به گزارش خبرنگار مهر، مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی به ارزیابی عملکرد قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران در فصل امور فرهنگی، آموزشی، ورزشی و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت پرداخته است.
در این گزارش آمده است: به رغم گذشت بیش از ۱۰ سال از تصویب قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران، تاکنون ارزیابی دقیقی از عملکرد آن از سوی دستگاه های متولی، به ویژه بنیاد شهید و امور ایثارگران صورت نپذیرفته و همین مساله سبب ایجاد تفاسیر مختلف از میزان و دلایل اجرایی نشدن آن شده است.
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی این قانون را به تفکیک فصول قانون جامع و به تفکیک موضوع مواد هر فصل از قانون، با تمرکز بر سال های اجرای قانون برنامه ششم توسعه کشور طی دوره (۱۳۹۶-۱۴۰۰) مورد ارزیابی کارشناسی قرار داده است.
یافته های گزارش حاضر نشان داد که پیرامون فصل امور فرهنگی، آموزشی، ورزشی و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، علیرغم اجرای برخی اقدامات همچون «تشکیل شورای عالی ترویج و توسعه فرهنگ ایثار و شهادت،» «تأمین و پرداخت ۱۰۰ درصد هزینه شهریه کلیه دانشجویان مشمول براساس آیین نامه اجرایی مربوط»، «تولید برنامه های رادیویی و تلویزیونی و هنری مرتبط با ایثار و شهادت ازسوی دستگاه های اجرایی متولی امور فرهنگی کشور» و «اعطای سهمیه های ورود به دانشگاه های آموزش عالی به مشمولین»، چالش هایی نیز داشته است.
از جمله چالش های در مسیر اجرای احکام این فصل دیده می شود که از آن جمله می توان به: «عدم تأمین بخشی از اعتبارات مورد نیاز برای اجرای مفاد فصل هفتم قانون»، «عدم اعطای بورسیه تحصیلی در داخل کشور»، به ویژه «عدم انجام نظرسنجی درخصوص کیفیت برنامه های رادیویی، تلویزیونی و هنری» اشاره کرد.
بررسی فصل هفتم امور آموزشی قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران
موضوع فصل هفتم قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران مواد ۶۲ تا ۷۲ این قانون را شامل می شود و به امور فرهنگی، آموزشی، ورزشی و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت پرداخته و شامل موضوعات ذیل می شود:
- موظف بودن دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی جهت انتقال دانشجویان و پذیرفته شدگان (مشمولان موضوع ماده ۶۲ این قانون) به دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی محل سکونت خانواده آنان و یا نزدیکترین محل و همچنین تغییر رشته همطراز در گروه آزمایشی مربوط برای یک بار؛
- پرداخت ۱۰۰ هزینه شهریه کلیه دانشجویان مشمول موضوع ماده ۶۶ این قانون توسط بنیاد؛
- تأمین و پرداخت هزینه خدمات آموزشی طرح شاهد در برنامه های آموزش عمومی و سایر برنامه های آموزش عالی در چارچوب آیین نامه اجرایی ماده ۶۷ این قانون؛
