خبرگزاری مهر - گروه استانها؛ سد قیزقلعه سی بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پروژه مرزی آذربایجان شرقی است که با افتتاح آن، آب بزرگ‌ترین شبکه آبیاری زهکشی شمال غرب کشور تأمین خواهد شد.
رودخانه بزرگ ارس بیش از ۵۰۰ کیلومتر از مرز مشترک ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان را تشکیل می‌دهد که به‌عنوان نماد صلح و دوستی، شاهرگ حیاتی مرزنشینان منطقه به شمار می‌رود.
۵۳ سال پیش، سد مرزی مشترک ارس به‌منظور بهره‌مندی مساوی و مشترک دو کشور ایران و آذربایجان از آب کشاورزی و برق تولیدی، بر روی رودخانه ارس ساخته شد.
در امتداد این تعامل مطلوب سد مشترک خداآفرین در ۱۹۶ کیلومتری پایین‌دست سد ارس به دست توانمند مهندسان ایرانی احداث و در سال ۱۳۸۷ آبگیری شد.
در همان هنگام در ۱۲ کیلومتری پایین‌دست سد خداآفرین، سد تنظیمی انحرافی قیز قلعه سی برای تنظیم حقابه دو کشور و تولید برق مطالعه و جانمایی شد.
سد تنظیمی انحرافی قیزقلعه‌سی آذربایجان شرقی در فاصله ۲۷۲ کیلومتری شمال شهر تبریز، ۱۹۶ کیلومتری پایین‌دست سد ارس و ۱۲ کیلومتری پایین‌دست سد مخزنی خداآفرین بر روی این رودخانه احداث شده است.
حجم بالای آب و سیلابی بودن رودخانه ارس، تعدد و تنوع تجهیزات هیدرو مکانیکال، حجم تقریباً ۶ میلیون مترمکعب خاک‌برداری و سنگ‌برداری، بیش از دو میلیون مترمکعب خاکریزی، ۴۲ کیلومتر حفاری تزریق و اجرای دایک و انحراف دومرحله‌ای مسیر رودخانه ارس در هنگام عملیات اجرایی از چالش‌های اصلی این سد بود که توسط مهندسین و کارگران ایرانی مرتفع شد.
سد تنظیمی انحرافی قیزقلعه سی از نوع خاکی با هسته رسی قائم، ارتفاع سد ۳۷ متر از پی، تراز تاج سد ۲۵۳ متر، تراز نرمال ۲۵۰ متر، طول تاج سد ۸۳۴ متر، حجم خاکریزی بدنه سد ۳/۲ میلیون مترمکعب و حجم کل مخزن در تراز نرمال بهره‌برداری ۶۲ میلیون مترمکعب است.
تنظیم سالانه دو میلیارد مترمکعب آب (برای دو طرف ایران و آذربایجان)، مدیریت سیلاب و انتقال بخشی از آب خروجی از سد مخزنی خداآفرین از طریق کانال اصلی به طول ۱۴۰ کیلومتر به شبکه آبیاری پایین‌دست، احداث و بهره‌برداری از حدود ۴۷ هزار هکتار اراضی کشاورزی در استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل، توسط دو واحد نیروگاهی ۴۰ مگاواتی در هر طرف (ایران و آذربایجان) از جمله اهداف سدهای قیزقلعه سی و خداآفرین است.
همچنین استفاده بهینه از منابع آب‌وخاک و همچنین تحقق حقابه‌های مرزی، تبدیل شیوه‌های سنتی کشاورزی به مدرن و صنعتی، جلوگیری از مهاجرت ساکنین منطقه، ساماندهی عشایر منطقه با افزایش درآمد خانوارها و توسعه صنایع جانبی و تبدیلی، آبیاری اراضی کشاورزی و افزایش کیفیت محصولات کشاورزی، اشتغال‌زایی برای بالغ بر ۴۰ هزار نفر، توسعه گردشگری، تولید سالانه ۲۷۰ گیگاوات ساعت انرژی از ره‌آوردهای مهم این سد است.
