خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: بخش بین الملل و ناشران خارجی یکی از بخش‌های حاضر در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران است که تقریباً استقبال خوبی نسبت به شرکت و حضور در آن از سوی کشورهای مختلف وجود دارد. سال گذشته بخش ناشران خارجی و بین الملل با یکدیگر ادقام شده بودند و تقریباً از کشورهای اروپایی، آسیایی و حاشیه خلیج فارس در این بخش حضور داشتند.
امسال و در سی و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بخش بین الملل از ناشران خارجی مجزا شده و بخش بین الملل به نیم طبقه شبستان مصلی امام خمینی (ره) آمده است؛ بخشی که این بار کم رونق تر از همیشه است.
به گفته علی رمضانی قائم مقام و سخنگوی سی و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران ۲۵ کشور اعم از ناشر، سفارتخانه و انجمن دوستی میهمان این دوره از نمایشگاه کتاب هستند. البته در بخش ناشران خارجی، ناشران از کشورهای بیشتری حضور دارند هرچند که به اعتقاد بسیاری از مخاطبان تعداد قابل توجهی از ناشران در این بخش از کشورهای حاشیه خلیج فارس و منطقه هستند و در بازدید میدانی خبرنگار مهر ناشر استرالیایی و ایتالیایی در این بخش حضور ندارند.
در بخش بین الملل غرفه‌ها شامل رایزنی‌های فرهنگی برخی کشورها، سفارتخانه‌ها و برخی از ناشران خارجی می‌شود. همچنین سازمان‌های فرهنگی دولتی که در حوزه بین الملل فعالیت‌هایی دارند نیز در این بخش هستند.
نمایشگاه بین المللی کتاب تهران پیش از آغاز به کار خود حواشی بسیاری درباره حضور مهمان ویژه داشت و بالاخره بعد از کش و قوس‌های فراون یمن به عنوان مهمان ویژه سی و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران انتخاب شد. اما تقریباً با گذشت ۹ روز از آغاز به کار بهار کتاب ایران رویداد خاصی در غرفه یمن مشاهده نشد و تنها تبدیل به محلی برای عکاسی مخاطبان با دکور غرفه شده است. هرچند که یمنی‌ها قبل از حضور در نمایشگاه کتاب بیان کردند برای نمایش فرهنگ مقاومت یمن در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران حضور پیدا می‌کنند و طبیعی است با مدت زمان کمی که برای حضور در بهار کتاب ایران داشتند نتوانند برنامه مفیدی در زمینه‌های کتاب و کتابخوانی داشته باشند.
باید توجه داشت نمایشگاه کتاب تهران به عنوان یکی از پدیده‌های مهم فرهنگی در منطقه غرب آسیا می‌تواند محلی برای معرفی ظرفیت‌های صنعت نشر ایران به سایر کشورها و ایجاد زمینه‌های همکاری و تعامل بیشتر باشد.
بازگشایی غرفه فلوشیپ پس از پنج روز
پیش از شروع نمایشگاه بین المللی کتاب تهران یاسر احمدوند معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از برگزاری یک فلوشیپ ادبی همزمان با نمایشگاه کتاب تهران خبر داد و گفت: «در این دوره حدود ۱۸ ناشر و کارگزار ادبی (آژانس‌های ادبی) منطقه که در موضوع گرنت فعال هستند، به نشست پیش جلسات برپایی فلوشیپ تهران در نمایشگاه کتاب دعوت شدند.»
وی با تاکید بر اینکه این اقدام برای نخستین‌بار در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران انجام خواهد شد، گفت: «درنتیجه این نشست، پاییز امسال نخستین دوره فلوشیپ تهران را برگزار خواهیم کرد.»
معاون امور فرهنگی وزیر ارشاد، درباره تخصیص گرنت در این دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب گفت: «پرونده تعدادی از کارگزاری‌های ادبی تشکیل شده است و می‌توانند از امکانات گرنت استفاده کنند.» اما تقریباً از روز اول شروع سی و پنجمین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران غرفه مربوط به فلوشیپ در نیم طبقه شبستان تعطیل بود و حتی به گفته مدیرکمیته ناشران خارجی برنامه‌ای برای آغاز فلوشیپ در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران نبود. بعد از این در روز پنجم نمایشگاه کتاب بالاخره غرفه فلوشیپ بازگشایی شد، البته این بازگشایی چندان چنگی به دل نمی‌زد چراکه تنها در این روز چند نفر از ناشران از بخش‌های مختلف با حضور در این غرفه ظرفیت‌های نشر خود را معرفی کردند و بعد از آن باز هم این غرفه تعطیل و سوت و کور بود.