- تشویق و حمایت از نخبگان و سرآمدان علمی، فرهنگی، ورزشی و هنری خانواده شاهد و ایثارگران در چارچوب آیین نامه اجرایی ماده ۶۹ این قانون؛
- اختصاص سهمیه های ورود به دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی به تفکیک ۵ درصد و ۲۵ درصد برای مشمولان مذکور در ماده ۷۰ این قانون؛
- اختصاص ۲۰ درصد از سهمیه هیات علمی دانشگاهها و مؤسسات آموزشی و پژوهشی به جامعه ایثارگران به شرح ماده ۷۱ این قانون؛
چالش های فصل هفتم و بخش امور آموزشی قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران
- عدم تأمین بخشی از اعتبارات مورد نیاز برای اجرای مفاد فصل هفتم قانون؛
- عدم اعطای بورسیه تحصیلی در داخل کشور
ارزیابی عملکرد (فصل هفتم) قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران به تفکیک مواد قانونی در بخش آموزش عالی
| ماده قانونی | ۶۲ |
| موضوع | انتقال ایثارگران موضوع این ماده از دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی پذیرفته شده به دانشگاههای نزدیک محل سکونت. |
| اقدامات قانونی انجام شده | ابلاغ این قانون به دستگاه های موضوع ماده ۲ |
| عملکرد (تعداد کل خدمت گیرندگان) | به طور میانگین ۸۵ درصد متقاضیان از این امکان در هر سال طی دوره پنجساله استفاده کرده اند. |
| عملکرد (تعداد خدمت گیرندگان به تفکیک سال) | سال ۱۳۹۶ تعداد ۷۷۵۸ نفر/ سال ۱۳۹۷ تعداد ۷۸۵۸ نفر/ سال ۱۳۹۸ تعداد ۷۴۲۸ نفر/ سال ۱۳۹۹ تعداد ۳۱۷۶ نفر/ سال ۱۴۰۰ تعداد ۳۲۶۵ نفر |
| علت عدم تحقق | ابهام در متن قانون به نحویکه درصد نقل و انتقال تعیین نشده است. |
| راهکارهای پیشنهادی | ۱. اخذ عملکرد دستگاه های مسؤول طی سالهای برنامه ششم توسعه ۲. اصلاح و به روزرسانی اطلاعات و آمار عملکرد و میزان تحقق اجرای مفاد مندرج در این ماده قانونی طی دوره پنجساله برنامه ششم توسعه ازسوی بنیاد مورد انتظار است، ۳. اصلاح متن ماده ۶۲ و مشخص کردن درصد میزان نقل و انتقال دانشجویان |
| ماده قانونی | ۶۶ |
| موضوع | پرداخت ۱۰۰ درصد هزینه شهریه کلیه دانشجویان موضوع این ماده توسط بنیاد براساس آیین نامه اجرایی |
| اقدامات قانونی انجام شده | ۱. تصویب آیین نامه اجرایی ماده ۶۶ این قانون در جلسه ۱۳۹۵/۱/۲۵ هیات وزیران ۲. پیش بینی اعتبار در بودجه مصوب سالانه بنیاد |
| عملکرد (تعداد کل خدمت گیرندگان) | به طور متوسط سالانه ۱۰۰ هزار و ۳۴ دانشجو از جامعه ایثارگران تحت پوشش برنامه تأمین و پرداخت شهریه دانشجویی بوده اند. |
| عملکرد (تعداد خدمت گیرندگان به تفکیک سال) | سال ۱۳۹۶ تعداد ۱۳۲ هزار و ۲۸۱ نفر/ سال ۱۳۹۷ تعداد ۱۲۸ هزار و ۴۳ نفر/ سال ۱۳۹۸ تعداد ۱۰۷ هزار و ۱۲۲ نفر/ سال ۱۳۹۹ تعداد ۷۱ هزار و ۶۰۶ نفر/ سال ۱۴۰۰ تعداد ۶۱ هزار و ۱۱۹ نفر |
| علت عدم تحقق | هرچند در حال حاضر اعتبارات لازم برای اجرای این بند پیش بینی شده، لکن به استناد گزارش رسمی بنیاد، منابع مالی لازم برای پرداخت دیون ایجاد شده در سال های گذشته در اعتبارات دانشگاهها پیش بینی نشده است. |
