خبرگزاری مهر-گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطب یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب‌شده پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می‌کند.
آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آنها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی پس از آغاز و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهن‌مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حال‌مان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.
درصد و هجدهمین شماره از این روایت رسانه ای به سراغ موسیقی متن و تیتراژ سریال تلویزیونی «در چشم باد» به آهنگسازی حسین علیزاده رفتیم که بدون تردید یکی از مهم ترین، بهترین و شنیدنی ترین آثار مرتبط با حوزه موسیقی متن و تیتراژ است که می تواند مورد رجوع بسیاری از آهنگسازان و علاقه مندان این حوزه قرار بگیرد.
سریال تلویزیونی «در چشم باد» که اخیرا هم برای چندمین بار از شبکه تلویزیونی «آی فیلم» پیش روی بینندگان قرار گرفت، نام یک مجموعه تلویزیونی محصول سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به نویسندگی و کارگردانی مسعود جعفری جوزانی است که تیر ماه سال ۱۳۸۸ برای اولین بار از شبکه یک سیما روی آنتن رفت و پخش آن تا خرداد ماه سال ۱۳۸۹ نیز ادامه داشت.
این مجموعه داستانی تلاش کرد تا در قالب یک بستر تاریخی مبتنی بر یک روایت عاشقانه وقایع سیاسی اجتماعی در دهه بیست، سی، پنجاه و شصت ایران را بررسی کند. در این چارچوب بخش اول به پایان دوره قاجار و آغاز سلطه رضاشاه پهلوی، بخش دوم جنگ جهانی دوم و بخش سوم دوران منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس را برای مخاطب روایت می کند.
پارسا پیروزفر، ستاره صفرآوه، سعید نیکپور، ماه چهره خلیلی، کامبیز دیرباز، حبیب الله عبدالرزاق، سحر جعفری جوزانی، لطافت یوسفی، آرش تاج، جلال پیشواییان، لاله اسکندری، طناز طباطبایی، اکبر عبدی، فخرالدین صدیق شریف، جهانگیر الماسی، محمدرضا هدایتی، رضا شفیعی جم، گلاره عباسی، فریبا متخصص، مهدی کاسه ساز، محمد برسوزیان، هومن سیدی، محمدعلی نجفی، سام درخشانی، سعید راد، مصطفی زمانی، سیما تیرانداز، مجید جوزانی، هادی کاظمی، محمود استادمحمد، ابراهیم آبادی، ارسلان قاسمی، بیتا توکلی، پوریا پوربهرامی، سپنتا جعفری جوزانی، وطن صفراف، پرویز بزرگی، عاطفه صرفه جو، نیوشا ضیغمی، بهنام وارسته، هاشم روحانی، فرهاد بشارتی، حمیدرضا هدایتی، محمد ولایتی، شهرام قائدی، محمود پاک نیت، فتح الله جعفری جوزانی، مهدی فقیه، اکبر رحمتی، احمد رمضان زاده، زویا امامی، مجید گیاهچی، اکبر سنگی، شروین نجفیان، زهیر یاری، فرخ نعمتی، هوشنگ دیباییان، اکبر قدمی، پرویز شفیع زاده، سیروس میمنت، مسعود سخایی، عسگر قدس، باقر صحرارودی، مهران مدیری، کامران فیوضات، رحمان مقدم، ابوالفضل زارع کار، احمد ایراندوست از جمله هنرمندانی بودند که در این سریال به عنوان بازیگر حضور داشتند.
اما یکی از جذابیت های ماندگار این پروژه تلویزیونی که جزو ممتازترین و پرطرفدارترین سریال های تلویزیونی در سال های اخیر به شمار می رود، بی تردید موسیقی متن و تیتراژ آن به واسطه حضور هنرمندان ممتاز و کم نظیری چون حسین علیزاده و گروه نوازندگان و خوانندگانی است که شناسنامه معتبری را برای شناخت یک سریال تاریخی به بیننده معرفی می کنند. مسیری که به واسطه یک نگاه متخصص به نام حسین علیزاده که همواره ثابت کرده ذائقه شنیداری مخاطبان را به خوبی هرچه تمام تر می شناسد، تلاش کرد تا چه در موسیقی تیتراژ به عنوان شناسنامه سریال و چه در موسیقی متن به عنوان اهرم موثر انعکاس کنش ها و واکنش های احساسی، ملودی های ارزشمند و نابی را تولید کند.