این پروژه را علاوه بر تحقق یکی از وعده‌های مهم دولت سیزدهم در بخش آب، می‌توان تجربه‌ای کم‌نظیر در حوزه دیپلماسی آب و نمایش اقتدار و توان مهندسان ایرانی دانست که علاوه بر تحکیم اتحاد و همدلی دو کشور، می‌تواند راه‌گشای طرح‌ها و تعاملات آبی آتی با کشورهای همجوار باشد.
سد قیزقلعه سی از موفق‌ترین طرح‌های مشترک مرزی است
یوسف غفارزاده در گفت‌وگو با خبرنگاران افزود: پروژه سد قیز قلعه سی سدی است که بر روی رودخانه مرزی ارس احداث شده است.
وی ادامه داد: این طرح دارای ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و هیدرولیکی فراوانی برای کشورهای همجوار است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی میزان سرمایه‌گذاری انجام شده در اجرای این طرح را پنج هزار میلیارد تومان اعلام کرد و گفت: این سرمایه‌گذاری توسط کشورمان انجام شده و مراحل پرداخت سهم ۵۰ درصدی طرف مقابل در حال توافق و نهایی‌شدن است.
غفارزاده خاطرنشان کرد: سد قیز قلعه سی بر روی رودخانه مرزی ارس و بر اساس پروتکل‌های دو کشور ایران و آذربایجان، به‌منظور بهره‌برداری مشترک از آب و انرژی این رودخانه احداث شده است.
وی ادامه داد: نخستین تجربه موفق کشورمان در اجرای طرح آبی مشترک مرزی، در ۵۳ سال پیش و با احداث سد ارس بر روی رودخانه ارس که به‌صورت مشترک با کشور جمهوری آذربایجان بود صورت گرفت.
مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی گفت: این طرح به یکی از موفق‌ترین طرح‌های مشترک مرزی تبدیل شد.
غفارزاده افزود: بعد از آن، ۲۰۰ کیلومتر پایین‌تر از سد ارس، سد خداآفرین و ۱۲ کیلومتر پایین‌تر از آن، سد قیزقلعه سی باهدف استفاده از حقابه جمهوری اسلامی ایران از رودخانه مرزی ارس و استفاده بهینه از آب و انرژی ارس احداث شه است.
وی خاطرنشان کرد: طرح اولیه سد قیزقلعه سی در سال ۱۳۸۵ توسط کشور آذربایجان مطرح شد ولی بازنگری، اصلاح و اجرای کامل سد توسط مهندسان ایرانی صورت‌گرفته است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی طرح سد قیزقلعه سی را یک طرح بزرگ و پیچیده برشمرد که قدرت و توانمندی و دانش بالای متخصصان کشورمان در سدسازی را نشان می‌دهد.
غفارزاده، احداث سد قیز قلعه سی را از عوامل مهم در رونق و شکوفایی اقتصادی منطقه شمال غرب کشور دانست و خاطرنشان کرد: این سد با تنظیم ۲ میلیارد مترمکعب آب سالانه، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پروژه آبی مرزی شمال غرب کشور است.
وی افزود: این سد علاوه بر رونق اقتصادی و کشاورزی، توسعه گردشگری منطقه و تثبیت حقابه جمهوری اسلامی ایران و حقوق آبی کشور از منابع آب مرزی و تأمین آب شرب شهرها و روستاها از این منبع را دارد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی در باره مشخصات فنی سد گفت: سد قیز قلعه سی، از نوع خاکی با هسته رسی است.
وی، طول تاج سد را ۸۵۰ متر و ارتفاع آن ۳۷ متر اعلام کرد و گفت: دو واحد نیروگاهی ۴۰ مگاواتی با ظرفیت تولید ۲۷۰ گیگاوات ساعت انرژی قابل استحصال سالانه در دو طرف سد طراحی شده است.