نگاهی به مقوله آژانس ادبی و توسعه نشر بین الملل
آژانس یا بنگاه ادبی، نهاد یا موسسه غیردولتی، فرهنگی و حقوقی متشکل از کارشناسان فرهنگی، ادبی، نشر و حقوقی است. این نوع فعالیت ادبی به عنوان حلقه واسط خلق و تولید اثر در چرخه نشر عمل می‌کند. به بیان ساده آژانس ادبی از طرف ناشران، نویسندگان و مترجمان نمایندگی و وکالت دارد تا آثار آنها را به ناشران در داخل و خارج معرفی و عرضه و آنها را در فروش کپی رایت اثر یا آثارشان کمک کند. هر آژانس ادبی از همکاری عوامل مختلف که کارشناس در تالیف، ترجمه، ویراستاری، نشر، بازاریابی و مسایل حقوقی هستند، بهره می‌برد.
اکثر نویسندگان و مترجمان حرفه‌ای در کشورهای مختلف برای اینکه ذهن و روحیه لطیف و خلاق خود را درگیر کارها و دغدغه‌های اجرایی و حقوقی پیچیده چاپ، انتشار و توزیع کتاب نکنند، پیگیری امور مربوطه در ارتباط با اثر یا آثار خود را به آژانس‌های ادبی می‌سپارند. از طرف دیگر تعامل با ناشران و دیگر عوامل تولید و توزیع کتاب، زبان گفتگو و ادبیات خاص خود را دارد که بیشتر نویسندگان و مترجمان تخصص و یا حوصله ورود و پیگیری این تعامل و استیفای حق خود را ندارند. ضمناً در بیشتر کشورها ناشران به‌طور مستقیم با نویسنده یا مترجم رابطه کاری ندارند و فقط از طریق آژانس‌های ادبی کپی‌رایت آثار را می‌خرند.
یک آژانس ادبی، بازار نشر و عوامل و ظرفیت‌های آن را به خوبی می‌شناسد و منبع موثقی برای ناشران و نویسندگان جهت مشاوره و تعامل کاری و حرفه‌ای است. او سلیقه و ذائقه مخاطب را می‌داند و می‌تواند به ناشران، نویسندگان و مترجمان مشاوره دهد که چه نوع کتاب‌هایی با چه موضوعاتی در بازار روز مخاطب بیشتری دارد. نویسنده یا مترجم در تعامل مستمر با آژانس ادبی می‌تواند سوژه‌ها و ایده‌های جدید و مورد پسند و توجه مخاطبان را شناسایی و در آن موضوعات کتاب تالیف یا ترجمه کند تا آژانس‌ها و ناشران بیشتری طالب انتشار اثرش باشند.
از طرف دیگر، ناشران با بهره‌گیری از دانش و شناخت آژانس‌های ادبی روی انتشار آثاری اقدام و سرمایه‌گذاری می‌کنند تا بتوانند به راحتی کتاب‌ها را به فروش برسانند.
آژانس ادبی نحوه و روش معرفی و عرضه اثر و بازاریابی برای فروش کپی رایت آن را به خوبی می‌داند. او با استفاده از عوامل و امکانات مختلف از جمله کامنت نوشتن ادیتورهای معروف و شناخته شده روی اثر، داشتن رابطه کاری با ناشران در موضوعات مختلف و با قابلیت‌های متفاوت و عرضه اثر به آنها، اثر تالیف یا ترجمه شده را به صورت فعال و تاثیرگذار در معرض فروش می‌گذارد.