تجربه ای که توسط حسین علیزاده در سریال «زیر تیغ» هم آزموده شد و آن جا هم نشان داد که او و هم نسلانش چه توانمندی فوق العاده ای در خلق ملودی و حتی موسیقی تیتراژهایی دارند که می توانند تبدیل به یکی از مهم ترین ارکان ها و مولفه ها برای معرفی یک سریال تلویزیونی باشند. فرآیندی بسیار هوشمندانه و استادانه که علیزاده کوشش کرد با بهره مندی از موسیقی ها و ملودی های مرتبط با اقوام ایران و هم جواری آنها با موسیقی ردیف دستگاهی فضای قابل اعتنایی از یک موسیقی تیتراژ و موسیقی متن را در سریال «در چشم باد» پیش روی مخاطبان قرار دهد. مسیری که باعث شد تا موسیقی متن این سریال بعدها حتی در قالب یک آلبوم مستقل موسیقایی منتشر و شنوندگان خوبی را هم همراه خود سازد.
این آهنگساز چندی پیش بود که در گفت و گو با خبرنگار مهر درباره انگیزه هایش خود برای ساخت موسیقی سریال «در چشم باد» و همکاری با مسعودجعفری جوزانی گفت: ساخت موسیقی فیلم یا سریال برای من شیرین است چون معتقدم ساخت موسیقی برای فیلم یا سریال های خوب تلویزیونی باعث می شود که آهنگساز به تکرار و روزمرگی گرفتار نشود. در واقع زمانی که آهنگساز برای فیلم یا سریال، موسیقی می نویسد انگار خود را به سرنوشت سپرده است به این معنا که من به عنوان یک آهنگساز نمی دانم در چه زمینه موسیقی قرار است، کار کنم و در عین حال نمی دانم روی چه موضوعی باید تمرکز کنم. از سوی دیگر برای من بسیار حسین علیزاده: من اول خودم شنونده موسیقی فیلم یا سریالی که می سازم می شوم و بعد تصمیم به انتشار می گیرم چون معتقدم موسیقی که برای فیلم یا سریال ساخته ام، مسیر و راه دیگری برای من در ساخت موسیقی بوده استجذاب است که سرنوشت بخشی از زندگی و کار هنری من را موضوعاتی که قرار است بعدا فیلم شوند، می سازند و این حالت را بسیار دوست دارم. [...] رسیدن به تجربه تازه در هر اثری که ساخته می شود، یک طرف ماجراست اما در حوزه موسیقی فیلم، من خودم را می سپارم به فضا و قصه هایی که در زندگی شخصی یا در زندگی حرفه ای تجربه نکرده ام. از همین رو وقتی ساخت موسیقی فیلم یا سریال به من پیشنهاد می شود، با وجود سال ها تجربه در عرصه موسیقی، نوعی حس نگرانی سراغم می آید و سوال می کنم که چه کاری قرار است انجام دهم؟ از کجا آغاز کنم بهتر است؟ نکته دوم اینکه چون موضوع فیلم جدید با موضوع آخرین موسیقی که برای فیلم یا سریال ساختم متفاوت است و هر یک از آثار، ایده و تفکر خاص خود را با ۲ کارگردان و فیلمنامه نویس مجزا دارد، جست و جو در دنیای جدید را برایم ممکن می کند تا خودم را در این دنیای جدید پیدا کنم. من این فضا را بسیار دوست دارم. به همین دلیل و بدون هیچ ادعایی اگر سیر آثاری را که در حوزه موسیقی فیلم و سریال کار کرده ام، نگاه کنید، متوجه خواهید شد که هیچ یک از آثار با دیگری شباهت ندارد چون فیلم ها آثاری بودند که حرف های متفاوتی با مخاطب خود دارند.
وی در پاسخ به این پرسش که ساخت موسیقی سریال «در چشم باد» چه فضایی را برای پرداخت به ایده های متفاوت موسیقایی در ذهن او ایجاد کرده است، بیان کرد: ساخت موسیقی برای این سریال حال و هوای خاص خودش را داشت و شکل تازه ای از موسیقی را در ذهن من ایجاد کرد و بعد از مدتی به این فکر افتادم که موسیقی فیلم یا سریالی را که کار کردم با نگاهی مستقل بر اساس انتخاب هایی که دارم، منتشر کنم. البته من اول خودم شنونده موسیقی فیلم یا سریالی که می سازم می شوم و بعد تصمیم به انتشار می گیرم چون معتقدم موسیقی که برای فیلم یا سریال ساخته ام، مسیر و راه دیگری برای من در ساخت موسیقی بوده است و زمانی که به فکر انتشار موسیقی کارهای تصویری می افتم خودم را جای شنونده قرار می دهم تا ببینم آیا می توانم این اثر موسیقایی را مستقل از تصویر گوش دهم و شنونده آن باشم یا خیر.