غفار زاده ادامه داد: حجم مخزن سد قیز قلعه سی ۶۲ میلیون مترمکعب است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی در باره تکنولوژی مدرن به‌کاررفته در ساخت سد قیز قلعه سی خاطرنشان کرد: بتن‌ریزی بالغ بر ۵۰۰ هزار مترمکعب، ۶ میلیون مترمکعب خاک‌برداری و سنگ‌بر داری، بیش از ۲ میلیون مترمکعب خاکریزی و ۴۲ کیلومتر حفاری تزریق، اجرای دایک و انحراف دومرحله‌ای مسیر رودخانه به‌منظور قرارگیری سازه‌های بتنی در بدنه خاکی سد انجام شده است.
غفارزاده افزود: احداث این سد از پیچیدگی‌های مختلفی برخوردار است به‌طوری‌که نیروگاه‌ها در دل بدنه سد قرار دارد و سازه بتنی و خاکی سد درهم‌تنیده شده است؛ همچنین ۳۹ دریچه آبگیر آن تعبیه شده که کار سرریز و برداشت آب را انجام می‌دهد.
وی ابراز امیدواری کرد: اضافه‌شدن دو سد خداآفرین و قیز قلعه سی به سد ارس، موجب افزایش رفاه و امنیت و آرامش نقطه صفر مرزی شود.
مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی گفت: با اجرای این طرح، حدود ۷۴ هزار هکتار اراضی دیم و ۱۵ هزار هکتار اراضی بهبود، زیر آب خواهد رفت و این پروژه در مرحله اول اشتغال‌زایی ۴۰ هزار نفر و در مرحله دوم اشتغال‌زایی ۳۰ هزار نفر را به دنبال خواهد داشت.
اشتغال‌زایی برای ۴۰ هزار نفر با بهره‌برداری از سد قیزقلعه‌سی
حمیدرضا گلگون، نماینده مجری طرح سد قیزقلعه‌سی نیز گفت: پروژه سد قیزقلعه‌سی در فاصله ۱۲ کیلومتری پایین‌دست سد خداآفرین واقع شده و از نوع خاکی با هسته رسی با بدنه‌ای به حجم ۵.۱ میلیون مترمکعب است که در شمالی‌ترین مرزهای ایران به طور مشترک با کشور جمهوری آذربایجان بر روی رودخانه مرزی ارس در ۱۹۶ کیلومتری پایین‌دست سد این رودخانه و ۲۲۰ کیلومتری شهر تبریز به دست مهندسان ایرانی باز طراحی و اجرا شده و بزرگ‌ترین طرح آبی مرزی شمال غرب کشور است.
وی ادامه داد: طول تاج سد ۸۵۰ متر و ارتفاع آن ۳۷ متر است. دو واحد نیروگاهی ۴۰ مگاواتی با ظرفیت تولید ۲۷۰ گیگاوات ساعت انرژی قابل استحصال سالیانه در دو طرف سد طراحی شده است؛ همچنین حجم مخزن سد قیز قلعه سی ۶۲ میلیون مترمکعب است و سالانه ۲ میلیارد مترمکعب آب را برای طرفین تنظیم می‌کند.
نماینده مجری طرح سد قیزقلعه‌سی در مورد پیچیدگی این سد گفت: پیچیدگی‌های فنی فراوان پروژه ناشی از حجم بالای آب رود ارس، تعدد و تنوع تجهیزات هیدرو مکانیکال خاص، بتن‌ریزی بالغ بر ۵۰۰ هزار مترمکعب، ۶ میلیون مترمکعب خاک‌برداری و سنگ‌بر داری، بیش از ۲ میلیون مترمکعب خاکریزی و ۴۲ کیلومتر حفاری تزریق، اجرای دایک و انحراف دومرحله‌ای مسیر رودخانه به‌منظور قرارگیری سازه‌های بتنی در بدنه خاکی سد، ویژگی‌های منحصربه‌فردی به این طرح بخشیده که اجرای آن تماماً توسط مهندسان و متخصصان ایرانی و به‌صورت جهادی و شبانه‌روزی انجام‌گرفته است.
گلگون خاطرنشان کرد: با آبگیری سد قیزقلعه سی و مستغرق شدن بخشی از جاده مواصلاتی موجود اصلاندوز به جلفا، راه اصلی جایگزین با مشخصات فنی از نوع درجه یک در محدوده قیزقلعه سی به طول ۷.۴ کیلومتر احداث شده که در حال حاضر بهره‌برداری از آن صورت می‌گیرد.