یک آژانس ادبی به قواعد و قوانین حقوقی مذاکره و عقد قراردادهای انتشار کتاب وارد است. او از طرف نویسنده یا مترجم اثر سعی می‌کند کپی رایت آن را به بهترین و بالاترین قیمت بفروش برساند، چرا که هرچه مبلغ قرارداد بیشتر باشد او حق کمیسیون بیشتری عایدش خواهد شد. در ضمن، از آنجایی که آژانس ادبی مسئول پیگیری اجرای دقیق و کامل مفاد قرارداد است، سعی می‌کند در تنظیم و رعایت موارد قانونی و حقوقی قرارداد دقت و همیت لازم را داشته باشد.
آژانس‌های ادبی به جریان نشر واقف اند
آژانس‌های ادبی در بیشتر کشورها به جریان نشر کشور خود و جهان واقف اند و سعی می‌کنند برای توفیق بیشتر، همسو با آن جریان، خود و مشتریانی را که نمایندگی و وکالت معرفی و فروش کپی رایت آثارشان را دارند، حرکت دهند. حتی در بیشتر کشورها آنها جریان نشر کشور را هدایت و مدیریت می‌کنند.
از آنجاکه بیشتر آژانس‌های ادبی در سطح بین‌المللی کار می‌کنند و از مشتری‌های مختلف در زبان‌ها و موضوعات متفاوت در تمام کشورها درخواست می‌پذیرند، امکان دارد بعضی از نویسندگان، مترجمان و ناشران ایرانی که علاقه‌مندند در بازارهای مختلف نشر بین‌الملل وارد شوند به این آژانس‌ها مراجعه نمایند.
در توسعه نشر بین الملل هر کشوری عناصر و عوامل مختلف نقش دارند که ازجمله آنها آژانس‌های ادبی هستند. دایره فعالیت آژانس‌های ادبی بیش از آنکه به داخل کشورها محدود شود، فرامرزی و بین‌المللی‌است. در اکثر قراردادهای همکاری که آژانس‌ها با نویسندگان و مترجمان می‌بندند، نویسنده و آثار او را در جهان معرفی و عرضه می‌کنند. در کشورهایی مثل ایران، که عضو هیچ کدام از کنوانسیون‌های بین‌المللی کپی رایت نیست و آژانس‌های ادبی سایر کشورها معمولاً مراوده کاری با ناشران و نویسندگان ایرانی ندارند، مگر به صورت موردی، نویسندگان ومترجمان و آثار خیلی اندک از آنها در سطح بین المللی مطرح می‌شوند.
استفاده از فعالیت‌ها و اقدامات غیرحرفه‌ای از قبیل برقراری ارتباط‌های مستقیم با عوامل نشر بین الملل و همچنین نمایش و عرضه آثار در غرفه‌های بعضی نمایشگاه‌های بین المللی آن هم توسط موسسات دولتی و شبه دولتی شاید برای منظورهای نمایشی خوب باشد ولی در توسعه نشر بین الملل هیچ کشوری مفید فایده نبوده و نخواهد بود.
در وضع موجود نشر ایران به نظر می‌رسد نویسندگی و مترجمی شغل و حرفه به حساب نمی‌آید و کمتر کسی از این راه امرار معاش می‌کند. در حوزه‌هایی مثل ورزش و سینما وقتی فردی ورزشکار یا هنرپیشه حرفه‌ای می‌شود از مدیر برنامه و یا ایجنت برای حمایت و اشاعه خود و برنامه‌هایش استفاده می‌کند.
اگر نویسنده یا مترجم ما حرفه‌ای شود حتماً نیازمند آژانس ادبی خواهد شد. باید بپذیریم نویسندگی و مترجمی در دنیا کار جنبی و ارزشی و تفریحی نیست و نویسندگی و مترجمی در کشور ما همانند کشورهایی که چرخه نشر فعالی دارند باید تبدیل به حرفه شود. باید این قشر خلاق و تاثیرگذار مورد توجه قرار گیرند و موسساتی از جنس آژانس ادبی در خدمت سرویس‌دهی به آنها باشند و در داخل و خارج آنها و آثارشان را معرفی و نمایندگی پیگیری مطالباتشان را از اقتصاد نشر داشته باشند.
نمایشگاه بین المللی کتاب تهران یک رویداد فرهنگی مهم در منطقه و جمهوری اسلامی ایران است که اگر توجه بیشتری به بخش بین الملل آن شکل گیرد می‌تواند به نقاط مثبت و روشنی در صنعت نشر دست یافت.