علیزاده در بخش دیگری از این گفت‌وگو بود که در جواب سوال دیگری مبنی بر اینکه چقدر در ساخت موسیقی سریال «در چشم باد» به سمت ایرانی بودن حرکت کرده است، توضیح داد: یکی از ویژگی های این سریال وجود لوکیشن های متعدد و متنوع بود به این معنا که فیلمبرداری این سریال از شمالی ترین نقاط ایران شروع شد و دوره های مختلف تاریخی را بررسی کرد تا به زمان جنگ ایران و عراق در منطقه جنوب رسید که البته تنها در مناطق جنگی نماند و در همان مقطع زمانی هم بیننده نگاهی به شیراز و منطقه قشقایی که داستان در آن می گذشت و حتی موقعیت ایران در زمان اشغال متفقین با فرهنگ اروپایی و غربی نیز داشت. بنابراین در ساخت موسیقی این تنوع را نیز در نظر داشتم. در واقع با الهام از موسیقی منطقه خاص روستایی، موسیقی این سریال را ساختم و به صحنه هایی که متعلق به فرهنگ ایرانی نیست مانند صحنه بالماسکه رسیدم. این نبوغ را بسیار دوست داشتم و باعث می شد که به عنوان یک آهنگساز جست و جو کنم. ضمن اینکه ورود کاراکترهای غیرایرانی مثل روس و تاجیک به داستان نوعی دیگر از فضای موسیقی را از جهت رنگ و تنوع به من می داد.
این آهنگساز مطرح موسیقی ایرانی در ادامه این گفت‌وگو تصریح کرد: ساخت موسیقی برای سریال «در چشم باد» دومین تجربه شخصی من در حوزه ساخت موسیقی برای سریال پس از مجموعه تلویزیونی «زیر تیغ» بود. زمانی که مسعود جعفری جوزانی پیشنهاد ساخت موسیقی سریال را به من داد با اثری بزرگ با فیلمنامه قوی و اعتبار خوب کارگردان مواجه شدم که بعدها لوکیشن های متعدد و متنوع، از ویژگی های این سریال شد. البته این را هم بگویم جوزانی ساخت موسیقی این سریال را زمانی به من پیشنهاد کرد که ۵۰ درصد از کار ساخته شده بود و من با اثری مواجه شدم که ایده و خلاقیت بسیاری در آن وجود داشت و معلوم بود که تفکر و تلاش بسیاری برای ساخت آن شده بود. به نظر من این سریال از هر نظر حرفه ای بود.
وی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه داستان سریال «در چشم باد» تا چه اندازه بر ذهن او به عنوان آهنگساز تاثیر داشت؟ تصریح کرد: زمانی که ساخت موسیقی این سریال را شروع کردم حضور جوزانی در کنار من خیلی اهمیت داشت و انگار این کارگردان با داستان خوب و فیلمنامه محکمی که داشت برای من قصه های هزار و یک شب را تعریف و توصیف می کرد. این توصیف زمانی به نقطه قوت خودش رسید که بخشی از راش های گرفته شده سریال را دیدم و پس از آن جوزانی دقیقا مانند قصه گویی شد که من از شنیدن داستان های او لذت می بردم و یک رابطه دوستانه و عمیق بین ما شکل گرفت و در نهایت ساخت موسیقی این سریال به من سپرده شد. البته همان طور که گفتم زمانی که کار به من سپرده شد، مدتی به خودم پیچیدم تا سر نخ دستم آمد و بعد کار را شروع کردم.
علیزاده افزود: مشغول کار شدم که جوزانی گفت قرار است سریال زودتر از زمان موعد از تلویزیون پخش شود. در این مقطع از زمان به لحاظ ذهنی به خودم فشار آوردم و در نهایت موسیقی «در چشم باد» جاری شد و شنونده های اولیه موسیقی این سریال از جمله کارگردان و بقیه عوامل از موسیقی تعریف کردند که این رضایت در من حس خوبی ایجاد کرد. من و جوزانی در کنار هم خوب کار کردیم و من به شخصه دوران خوب و شیرینی را همراه با سختی هایی که داشت، تجربه کردم تا جایی که صحبت و بحث هایی که با جوزانی داشتم به اندازه خود سریال جذاب و تاثیرگذار بود.
به هر ترتیب موسیقی متن و تیتراژ سریال تلویزیونی «در چشم باد» به آهنگسازی حسین علیزاده نمادی گویا و روشن از هم جواری موسیقی ایرانی با دیگر گونه های موسیقایی است که با هوشمندی هنرمندانه و همیشه خلاقانه علیزاده در ملودی پردازی و بهره مندی از یک کادر با تجربه نوازندگی و خوانندگی توانست تبدیل به شناسه و مولفه ای مهم برای ماندگاری این مجموعه در ذهن دیداری و شنیداری مخاطبان باشد. مسیری که از حسین علیزاده چیزی جز این هم انتظار نمی رفت. چارچوبی که ای کاش در این سال ها بیشتر شاهد تاثیر و توفیق آن در دیگر مجموعه های تلویزیونی بودیم.