وی، استفاده بهینه از منابع آب‌وخاک و حقابه‌های مرزی، تبدیل شیوه‌های سنتی کشاورزی به شیوه‌های مدرن و صنعتی و ساماندهی عشایر با افزایش درآمد خانوارها و جلوگیری از مهاجرت و توسعه فعالیت صنایع جانبی و تبدیلی را از دیگر دستاوردهای مهم اجرای این طرح دانست.
نماینده مجری طرح سد قیزقلعه سی افزود: بهره‌برداری از سد قیز قلعه سی علاوه بر تأمین آب شبکه پائین‌دست استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل، موجب بالارفتن کیفیت محصولات کشاورزی، اشتغال‌زایی برای ۴۰ هزار نفر، توسعه صنعت گردشگری و نیز کاهش خطرات جاده‌ای خواهد شد.
سد قیزقلعه‌سی عامل تقویت دوستی بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی طرح‌های ملی صنعت آب کشور هم افزود: این نوع پروژه‌ها دوستی بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان را تقویت می‌کند.
وی رودخانه ارس را منشأ دوستی بین کشورهای همجوار دانست و ادامه داد: این نوع طرح‌ها می‌تواند دوستی بین کشورها را تعمیق دهد.
سخنگوی طرح‌های ملی صنعت آب کشور خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران با اتکا به دوستی با کشورهای منطقه باوجود مسائل مختلف و همچنین با اتکاء به توانمندی فنی خود در طول زمان و با وجود مناقشات منطقه، پروژه احداث سد قیزقلعه سی را عملیاتی کرده است.
بزرگ‌زاده گفت: ضرورت ایجاد رفاه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی از عوامل اصلی احداث سد قیز قلعه سی است.
وی ادامه داد: طراحی و اجرای این طرح بزرگ توسط مهندسان توانمند ایرانی صورت گرفته است.
سخنگوی طرح‌های ملی آب افزود: مناطق مرزی ما گاهی با ضعف برق‌رسانی و انرژی‌رسانی روبرو می‌شوند که به همین دلیل مجبور به ایجاد پروژه‌های مرزی هستیم تا با کمک آن‌ها درآمد خانوارهای منطقه افزایش یابد و باعث رشد فرهنگی و اقتصادی منطقه شود.
بزرگ‌زاده در ارتباط با نحوه بهره‌برداری از منافع این سد توسط ایران و جمهوری آذربایجان خاطرنشان کرد: هر ساله نمایندگانی از دو کشور حداقل یکبار در محل پروژه، در خصوص سناریوهای مربوط به بهره‌برداری توافق می‌کنند.
وی در خصوص نحوه بازپرداخت سهم سرمایه طرف مقابل در این پروژه گفت: طبق قانون احداث سدها، بازگشت سرمایه در مجالس دو کشور به امضا رسیده و مراحل نهایی کردن قیمت و بازپرداخت سرمایه منطبق بر قانون پیش خواهد رفت.
سخنگوی طرح‌های ملی صنعت آب کشور افزود: سالی که پیش رو است، از نظر اجرای پروژه‌های آبی سال ویژه‌ای خواهد بود.
بزرگ‌زاده ادامه داد: علاوه بر بهره‌برداری از سد قیزقلعه سی در آذربایجان شرقی، خبرهای خوبی در خصوص استان سیستان و بلوچستان در روزهای آینده به استحضار مردم خواهد رسید که موجب شادی و رونق کار و گشایش زندگی مردم این منطقه خواهد شد.
توافقنامه همکاری مشترک در زمینه ادامه ساخت و بهره برداری مشترک از سدها و نیروگاه‌های خداآفرین و قیزقلعه سی بین رؤسای جمهور ۲ کشور در سال ۱۳۹۴ امضا شد و در سال ۱۳۹۵ در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و طی روزهای آتی با حضور رؤسای جمهور دو کشور افتتاح می‌شود.