خبرگزاری مهر، گروه سیاست - نفیسه عبدالهی: سیاست همسایگی به عنوان رویکرد دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی انتخاب شده است، سیاستی که توانسته ظرفیت‌های زیادی را برای کشور در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، فرهنگی و اقتصادی ایجاد کند.
مهر در سلسله گزارش‌هایی به بررسی روابط سیاسی و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای همسایه طی یکسال گذشته پرداخته است. گزارش نخست درباره عراق است.
ارتقا روابط با کشورهای همسایه؛ اولویت سیاست خارجی
روابط تهران - بغداد را نمی‌شود یک خطی توصیف کرد چه آنکه از جهات مختلفی درهم تنیدگی دارد و شاید امنیت را در صدر آنها دانست؛ علاوه بر آن، حجم مبادلات اقتصادی، به‌ویژه صادرات کشورمان به عراق، به این تنیدگی قوت بخشیده و ریشه چنین در هم تنیدگی روابط طرفین نیز در اشتراکات مذهبی است.
«جمهوری اسلامی ایران، کشورها و ملت‌های همسایه را خویشاوند خود می‌داند»؛ این شاید مهم‌ترین گزاره اولین سخنرانی رییس‌جمهور است که ۱۴ مرداد ۱۴۰۰ در مراسم تحلیف با حضور مهمانان خارجی و داخلی در مجلس شورای اسلامی اعلام شد و بررسی عملکرد بیش از ۲ سال و ۷ ماهه دولت سیزدهم نشان می‌دهد به این گزاره پایبند بودند و در مسیر تقویت و گسترش ارتباط با کشورهای همسایه حرکت کردند و «مهم‌ترین و اصلی‌ترین اولویت سیاست خارجی، ارتقا روابط با کشورهای همسایه» بوده است و «خواهان عزت و اعتلای آنها» بوده‌اند. البته صحبت از روابط ایران و عراق بدون در نظر گرفتن نقش حاج قاسم بی‌معنا و بی مبناست.
همکاری‌های امنیتی میان تهران و بغداد؛ زمینه‌ساز گسترش صلح و ثبات منطقه‌ای
متعاقب منهدم کردن مقر جاسوسی رژیم صهیونیستی در اربیل (شمال عراق)، برخی محافل سیاسی و رسانه‌ای عراقی و بیگانه دست به کار شدند تا با ایجاد هیاهو و مانور سنگین تبلیغاتی علیه ایران، نسبت به تیره و تار کردن روابط تهران و بغداد به بهانه‌های واهی بکوشند. آنها کار را تا بدان جا رساندند که منکر وجود مقرهای جاسوسی اسرائیل در خاک اقلیم و هرگونه ارتباطی میان مقامات اربیل با موساد شدند. هرچند که اسناد و مدارک زیادی دال بر این مهم هست که از دیرباز میان مقامات اقلیم شمال عراق با اسرائیل همکاری و روابط وجود داشته، اما دستگاه تبلیغاتی آمریکا و متحدان منطقه‌ای آن، ایران را متهم کردند که مکان اشتباهی را هدف قرارداده است!
در همین راستا، ۸ بهمن ماه بود که «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان در نشست کنفرانس تاریخ روابط خارجی ایران که در دفتر مطالعات وزارت خارجه برگزار شد، از سفر قریب الوقوع «علی اکبر احمدیان» دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران به عراق خبر داد.
کنعانی: سفر احمدیان در جهت هماهنگی ایران و عراق در مبارزه با تروریسم است
پیش از انجام این سفر هم «ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در نشست خبری گفته بود که ما همواره گفت وگوهای منظم و مستمری را میان دو طرف در سطح مقامات هیأت دولت، مقامات نظامی و امنیتی ایران و عراق داریم و سفر آقای احمدیان هم در چارچوب هماهنگی ایران و عراق در مبارزه با تروریسم، تقویت همکاری‌ها در جهت صلح، ثبات و امنیت منطقه و مرزهای دو طرف صورت گرفته است.