| راهکارهای پیشنهادی | ۱. حفظ و تقویت این برنامه مورد تأکید است. ۲. تأمین منابع مالی لازم و پیشبینی اعتبارات مورد نیاز برای اجرای مفاد مندرج در این حکم قانونی و پرداخت دیون مربوطه در قالب ردیف اعتباری بنیاد. ۳. بازنگری و اصلاح ماده ۶۶ از نظر الگوی توزیع منابع مالی و واگذاری آن به دستگاه های اجرایی ذیربط. |
| ماده قانونی | ۶۷ |
| موضوع | ۱. تأمین و پرداخت هزینه های خدمات آموزشی طرح شاهد در برنامه های آموزش عمومی و آموزش عالی ۲. پرداخت کمک هزینه تحصیلی به دانش آموزان و دانشجویان موضوع این ماده |
| اقدامات قانونی انجام شده | ۱. تصویب آیین نامه اجرایی ماده ۶۷ این قانون در جلسه ۱۳۹۴/۸/۱۷ هیات وزیران ۲. پیش بینی اعتبار در بودجه مصوب سالانه بنیاد |
| عملکرد (تعداد کل خدمت گیرندگان) | تعداد ۱۳۱ هزار دانشجو تا پایان سال ۱۴۰۰ و در هر سال تحصیلی بیش از ۲۶ هزار دانشجو از جامعه ایثارگری بهره مند شده اند. تعداد ۱۱۰ هزار دانش آموز از جامعه ایثارگری به طور تقریبی در هر سال و طی دوره پنجساله تحت پوشش خدمات آموزشی طرح شاهد بوده اند. |
| عملکرد (تعداد خدمت گیرندگان به تفکیک سال) | سال ۱۳۹۶ تعداد ۵۴ هزار نفر/ سال ۱۳۹۷ تعداد ۵۰ هزار نفر/ سال ۱۳۹۸ تعداد ۴۱ هزار و ۸۳۰ نفر/ سال ۱۳۹۹ تعداد ۴۶ هزار و ۹۹۵ نفر/ سال ۱۴۰۰ تعداد ۶۹ هزار و ۷۸۹ نفر |
| علت عدم تحقق | ۱. با توجه به میزان اعتبارات مورد نیاز تأمین شده و پرداخت شهریه دانشجویان ضمن ایجاد دیون، تأمین اعتبار برای پرداخت کمک هزینه تحصیلی به دانشجویان مذکور در اولویت نبوده است. ۲. شاخص میزان خدمت در زمینه کمک هزینه تحصیلی به دانش آموزان و دانشجویان مشمول (مطابق تبصره ۱) مشخص نبوده و عملکردی نیز گزارش نشده است. |
| راهکارهای پیشنهادی | ۱. چنانچه پرداخت شهریه دانشجویی را مترادف پرداخت کمک هزینه تحصیلی بدانیم ضروری است کمک هزینه تحصیلی صرفا برای دانشجویانی که در دانشگاه های دولتی تحصیل می کنند پرداخت شود تا از تبعیض ایجاد شده بین دانشجویان در این خصوص جلوگیری شود ۲. میزان پرداخت کمک هزینه تحصیلی به دو قشر هدف شامل دانش آموزان و دانشجویان مشمول، الزاما باید گزارش شود. |
| ماده قانونی | ۶۹ |
| موضوع | تشویق و حمایت از نخبگان و سرآمدان علمی، فرهنگی، ورزشی و هنری خانواده شاهد و ایثارگران براساس آیین نامه اجرایی. |
| اقدامات قانونی انجام شده | تصویب آیین نامه اجرایی ماده ۶۹ این قانون در جلسه مورخ ۱۳۹۸/۹/۱۰ کمیسیون امور اجتماعی و دولت الکترونیک دفتر هیات دولت به تصویب رسید. |
| عملکرد (تعداد کل خدمت گیرندگان) | تا پایان سال ۱۴۰۰ تعداد ۹ هزار و ۲۷۷ نفر از نخبگان از جامعه ایثارگران مشمول این ماده تحت پوشش برنامه های تشویقی و حمایتی بنیاد بوده اند. |
