خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: تیم سیاسی – امنیتی رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه از اواخر سال ۱۴۰۱ تلاش برای عادیسازی رابطه با سوریه را به عنوان یک تصمیم مهم ابلاغ کرد و در آغاز سال ۱۴۰۲ نیز این موضوع، بارها مورد تاکید اردوغان و دیگر مقامات ترکیه قرار گرفت. اما بعد از اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۲ به یکباره شاهد برچیده شدن بحث عادیسازی در روابط آنکارا – دمشق بودیم. اما سوال این است که چرا این اتفاق افتاد؟ یافتن پاسخی برای این سوال مهم، می‌تواند ما را با یکی از مهمترین ابعاد سیاست خارجی ترکیه در مورد سوریه و رویکرد امنیتی تیم اردوغان نسبت به همسایه جنوبی ترکیه آشنا کند.
شواهد نشان می‌دهد که نمایش تلاش برای عادی شدن روابط بین ترکیه و سوریه که از سوی تیم اردوغان اجرا شد، اقدامی برای مصارف داخلی سیاست حزب حاکم بود و حزب حاکم قصد داشت با این کارت، در انتخابات سراسری امتیاز بیشتری به دست آورد. محاسبات تیم اردوغان این بود که پس از عادی شدن رابطه می‌تواند به مردم وعده دهد که به زودی با هماهنگی دولت دمشق نزدیک به ۴ میلیون آواره سوری خاک ترکیه را ترک می‌کنند. اما دولت اسد با نگرشی هوشمندانه، بازی تیم اردوغان را به هم زد و شروط منطقی خود را برای عادی شدن روابط پیش کشید.
اصلی‌ترین شروط اعلام شده توسط دولت بشار اسد برای عادی سازی روابط با ترکیه عبارت بودند از:
۱. دولت ترکیه تمام نظامیان خود را از خاک سوریه خارج کند و پایگاه‌های خود را ترک کند.
۲. دولت ترکیه به حمایت از معارضان مسلح وغیرمسلح سوری خاتمه داده و به حمایت مالی و تسلیحاتی از آنان پایان دهد.
این دو شرط، نشان دهنده نگاه راهبردی و دوراندیشانه دولت سوریه و شناخت عمیق دمشق از رفتارهای احتمالی تیم اردوغان بود. با این حال، بی‌اعتنایی ترکیه به شروطی که برخاسته از حقوق طبیعی و حاکمیتی دولت سوریه است، نشان داد که آنکارا در مسیر عادیسازی با دمشق، رویکرد صادقانه‌ای ندارد.
ماجراجویی خطرناک ترکیه در سوریه
اردوغان در سال ۱۴۰۲ برخی از پروژه‌های عادیسازی در سیاست خارجی را پیگیری کرد که اقدامات لازم برای آنها از قبل انجام شده بود. به عنوان نمونه، روابط ترکیه با مصر، رژیم صهیونیستی، ارمنستان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی وارد فاز رسمی و عادی شد. اما سوریه با تمام این موارد متفاوت است چرا که دولت ترکیه به طور رسمی و آشکار در یک دوران طولانی ۱۰ ساله عملاً به بخشی از بحران سوریه تبدیل شد و از معارضان تجزیه طلب سوری حمایت کرد تا یک دولت دست نشانده را در دمشق بر قدرت حاکم کند. از این گذشته، سرویس اطلاعاتی «میت» ترکیه چشمان خود را به روی وضعیت مرزهای جنوبی خود بست و اجازه داد که افراطی‌ها از ده‌ها کشور جهان برای جنگ به سوریه بروند. بنابراین، عقب‌گرد کامل از این سیاست تهاجمی برای ترکیه آسان نیست.
ترکیه اولین کشور جهان بود که گروه غیرقانونی و ستیزه جوی موسوم به ارتش آزاد سوریه را به رسمیت شناخت و امکانات مالی و تسلیحاتی در اختیار آن قرار داد و شرایط را برای مردم و دولت سوریه دشوارتر و پیچیده‌تر کرد. آنکارا در ادامه، دولت غیرقانونی موسوم به «معارضان سوری» در ترکیه را به رسمیت شناخت، پرچم جعلی آن را پذیرفت. تمام مقامات دولتی ترکیه به شکل رسمی و آشکار با نخست وزیر خودخوانده دولت یادشده دیدار کردند و جالب اینجاست که ساختار دولتی مذکور، هنوز هم منحل نشده است.
یکی دیگر از رویکردهای خصمانه دولت ترکیه نسبت به سوریه در چند سال اخیر، ادغام ده‌ها گروه مسلح مخالف بشار اسد در یک گروه غیرقانونی به نام ارتش ملی سوریه بود. آمارهای رسمی و اخبار آشکار رسانه‌های ترکیه حاکی از این است که ترکیه نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر از معارضان سوری را تسلیح و سازماندهی کرده و در برخی استان‌ها قرارگاه در اختیار آنان گذاشته است. دولت ترکیه همچنین چندین ساختمان و دفتر هم در آنکارا و استانبول در اختیار معارضان سیاسی اسد گذاشته است.
ترکیه و معادلات شمال سوریه
حضور هزاران شبه نظامی وابسته به گروه تروریستی اوجالان و حزب کارگران کردستان ترکیه در شمال سوریه، بهانه به دست ترکیه داده تا به منظور حمله به آنان، حاکمیت ملی سوریه و تمامیت ارضی این کشور را نادیده بگیرد. ترکیه بارها به صورت هوایی، زمینی و توپخانه‌ای به شمال سوریه حمله کرده و موجبات ناامنی را در این کشور فراهم آورده است.
ترکیه به بهانه رفع تهدیدات پ.ک. ک در غرب فرات، شهر عفرین و مناطق پیرامون آن را به اشغال خود درآورد و اداره محلی این منطقه را به معارضان اسد سپرد. افزون بر این، ترکیه با دست زدن به اقداماتی همچون فروش غیرقانونی نفت سوریه و کاستن از میزان آب ورودی به سوریه، مشکلات بزرگی برای این کشور به وجود آورده است. بنابراین، دولت سوریه و مردم این کشور هنوز هم نتوانسته اند برای حرکت در یک مسیر همکاری سیاسی جدید، به ترکیه اعتماد کنند.