان و حجاران خبره به این مکان مقدس از دیگر عواملی است که به نقش مایه‌های قبور تخت فولاد تنوّع و ارزش والایی بخشیده است.
حجاری قبور در تخت فولاد بر پایه فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی شکل گرفته و گنجینه‌ای از تزئینات و آرایه‌های ادبی در قالب ماده تاریخ به وجود آورده است. بی‌اغراق می‌توان ادعا کرد که سنگ مزارات تخت فولاد به تنهایی اکثر سمبل‌ها و نقشمایه‌های مرتبط با قبور را که در تمامی ایران پراکنده‌اند، یک جا در خود جای داده است و به راستی تنوع و تکثر نمادها و نشانه‌های تصویری در مزار این آرامگاه آنچنان است که برای ابیات و اشعار، هر سنگ تفاسیر مختص به خود را طلب می‌کند.
از جاذبه‌های هنری و ادبی تخت‌فولاد اشعار مرثیه و ماده‌تاریخ‌های حجاری‌شده بر روی سنگ قبور است. از این حیث، این مکان خود مجموعه‌ای از اشعار نغز و آثار ادیبان و شاعران برجسته است که به‌جرأت می‌توان گفت هیچ بخشی از اصفهان به‌اندازه تخت‌فولاد این تعداد ماده‌تاریخ در خود جای نداده است.
اشعار شعرایی همچون صغیر اصفهانی، محمدکاظم واله اصفهانی، محمد طلعت اصفهانی، رفیق اصفهانی، جلال‌الدین همایی، محمدحسین ضیا اصفهانی، میرزا حسن خان جابری انصاری، هور اصفهانی و فضل‌اللّه اعتمادی (برنا) بر بسیاری از قبور نقش بسته است.
ماده‌تاریخ کلمه یا کلماتی معنی‌دار است که به حساب جمل مساوی با یک تاریخ مشخص و مورد نظر می‌شود. به‌عبارت دیگر ماده‌تاریخ آن است که مجموع حروف بیت یا مصراع یا عبارتی به حساب ابجد با تاریخ واقعه‌ای تطبیق کند. ماده‌تاریخ ذکر تاریخی است به شعر یا گاهی نثر در قطعه‌ای کوتاه برای واقعه‌های گوناگون اعم از جلوس یا فوت یا قتل پادشاهی یا مرگ و قتل امیر، وزیر، شاعر، حکیم و مانند آنها.
معمولاً شعری که از این راه پدید می‌آید قطعه‌ای کوتاه است که شاعر در یکی ۲ بیت آخر آن تاریخ مورد نیاز را ذکر می‌کند و بیت‌های پیشین از آن را برای تمهید می‌آورد و معمولاً این مقدمه برای معرفی و بیان وجه اهمیت کسی یا واقعه‌ای گفته می‌شود که تاریخ آن ذکر گردیده‌است. اصطلاحاً تاریخ گویی به این نحو را ماده‌تاریخ‌سازی می‌گویند.
اشعار عبدالمجیذ اوحدی یکتا در وفات استاد همایی سرود که ماده تاریخ آن چنین است:
ز گلشن معرفت تاخت برون بوم جهل همای فضل و هنر رفت به اوج جلال
خامه یکتا نوشت از پی تاریخ نشر سایه بعالم فکند همای چرخ کمال
عبدالمجید اوحدی یکتا در مصرع ماده تاریخ وفات آقا جمال الدین قدسی چنین می‌سراید:
بنوشت یکتا در جنان محشور شد با قدسیان
استاد فضل الله خان اعتمادی متخلص به «برنا» ماده تاریخ وفات سید محمد علی مبارکه‌ای را چنین می‌سراید:
بر شمسی ز برنا شنو سال فوتش محمد علی سید واعظین بود
ماده تاریخ وفات ملأ عبدالکریم گزی (مدفون در تکیه کازرونی) از احمد نیلفروشان متخلص به وصفی:
بتاریخش چه نیکو گفت وصفی جزی را قبر قصری از جنان شد