| راهکارهای پیشنهادی | ۱. توجه به کیفیت برنامه های تشویقی و حمایتی بنیاد در این زمینه ۲. ارائه گزارش عملکرد سالیانه با شاخص های مشخص توسط بنیاد |
| ماده قانونی | ۷۰ |
| موضوع | اختصاص ۲۵ درصد از سهمیه ورود به دانشگاهها به مشمولان مذکور در این ماده و اختصاص ۵ درصد دیگر از سهمیه ورود به دانشگاهها به سایر ایثارگران مذکور در ماده ۷۰ |
| عملکرد (تعداد کل خدمت گیرندگان) | تعداد کل افراد مشمول تعداد تقاضا محور است. |
| عملکرد (تعداد خدمت گیرندگان به تفکیک سال) | سال ۱۳۹۶ تعداد ۱۸۹ هزار و ۲۵۰ نفر/ سال ۱۳۹۷ تعداد ۱۴۸ هزار و ۴۶۸ نفر/ سال ۱۳۹۸ تعداد ۱۵۳ هزار و ۸۲۳ نفر/ سال ۱۳۹۹ تعداد ۱۳۸ هزار و ۴۹۳ نفر/ سال ۱۴۰۰ تعداد ۱۳۹ هزار و ۷۲۴ نفر |
| علت عدم تحقق | ۱. بورسیه تحصیلی به خارج از کشور در سیاستگذاری و برنامه های آموزش عالی کشور نبوده است، ۲. اعطای بورسیه تحصیلی در داخل کشور مورد اجرا قرار نگرفته است. |
| راهکارهای پیشنهادی | برنامه ریزی مناسب برای اجرای مطلوب ماده ۷۰ قانون با اصلاحات بعدی آن مورد انتظار است. |
| ماده قانونی | ۷۱ |
| موضوع | کلیه دانشگاهها و مؤسسات آموزشی و پژوهشی و مراکز علمی موظفند ۲۰ درصد اعضای هیات علمی مورد نیاز خود را از بین جامعه ایثارگران موضوع این ماده تأمین و از ابتدا آنان را به صورت عضو هیات علمی رسمی قطعی استخدام کنند. |
| عملکرد (تعداد کل خدمت گیرندگان) | تعداد ایثارگران جذب شده در هیات علمی دانشگاهها از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون ۳۴۱۷ نفر است که طی دوره پنجساله برنامه ششم توسعه ۴۱۰ نفر جذب شده اند. |
| عملکرد (تعداد خدمت گیرندگان به تفکیک سال) | سال ۱۳۹۶ تعداد ۲۶۱ نفر/ سال ۱۳۹۷ تعداد ۳۱۷ نفر/ سال ۱۳۹۸ تعداد ۶۸ نفر/ سال ۱۳۹۹ تعداد ۷۵ نفر/ سال ۱۴۰۰ تعداد ۷۵ نفر |
| علت عدم تحقق | ۱. در فرایند جذب، مصوبات هیات عالی جذب اعضای هیات علمی اجرا می شود ۲. به نظر میرسد هیات عالی جذب اعضای هیات علمی در اجرای مفاد این قانون با توجه به حساسیتهای عمومی و با توجه به پیامدهای اجتماعی تبعیض در جامعه علمی کشور، عمل کرده است. |
| راهکارهای پیشنهادی | ۱. تأکید بیشتر بر احراز شرایط علمی و تخصصی در آزمون های استخدامی و عضویت در هیات علمی دانشگاهها برای تعدیل پیامد اجتماعی اختصاص سهمیه ها و امتیازات استخدامی و جذب اعضای هیات علمی به ایثارگران. ۲. شفاف سازی و ارائه گزارش مستمر از تعداد ایثارگران عضو هیات علمی در دانشگاه های سراسر کشور به تفکیک سال و دانشگاه |
نتیجه گیری و راهکارهای پیشنهادی
درحالیکه بیش از سه دهه از پایان جنگ تحمیلی می گذرد، کماکان آثار تلفات و خسارات این جنگ بر پیکر جامعه ایرانی وجود دارد. ازجمله مهمترین این آثار، حدود ۹۰۰ هزار شهید، جانباز و آزاده است که با احتساب بُعد خانوار آنان، جمعیتی بالغ بر سه میلیون نفر را به شکل مستقیم با تبعات جسمی، مالی و روحی جنگ درگیر کرده است.