کنعانی افزود: طبیعتاً موضوعات جاری اتفاق افتاده هم در گفت وگوهای میان دبیر شورای عالی امنیت ملی و طرف عراقی مطرح خواهد شد.
«علی اکبر احمدیان» دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران ۱۷ بهمن ماه به عراق سفر کرد. این سفر را می‌توان نقطه عطفی در راستای ارتقا و توسعه روابط و همکاری‌های ایران و عراق به خصوص در حوزه امنیتی برشمرد.
دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان در سفرش به عراق با «محمد شیاع السودانی» نخست وزیر و فرمانده کل قوا و «قاسم الاعرجی» مشاور امنیت ملی عراق دیدار و تبادل نظر کرد.
در این دیدارها بر پایبندی جمهوری اسلامی به امنیت و ثبات عراق و پافشاری بر ادامه همکاری‌ها بر اساس «توافقنامه امنیتی مشترک میان دو کشور» به نحوی که امنیت هر دو همسایه تأمین شود، تاکید شد.
دیدار رئیسی و عبداللطیف رشید
مقابله با گروهک‌های تروریستی و تجزیه‌طلب در نقاط مرزی ایران و عراق، شاه‌بیت همکاری‌های دو کشور حداقل در سال گذشته بوده است و رئیس جمهور نیز در دیدار اخیر با «عبداللطیف رشید» رئیس جمهور عراق در جریان دیدارهای دوجانبه با سران کشورهای شرکت‌کننده در هفتمین اجلاس مجمع سران کشورهای صادرکننده گاز در الجزایر، مقابله با این گروه‌ها را نیازمند «تعامل و نقش‌آفرینی هر دو کشور» دانست.
البته سید ابراهیم رئیسی با اشاره به سابقه طولانی حسن همجواری و همسایگی ملت عراق، به ویژه ساکنان اقلیم کردستان با ملت ایران، نسبت به توطئه رژیم صهیونیستی برای ضربه زدن به این روابط هشدار داد و با یادآوری نقش تاریخی سپهبد شهید قاسم سلیمانی در جلوگیری از تحقق نقشه دشمنان بر علیه دولت و ملت عراق، بر ضرورت اجرای کامل توافقنامه امنیتی دو کشور مبنی بر خلع سلاح و جلوگیری از حضور و فعالیت عناصر تروریستی و تجزیه‌طلب در مرزهای جمهوری اسلامی ایران از سوی طرف عراقی تاکید کرد.
انعقاد توافقنامه امنیتی تهران - بغداد یکی از مهم‌ترین نقاط عطف روابط دو کشور است که ضمن تضمین امنیت کشورمان به تقویت امنیت عراق نیز کمک می‌کند. به گفته کارشناسان، هر چند این توافقنامه به صورت کامل اجرا نشده است و باید از سوی عراق به صورت کامل همه مفاد مورد توافق شده اجرایی شود اما نفس چنین توافقنامه‌ای و اجرای برخی مفاد آن، تروریست‌ها را ناچار به دور شدن از مرز کشورمان می‌کند و ایران نیز حق دفاع مشروع از خاک خود را محفوظ می‌داند.
روابط میان ایران و عراق از دقت و حساسیت‌های بالایی برخوردار است
«سید هادی سید افقهی» کارشناس ارشد مسائل غرب آسیا، با بیان این جمله که «هیچ کشوری به اندازه عراق برای ما مهم نیست»، به مهر می‌گوید: «علت این مهم بودن به دلیل پیوندهای ناگسستنی میان دو ملت، وجود حوزه علمیه نجف، مسائل جغرافیایی و… بوده روابط میان ایران و عراق از دقت و حساسیت‌های بالایی برخوردار است.»
وی با بیان اینکه طی یکسال اخیر شاهد فراز و فرودهای زیادی بوده و هستیم، می‌افزاید: «این فرازو فرودها بخاطر حضور مستمر و چالش برانگیز و تروریستی نیروهای آمریکا در خاک عراق است که اجازه نمی‌دهد ما با کشور، مردم، نهادها و مؤسسات دولتی این کشور تعامل شفاف و راحتی داشته باشیم و به شدت روابط ما با این کشور را تحت نظر دارند.»