مهمترین ارزشی که این قشر سه میلیون نفری، علیرغم تحمل مرارت های فراوان، در طی این سالها برای جامعه ایرانی به ارمغان آورده و پاسدار آن بوده، ارزش ایثار، مقاومت و دفاع از تمامیت وطن اسلامی است. به منظور پاسداشت و تکریم این قشر، به عنوان پرچمداران فرهنگ ایثار و شهادت، قوانین و ساختارهای متعددی در طی سالیان گذشته مصوب شده است.
یکی از مهمترین این قوانین، که درواقع پس از سیاست های کلی ایثار و شهادت، مهمترین سند بالادستی تبیین حقوق و جایگاه جامعه ایثارگری بوده، قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران است.
بررسی ها نشان داد:
۱. در حوزه ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و ارائه خدمات فرهنگی، هنری، تفریحی و ورزشی به جامعه ایثارگران کشور اقدامات مؤثری به شرح ذیل صورت پذیرفته است: «ارائه تسهیلات آموزشی برای انتقال دانشجویان ایثارگر به محل سکونت خانواده آنان»، «تشکیل شورایعالی ترویج و توسعه فرهنگ ایثار و شهادت»، «تأمین و پرداخت هزینه شهریه کلیه دانشجویان مشمول» و «حفظ و نگهداری اصل آثار و اسناد فرهنگی، هنری، تاریخی و علمی مکتوب و غیرمکتوب شهدا و ایثارگران»، «تأمین و پرداخت هزینه های خدمات آموزشی و فرهنگی طرح شاهد در برنامه های آموزش عمومی و آموزش عالی»، «تولید برنامه های رادیویی، تلویزیونی و نمایشی مرتبط با ترویج و توسعه فرهنگ ایثار و شهادت»، «تشویق و حمایت از نخبگان و سرآمدان علمی، فرهنگی، هنری و ورزشی از جامعه ایثارگران مشمول،» «اختصاص ۲۵ درصد از سهمیه ورود به دانشگاهها به مشمولان مذکور در ماده ۷۰ این قانون و اختصاص ۵ درصد دیگر از سهمیه ورود به دانشگاهها به سایر ایثارگران مذکور در ماده ۷۰ این قانون» و نیز «استفاده ایثارگران از امکانات فرهنگی، هنری، ورزشی و تفریحی دستگاههای موضوع ماده ۲ این قانون با ۵۰ درصد تخفیف.»
با وجود این، اما در راستای اجرای احکام این فصل چالش هایی نیز به شرح ذیل قابل ذکر است:
«عدم تأمین بخشی از اعتبارات مورد نیاز برای اجرای مفاد این فصل»
«عدم ارائه گزارش عملکرد به تفکیک شاخصهای مشخص و به تفکیک مشمولان و نوع خدمات از سوی دستگاه های موضوع ماده ۲ این قانون و بنیاد»
«عدم تشکیل جلسات شورایعالی ترویج و توسعه فرهنگ ایثار و شهادت»
«تأخیر طولانی مدت در تصویب برخی از آیین نامه ها».
بر این اساس و پس از بررسی های انجام شده پیشنهاد می شود در راستای تحقق بهتر احکام این فصل، موارد به شرح ذیل مورد تأکید قرار گیرد:
«استفاده از ظرفیت های قانونی «شورایعالی ترویج و توسعه فرهنگ ایثار و شهادت» و تهیه و تدوین دستورالعمل اجرایی لازم از سوی دبیرخانه شورایعالی مذکور و تصویب و ابلاغ آن توسط ریاست جمهوری برای اجرا توسط بنیاد»، «هدفگذاری متناسب با نیاز جامعه هدف و تأمین منابع مالی برای اجرایی شدن پروژه های فرهنگی و هنری مربوط به ایثار و شهادت»، «توجه به کیفیت و اثربخشی برنامه های تشویقی و حمایتی مربوط به نخبگان و سرآمدان علمی، فرهنگی و ورزشی جامعه ایثارگران مشمول» و «تأکید بیشتر بر احراز شرایط علمی و تخصصی در آزمون های استخدامی و عضویت در هیات علمی دانشگاهها برای تعدیل پیامد اجتماعی اختصاص سهمیه ها و امتیازات استخدامی»