به باور سیدافقهی، در مسئله تیرگی روابط و کدورتی که نسبت به مسئله پرداختی‌ها و بدهی‌هایی که در موضوع فروش برق و گازمیان ما و طرف عراقی پیش آمد، آمریکا دخالت بسیاری داشت. آمریکا حتی مانع اجرایی شدن بسیاری از توافقات در زمان تمام نخست وزیران گذشته عراق شده است. آمریکا در واقع عراق را ازآن خود می‌دانند.آمریکایی‌ها آمده‌اند تا در عراق بمانند.
کارشناس مسائل غرب آسیا تاکید می‌کند: «آمریکا یکی از شاخص‌های منفی روابط ما در ارتباط با عراق است؛ آنها در ابعاد اجتماعی، رسانه‌ای، فرهنگی و… به شدت روی مردم عراق کار می‌کنند. آمریکا در عراق یک منظومه‌ای برای خود دارد، در داخل کردها و سنی‌ها را به شدت یارگیری کرده به گونه‌ای که اولین مخالفان خروج آمریکایی‌ها از عراق این دو گروه هستند.»
وی تصریح می‌کند: «کشورهای حوزه جنوب خلیج فارس کاملاً همسو با سیاست‌های خصمانه آمریکا علیه مردم عراق و ایران هستند اما علیرغم این مسائل روابط ایران و عراق کاملاً برادرانه است.»
خط ریل شلمچه- بصره؛ نقطه عطف
شهریور ۱۴۰۲ عملیات اجرایی احداث خط ریلی ۳۲ کیلومتری شلمچه - بصره با حضور معاون اول رئیس‌جمهور ایران و نخست وزیر عراق آغاز و بنا شد در مدت ۱۸ ماه آماده بهره برداری شود. آنطور که اعلام شد ۱۶ کیلومتر این پروژه در شلمچه توسط راه آهن جمهوری اسلامی و ۱۶ کیلومتر در خاک عراق توسط دولت این کشور احداث می‌شود. سفر ریلی با رفاه بالا و ارزان برای زائران ایرانی به کربلا و زائران عراقی به مشهد مقدس، هدف این پروژه عنوان شده است. به باور کنگشران، اتصال ریلی ۲ کشور ایران و عراق، تعامل ۲ کشور را تقویت خواهد کرد و به عبارتی نقطه عطفی در روابط تهران – بغداد است.
سید افقهی درباره این مهم نیز به مهر می‌گوید: «اگر خط راه آهن شلمچه به بصره برقرار شود سهم بسزایی در مباحث تجاری و … تسهیل خواهد شد.»
وی البته به این نکته نیز تاکید می‌کند که «ایران و عراق در اوپک عضو هستند لذا هرچه بتوانیم در این مجموعه هماهنگ‌تر عمل کنیم، بهتر خواهد بود.»
به گزارش مهر، به هر روی روابط سیاسی و امنیتی دو کشور به همان اندازه که در اولویت قرار دارد و مسیر خوبی را نیز طی می‌کند اما در حوزه اقتصادی فضا کاملاً برعکس است و طرفین هنوز نتوانسته‌اند از ظرفیت‌های موجود برای عبور از چالش‌های اقتصادی بهره ببرند. به‌زعم خبرگان، تقویت تجارت با عراق به عنوان دومین شریک تجاری ایران، نیازمند همت دولت در همه ابعاد از جمله محور قراردادن موضوع اقتصادی در تصمیمات سیاسی، پشتیبانی در حوزه‌های مختلف در مزایده و مناقصه و امور بانکی همچون تضامین و تلاش برای رفع گره‌های حقوقی است تا شاهد عبور حجم تجارت دو کشور از مرز ۲۰ میلیارد دلار باشیم.